Ons Erfdeel. Jaargang 34

Bezoek onze kelders

Stel: je draagt een banale naam als Koen Peeters of Jan Lul en je leeft ook het onbetekenende bestaan van Jan Modaal. Je beseft je verwaarloosbaarheid en noemt jezelf ‘kleurloos, een spiegel van zovelen, een zeer mogelijk menselijk wezen’. Je ervaart de wereld om je heen als onoverzichtelijk en bevreemdend. Om overeind te blijven te midden van die chaos verzeker je je van een levensnoodzakelijke identiteit door je schrale ego te spiegelen aan een fascinerend alter ego.

Wie zich in deze karakteristiek herkent, is ofwel een geknipt personage voor Bezoek onze kelders van Koen Peeters, ofwel Koen Peeters zelf. Jan Lul en Jan Modaal komen niet voor in Bezoek onze kelders, maar wel personages met namen als Anna Talens, Gaspard, Marchand, Dada, Chamand en Man. ‘Telkens diezelfde klinker A. Waar alles start’. Koen Peeters zelf duikt evenmin op in zijn tweede roman, maar wel een ikverteller die verdacht veel op Peeters lijkt.

Peeters (of die vertellende ik, maakt mij niks uit) verkondigt al op de eerste bladzijde van zijn roman dat hij nog niets uitgericht heeft in zijn leven, behalve dan het aanleggen van een verzameling ‘documenten van andere ego's’. De fraaiste stukken van de ‘Collectie K.’ zijn ondergebracht in de vijf kelders van Peeters' huis, elke kelder herbergt één (auto)biografie. Peeters gidst de lezer tegelijk door zijn kelders en door zijn leven: ‘Dit boek is niets anders dan een bezoek aan mijn kelders. Ik trakteer je op mijn levensverhalen’ (mijn cursivering).

In die vijf gepresenteerde levens staat het ijverig bij elkaar sprokkelen van een identiteit centraal. Een wasmachinereparateur raakt zo in de ban van het katholieke Vlaanderen op de kunstwerkjes van Anna Talens dat hij, met de heldenmoed van een Vlaamse leeuw op kruistocht, een stigma in zijn arm pyrografeert. Zijn fascinatie voor de Kongolese schilder Pilipili drijft Gaspard tot redeloze agressie tegen de copywriter Kaaiman. Op zijn speurtocht naar de absolute antropologische waarheid omtrent punks, ontmoet de student Marchand de punk-dichter Dada, gemodelleerd naar Didi de Paris - Didi werd Dada omdat Peeters in a's grossiert, ik vraag me eigenlijk af waarom Didi de Paris niet Dada da Djakarta werd - waarna dronken studenten de keurige Marchand voor een punk aanzien en hem in elkaar timmeren. Chamand, die meer dan een beetje op Joe English lijkt, streeft in de IJzer-loopgraven het Kunstenaarschap na, maar sterft vol twijfels een dood in mineur. Man zoekt dwangmatig parallellen tussen zijn leven en dat van koning Albert.

Het loopt dus geregeld fout met dat gespiegel. Een te ver doorgedreven identificatie is ronduit gevaarlijk, zoals ook Man stelt: ‘Metaforen moeten amusant blijven. Ze kruiden het leven maar overdaad schaadt’. Illustratief is dat de wasmachinereparateur al gauw verstrikt raakt in de sloganeske ideologie die hem eerder

[p. 764]

Koen Peeters (^o1960).

stuurde. Hoewel een individu in een wereld vol oorlogsdreiging een houvast broodnodig heeft, sluipt de versplintering telkens weer het sluitend lijkende perspectief binnen: ‘We verzamelen stukken van een wereld die, op één stuk na compleet, ons volledig ontglipt’.

Dit drama tekent niet alleen de identificatie van de personages in Bezoek onze kelders, maar ook de conceptie van de roman zelf. Net als de vijf protagonisten (die overigens vaak met kunst bezig zijn), raapt Peeters stukken van een verkruimeld bestaan bijeen. Zo wordt zijn roman ook een bezinning op de (roman)kunst. In talrijke terzijdes expliciteert Peeters zijn visie op de loop der dingen en de daaruit voortvloeiende poëtica: ‘De geschiedenis leert ons alles over mogelijke aflopen’, ‘Ik bedien me van de geschiedenis als wandelde ik in een warenhuis’, ‘Een symbool wordt gebroken en er zijn zoveel symbolen als er stukken zijn. Alles verandert en is eeuwig’. Alles is al gezegd en geschreven, er rest Peeters dus niets anders dan scherven uit het verleden samen te brengen in een mozaïek.

Het volstrekt artificiële karakter van Bezoek onze kelders herinnert aan dat van Conversaties met K., de debuutroman van Peeters. Waar in die roman gespeeld werd met de macht van de taal om iets te benoemen en de werkelijkheid te beheersen, is in Bezoek onze kelders de klemtoon verschoven van het epistemologische naar het ontologische. Maar verder hebben beide werkjes heel wat gemeen: personages uit de geschiedenis, een kaderverhaal, een metafictionele lading en de figuur van Marchand bijvoorbeeld.

Net als in Conversaties met K. heeft Peeters in Bezoek onze kelders jammer genoeg een aantal verhalen tot een roman opgeblazen. Dat Peeters ‘roman’ laat drukken op de titelbladzijde van een boekje met vijf thematisch en formeel niet echt hechte verhalen, is lang zo erg niet als de kunstgreep die hij uithaalt om de som van die verhalen op een roman te doen lijken. Ik zou de idee van die kelders willen kelderen, vanwege het bewust gekoketteer met modieuze postmoderne verworvenheden dat dit procédé uitademt; vanwege de onmiskenbare Freudiaanse echo (die kelders bij het onderbewuste inlijft), waardoor Peeters wel lijkt te stellen dat spiegelende processen werkzaam zijn in het collectieve onderbewuste van de Mens (en dat is bepaald onnozel); vanwege de cerebrale handigheid waarmee Peeters zijn proza op schrikbarend overgeëxpliciteerde wijze wil legitimeren. Bezoek onze kelders is geen doorbloede zoektocht van een auteur naar een identiteit, maar een steriel en leep identificatie-spelletje. (Al staan er wel knappe verhalen in, met name En touto nika en Het verbeelde atelier zijn intelligent opgebouwde en vloeiend vertelde pareltjes).

Bart Vanegeren

koen peeters, Bezoek onze kelders, Meulenhoff/Kritak, Amsterdam/Leuven, 1991, 160 p.