Ons Erfdeel. Jaargang 34

[p. 773]

Beeldende Kunst

De lokroep van het thema.
Beelden van Carola Popma

In Japan dient een bezoeker bij het betreden van een tempelcomplex zich ritueel te reinigen door zich te overgieten met enkele lepels water uit een tsukubai, een waterbekken. Ook inwendige reiniging door het nemen van een slokje is wel gebruikelijk. De tsukubai die bij de huizen staan zijn minder langgerekt van vorm, compacter en intiemer; ze kunnen variëren van een ruwe klomp steen tot een strak en glad bekken.

Deze rituele omgang met een van de vier elementen maakte grote indruk op de beeldhouwster Carola Popma, die in 1981 een studiereis maakte naar Japan. Tot dan toe had zij voornamelijk sculpturen vervaardigd waarin de handelingen die nodig waren om ze te doen ontstaan nadrukkelijk aanwezig bleven: het materiaal werd gestapeld, gebogen, geknipt, gehakt, gegutst, geschuurd. Na 1981 staan zulke handelingen in dienst van het nieuw gevonden thema, dat ontstond uit de ontmoeting met het Japanse waterbekken. Jarenlang zou de kunstenares de lokroep van dit thema volgen.

In haar werk deed de vorm van

Carola Popma, ‘Rondom de meren’, 1985-1986, hout en ijzer, 140 × 335 × 200 cm.

deze waterbekkens zijn intrede doordat ze op de grond drie steunpunten creëerde van metaal of hout. Deze en ook de beelden zelf hebben veelal de hoogte van de tsukubai, ongeveer dertig centimeter zonder dat dat bewust werd nagestreefd. De beelden blijken zich in de jaren tachtig ongezocht steeds weer af te spelen ter hoogte van de waterbekkens. De drie steunpunten geven de plaats⁽¹⁾ en tevens de begrenzing van het water aan. Het water zelf wordt aangeduid door een contrasterend materiaal. Wanneer bijvoorbeeld de drie basisvormen uit metaal vervaardigd worden, kunnen tamelijk ruw bekapte houten balkjes de stroming en rimpeling van het water symboliseren.

Carola Popma schijnt dus bezig met een onmogelijke opgave: het verbeelden van het schitteren en kringelen van water in solide hout of stevig plaatijzer. Maar het verbeelden van een thema in de beeldende kunst houdt in dat het herinneringsbeeld getransformeerd wordt en er een metafoor in werking treedt die het vervangt. Dit gebeurt in het grote Rondom de meren uit 1985 en '86, opgebouwd uit hout en ijzer. Uit een boomstam kapte Carola Popma drie massieve vaasachtige vormen die eindigden in een smalle voet. Omdat de wijze waarop ze op de aarde stonden haar niet bevredigde, zaagde ze het drietal laag boven de grond horizontaal door en keerde de blokken om. Nu kon de voet breder contact maken met de aarde en tegelijk als tegenvorm dienen. Zulk een ingreep bewijst dat de beeldhouwster er niet voor terugschrikt om een concept dat al de stadia van tekening en voorstudie is gepasseerd en zijn voltooiing nadert, alsnog ingrijpend te wijzigen. Het wijst op een kritisch oog en een open geest.

Zoals bij de vroegere beelden herinnert de afdruk van de beitel in het hout aan de activiteit van het kappen. De ijzeren band die de drie dragers verbindt herinnert aan het snijden en buigen maar de betekenis van de menselijke activiteit treedt nu terug achter het thema van het beeld.

Met zijn wisselende breedtes welft het, kronkelt, schiet omhoog en meandert het zoals het in vrijheid zich baan brekende water. De hoekige houten voeten blijken nu ook aan te sluiten bij de hoekigheid en onvoorspelbaarheid van het ijzer.

De drie massieve kelken verwijzen naar de tsukubai en het ijzer naar het stille water daarin.

De wijze waarop dit zich in Rondom de meren verheft, transformeert het herinneringsbeeld tot metafoor.

Het thema van het Japanse waterbekken verleende het werk van

Carola Popma, ‘Omba omba’, 1989, iepehout, gips, geblazen glas, 90 × 120 × 70 cm.

(1) Valt hier een echo te beluisteren van Carl Andre's theorie over de beeldhouwkunst als plaats? Ook Carola Popma's leermeester David van de Kop wees op de relatie van een beeld met een bepaalde plaats.

[p. 774]

Carola Popma jaren lang een grote ruimtelijkheid: het bracht ruimte binnen haar beelden. Deze ruimtelijkheid bleef bewaard in het thema van het Indonesische vissersnet dat op den duur samensmolt met het oudere van de tsukubai. Ook het beeld Omba omba (Indonesisch voor ‘golven’) uit 1989 van hout, gips en geblazen glas bedoelde aanvankelijk zichtbare ruimten binnen twee netten te vangen. De kritische zin van de beeldhouwster verwierp echter de symmetrie van de twee open vormen en zij greep in door ze minder gelijkvormig en gesloten te maken.

Op een golvende basis van hout, ongeveer dertig centimeter hoog, rusten de zware gipsen waterdragers. Ze zijn weliswaar voor de blik ondoordringbaar maar ze vangen het licht op hun witte huid. Met het hout is een relatie gelegd door de welvende vorm en de structuur van het oppervlak. Op de waterdragers rusten blauwe schalen van geblazen glas, doorzichtig als het water zelf. Alle vormen van de drie niveaus van het hout, het gips en het glas - die ook zouden kunnen verwijzen naar de aarde, het water en de lucht - gaan uit van de ritmische dynamiek van het golven.

In de loop van de jaren evolueerden de vormen die het water verbeelden van noeste balken via smijdig ijzer tot golvend glas. Ook de gipsvormen en het liggend hout delen in de overtuiging dat golven voor Omba omba het beeldend principe is.⁽²⁾ En dat is begrijpelijk voor een beeld dat ontstond uit de herinnering aan duiken in de Bandazee. Van de vier elementen bezit het water voor Carola Popma de sterkste fascinatie. Omba omba en zoveel andere sculpturen van Carola Popma danken hun ontstaan aan een emotionele ervaring, een visuele confrontatie, nooit aan de systematiek van intellectueel overleg. Wel wil zulk een overleg in een laat stadium soms een verrassende beslissing bevorderen.

José Boyens

(2) In Bergstroom, een beeld uit 1989 duidt een golvend houtblok, het hoogste deel van de sculptuur, het stromen van het water aan. Er is een overeenkomst met de houten vorm van Omba omba.

Biografische gegevens:

1954	Geboren in Breda op 22 mei.
1972-1976	Volgt na de middelbare school de opleiding tot teken- en handvaardigheidsleraren aan de Academie voor Beeldende Vorming in Tilburg.
1976-1980	Volgt de Koninklijke Academie voor Kunst en Vormgeving in Den Bosch met als docenten o.m. Marius van Beek, Cornelius Rogge en David van de Kop.
1981	Studiereis van zes weken door Japan.
1987	Reis naar Indonesië.
1989-nu	docente aan de Academie Minerva in Groningen en aan de Academie voor Beeldende Vorming in Tilburg.
1991	Reis van drie maanden naar Indonesië.

Werk:

Er bevindt zich in Nederland werk van Carola Popma o.a. in de collecties van de Rijksdienst Beeldende Kunst, de Amrobank in Amsterdam en het Noordbrabants Museum in Den Bosch.

Tentoonstellingen^*

1981	Amsterdam, Amstelpark met de Nederlandse Kring van Beeldhouwers, ‘Amstelpark 81’, cat. (ill.).
1984	Amsterdam, Stedelijk Museum met de Nederlandse Kring van Beeldhouwers, ’Beelden binnen’, cat. (ill.).
1985	Bonn, Frauen ♀ Museum, ‘Stroomopwaarts’ (14 vrouwelijke Nederlandse kunstenaars), cat. (3 ill.).
1988	Baarn, Kasteel Groeneveld met de Nederlandse Kring van Beeldhouwers, ‘Beeld en park’, cat. (ill.).
1990	Heeswijk-Dinther, kasteel, ‘Beelden in Noord-Brabant na 1945’, cat. (2 ill.).

Copyrights foto's: 1: Carola Popma, 2: John Stoel, Haren.

Adres: Textielstraat 87, NL-5046 SC Tilburg.

* Een keuze.