Ons Erfdeel. Jaargang 38

Antwerpen eert Lassus in ‘Laus Polyphoniae’

Onder de titel ‘Laus Polyphoniae’ startte het Festival van Vlaanderen in Antwerpen met een fonkelnieuw muziekgebeuren. Jaarlijks wil het in de Scheldestad een belangrijke Nederlandse polyfonist of een aspect uit de 15de- en 16de-eeuwse muziek in de Nederlanden, in de schijnwerpers plaatsen. De eerste editie, gewijd aan Orlandus Lassus, groeide uit tot een uniek en hoogstaand muziekfestijn, dat naar vorm en inhoud een ‘echt’ festival waardig was: één welomschreven thema dat grondig wordt uitgediept, vanuit verschillende gezichtshoeken belicht, en voorgesteld in tal van manifestaties, zoals middag- en avondconcerten, voordrachten, tafelgesprekken, workshops, een free podium en een tentoonstelling; dat alles binnen een beperkte periode van een tiental dagen (20 tot 28 augustus 1994).

Dat voor deze eerste uitgave de figuur van Lassus werd gekozen, lag voor de hand. Er was niet alleen de vierhonderdste verjaardag van zijn overlijden, maar ook het feit dat hij wat te maken heeft gehad met Antwerpen. Na een verblijf van ongeveer tien jaar in Italië, keerde hij in 1554 naar zijn vaderland terug, en wel naar Ant-

[p. 134]

werpen. Daar verbleef hij tot september 1556. Een korte periode weliswaar, maar die was van cruciaal belang voor zijn verdere loopbaan en bekendheid. Hij liet er immers zijn eerste composities in druk verschijnen (een bundel madrigalen, villanellen e.a. én het eerste boek motetten). Die droeg hij op aan prominenten die hem in het buitenland eventueel aan een betrekking zouden kunnen helpen: het eerstgenoemde werk aan S. Gentile van de Genuese natie in Antwerpen, het andere aan kardinaal De Granvelle, door wiens bemiddeling hij kort daarop aangeworven werd voor het hof van hertog Albrecht in München.

Orlandus Lassus was een uitermate veelzijdig en vruchtbaar componist. Nagenoeg alle vocale genres uit zijn tijd heeft hij beoefend; hij produceerde veel en zijn werk was meestal van kwalitatief hoog niveau. Traditie en vernieuwing heeft hij op ongeëvenaarde wijze met elkaar versmolten; hij was bovendien een meester in tekstbehandeling en klankschildering. Zijn muziek ‘realiseert een volmaakte synthese tussen twee essentiële elementen die een waarmerk zijn voor alle duurzame kunst, nl. het samengaan van ratio en affect, van rede en gevoel, van geest en hart. Het contrapuntisch lijnenspel van Lassus' onuitputtelijke polyfonie spreekt tot het verstand, zijn onvergelijkelijke inleving in de tekst spreekt tot de verbeelding en tot het hart. Gevat in een perfecte vorm, in een uitgebalaceerde, homogene structuur, ontroert zijn muziek door de emotionele bezieling.’ (I. Bossuyt)

Met al die aspecten en kwaliteiten kon men op het eerste ‘Laus Polyphoniae’- festival kennis maken. Tijdens de vijftien middag- en avondconcerten werd een omvangrijke bloemlezing uit het oeuvre van ‘Le plus que divin Orlande’ (P. de Ronsard) ten gehore gebracht: motetten, missen, magnificats en de Klaagzangen van Jeremias voor het religieuze genre; chansons, villanellen, moresken, madrigalen en Duitse liederen wat betreft het profane gedeelte. Daarnaast stonden talrijke composities van tijdgenoten, voor lopers en volgelingen op het programma. Dat overzicht werd rijkelijk aangevuld tijdens het ‘free podium’ waarop niet minder dan vijftien ensembles uit binnen- en buitenland hadden ingeschreven.

Voor de uitvoering had men een beroep gedaan op diverse befaamde ensembles. Opvallend was wel, dat men in verschillende van die groepen vaak dezelfde musici zag opduiken. Op enkele uitzonderingen na waren de vertolkingen van een hoog tot zelfs uitmuntend gehalte, al kan men natuurlijk eeuwig blijven discussiëren over bepaalde uitvoeringspraktijken. Het hoogtepunt van het hele festival was o.i. de uitvoering van Hieremiae prophetae lamentationes door het Huelgas Ensemble o.l.v. Paul van Nevel. Prachtige muziek in een superieure en fascinerende verklanking! Met sobere middelen (een twaalftal stemmen) en zonder het minste uiterlijke effect toverde Van Nevel uit zijn vermaarde groep een strenge en homogene klank, die toch rijk was aan innerlijke schakeringen en doortrild was van een verantwoorde intense beleving. Ook Erik van Nevel wist tijdens twee concerten in de St.-Augustinuskerk onafgebroken te boeien. Vooral de reconstructie van de feestmuziek bij de bruiloft van Wilhelm V van Beieren met Renata van Lotharingen (München, 1568) maakte indruk, niet alleen door het ooggetuigeverslag met vele culinaire details, maar zeker ook door de kleurrijke, sonore en virtuoze verklanking van bladzijden van Lassus, Striggio, de Rore en Gabrieli.

Eerste portret van Lassus, ca. 1558-80.

[p. 135]

Ook ensembles als The Tallis Scholars, The Gabrieli Consort, The Antwerp Connection, Oltremontano e.a. leverden keurig werk.

Tijdens dezelfde week hield de Internationale Musicologenvereniging haar vijfde syposium in Antwerpen. Het was gewijd aan ‘Lassus and his time’. Op uitnodiging van de Alamire Foundation (KU Leuven) belichtten een tiental professoren en specialisten op de eerste plaats de diverse aspecten van het profane oeuvre van Lassus, maar daarnaast ook onderwerpen als het muziekleven in Antwerpen ten tijde van Lassus, de uitgeverij Plantin-Moretus, strijkinstrumenten in de hofkapel te München enz.

Ook visueel was er het één en ander te beleven. Allereerst de kleine, maar zeer verzorgde tentoonstelling in het Vleeshuis, ‘Orlandus Lassus en Antwerpen’. Centraal daarin stonden de twee hierboven geciteerde Antwerpse drukken. Daaromheen werden de activiteiten gegroepeerd van de Antwerpse muziekuitgeverijen, de Antwerpse werken van Lassus naar genre en stijl, en de latere Antwerpse Lassusdrukken met originele stukken en afbeeldingen.

Terzelfdertijd liep in het Hessenhuis de tentoonstelling ‘Muziek in de kunst’. Een eerste gedeelte toonde een vijftigtal schilderijen van Vlaamse en Hollandse meesters uit de Gouden Eeuw, waaruit overduidelijk bleek welke maatschappelijke en zinnebeeldige betekenis de muziek, dans en zang in die tijd kenden. Ook in het tweede deel kwam dat thema aan bod maar dan aan de hand van niet minder dan 120 grafische prenten. Twee luisterrijke tentoonstellingen, waarbij verzorgde catalogi met tal van interessante bijdragen werden uitgegeven.

Met ‘Laus Polyphoniae’, gewijd aan de glansrijkste periode uit onze muziekgeschiedenis, legt Antwerpen een strikt eigen accent binnen het Festival van Vlaanderen en geeft het daaraan aanzienlijk meer dimensie. Voor 1995 staan H. Waelrant en de Antwerpse drukkers op het programma. De muziekwereld kijkt er met veel belangstelling naar uit.

Hugo Heughebaert

Noot:

Orlandus Lassus en Antwerpen, catalogus van de tentoonstelling, 144 p.

Music and painting in the Golden Age, Engelse versie met Nederlandse bijlage, 380 p.

Muziek & Grafiek. Burgermoraal en muziek in de 16de- en 17de-eeuwse Nederlanden, 160 p.