Ons Erfdeel. Jaargang 34

Vlaams proza 1980-1989

Jooris van Hulle brengt voor het Davidsfonds een overzicht van het Vlaamse proza over de periode 1980-1989. Door inleider M. Janssens wordt het een ‘leer- en leesboek’ genoemd, dat een eigen plaats inneemt in het geheel van een aantal recente pogingen ‘om de produktie van verhalend proza in Vlaanderen of in Nederland, of in beide, te structureren’. Het dichtst sluit het boek van Van Hulle, door zijn beperking in de tijd en in de ruimte, aan bij het overzicht van het Vlaamse literaire proza van 1970-1986 door Hugo Bousset in Trends (1988; cf. OE 32/1, 115-117). In de benamingen van enkele ‘soorten’ of genres is zelfs het taalgebruik van Bousset - die op zijn beurt de lijnen doortrekt die eerder door Van Vlierden in diens romanpoëtica werden uitgezet - herkenbaar; zo b.v. het ‘ontwerp van een (historisch) ik’.

Maar anders dan Bousset wil Van Hulle vooral een ‘leeswijzer’ bieden: niet een volledig maar een selectief overzicht van wat in Vlaanderen verschenen is in de periode 80-89, een tijdsspanne waarin ruim vijfhonderd prozawerken werden gepubliceerd. Van Hulle is zich ervan bewust, dat de begrenzing binnen één decennium ‘geheel kunstmatig’ is (‘Verantwoording en opzet’, p. 17), maar argumenteert, met een verwijzing naar de Amerikaanse schrijfster Susan Sontag, dat het tijdsbesef van de moderne mens zó verhevigd is, dat hij niet meer in eeuwen of generaties rekent maar in decennia. Of dit inderdaad een zinvolle literair-historische indeling oplevert, is nog niet meteen duidelijk; de toekomst zal het uitwijzen.

Uit de vijfhonderd verschenen boeken heeft Van Hulle er een aantal geselecteerd die ‘kwalitatief boven de middelmaat uitstijgen’. Ze worden in negen groepen onderverdeeld, die door aparte hoofdstuktitels de genreverschillen aangeven en die met een modieus-Engelse benaming ‘units’ worden genoemd. In elk van deze hoofdstukken is, naast een korte inleiding, een representatief prozafragment opgenomen.

In het korte inleidende hoofdstukje ‘Feiten’ memoreert Van Hulle vooraf enkele opvallende en / of merkwaardige gebeurtenis-

[p. 601]

sen in het literaire wereldje. Hier heeft de recensent-chroniqueur interessante informatie bijeengebracht die als basismateriaal kan dienen voor de literaire geschiedschrijving. In de jaren tachtig kwam de zogenaamd ‘stille generatie’ naar voren met een korte door Alstein ingeleide polemiek, enkele verhalenbundels en jongerentijdschriften trokken de aandacht, het boekbedrijf werd (nog meer dan vroeger) gecommercialiseerd en de ‘mediatisering’ van de literatuur heeft zelfs ‘schrikwekkende’ vormen aangenomen. Daarnaast worden ingrijpende veranderingen in de uitgeverswereld gesignaleerd en krijgen ook de bekroonde literatoren een extra vermelding.

De eerste categorie, omschreven als ‘ontwerp van een historisch ik’, is de meest omvangrijke; ze groepeert een aantal boeken waarin het autobiografische schrijven verdiept of verbreed wordt tegen de achtergrond van een reconstructie van het eigen (familie) verleden. Het is inderdaad heel opvallend, dat het backto-the-roots-fenomeen in Vlaanderen omstreeks 1985 een aantal ‘grote’ romans heeft opgeleverd, met als blikvangers Claus' Verdriet van België en Monika van Paemels Vermaledijde vaders. Tot dit historisch-autobiografische genre kan ook belangrijk werk gerekend worden van Van den Broeck, Pleysier, Hoste, Greta Seghers en Alstein (deze laatste heeft hier echter geen ‘leestekst’ meegekregen).

De verdere indeling is niet altijd even duidelijk of dwingend. Debutanten en auteurs van het tweede plan worden nogal gemakkelijk gekoppeld aan of gelijk behandeld als auteurs met een gevestigde naam. Het beeld van de literaire realiteit van vandaag de dag wint het van de behoefte aan literair-historische profilering. Een ‘strenge’ selectie is voor de recensent uiteraard moeilijk: de tijd heeft zijn schiftend werk nog niet verricht, samenhangen en verschillen zijn nog niet scherp afgetekend.

Jooris van Hulle (^o1948).

De problemen van de beeldvorming in de kritiek blijken vooral in de laatste hoofdstukjes. In ‘De verbeelding aan de macht’ wordt het boek Diplodocumenten (1988) van Ivo van Orshoven om onduidelijke redenen als een aparte categorie gepresenteerd; het wordt ‘een plezant boek’ genoemd, ‘dat ook en in de eerste plaats tot nadenken stemt’ (p. 234). Maar in ‘Cooliganisme of cynisme’ (met cooliganisme bedoelt Van Hulle koele afstandelijkheid) worden auteurs als Lanoye, Brusselmans en Boudens niet alleen in één adem genoemd met Van Laerhoven en Rudi Hermans maar ook met Portocarero (sic), Grauws, Berckmans, Kristien Hemmerechts en Rita Demeester. Vooral het slothoofdstuk is op die manier vrij onhelder gebleven. Vermoedelijk kon dit ook moeilijk anders. Het gaat - met uitzondering van Portocarero - overwegend om jongeren die nog hun eigen stijl aan het ontwikkelen zijn. Hun plaats in de ‘geschiedenis’ ligt dan ook nog niet vast.

Ik schrijf zoals ik schrijf is het werk van een criticus die de literaire actualiteit van de afgelopen tien jaar op de voet heeft gevolgd en de lezer met meestal discreet geformuleerde persoonlijke meningen deelgenoot maakt van zijn leeservaringen.

Anne Marie Musschoot

jooris van hulle, Ik schrijf zoals ik schrijf Vlaams proza 1980-1989, Davidsfonds, Leuven, 1990, 264 p.