Ons Erfdeel. Jaargang 34

[p. 579]

Een jonge Rus studeert Nederlands
Vladimir K. Ronin

VLADIMIR K. RONIN
werd in 1958 te Moskou geboren. Studeerde geschiedenis en is nu wetenschappelijk medewerker aan het Instituut voor Slavistiek en Balkanistiek, Academie der wetenschappen (USSR). Publiceerde artikelen overgeschiedkundige onderwerpen.
Adres: Bikschotelaan 248 bus 4, B-2200 Borgerhout

Reeds enkele jaren ben ik één van de tientallen Moscovieten die de Nederlandse taal leren. Dit is tot nog toe in ons land echter een heel zeldzame bezigheid, die bij mijn vrienden een eerbiedwaardige verbazing wekt en een hoop vragen doet rijzen. Niet alleen Russen zijn verbaasd, ook kennissen in andere landen, zelfs degenen in Nederland en België voor wie Nederlands de moedertaal is. Allemaal vragen ze me: waarom deze studie? Wat is de motivatie voor zo'n keuze, vanwaar mijn belangstelling voor deze voor Russen moeilijke taal, een taal van twee kleine volkeren die helemaal niet tot de wereldtalen behoort. Waar en hoe kan men Nederlands studeren in Moskou? Met welke problemen word ik geconfronteerd?

Zulke vragen worden waarschijnlijk aan iedereen bij ons gesteld die Nederlands studeert. Het zou vooral voor mij interessant zijn te weten hoe deze studenten op die vragen zouden antwoorden. Jammer genoeg heeft een dergelijk onderzoek tot nu toe nog niet plaatsgevonden. Daarom zal ik het hier hoofdzakelijk hebben over mijn eigen motivatie en ervaring.

Ik was negen jaar oud toen mijn moeder een reis maakte naar Nederland. Bij haar terugkeer verschenen thuis allerlei boekjes, brochures en stadsplannetjes van Amsterdam, Den Haag en Utrecht. In die jaren (eind van de jaren zestig) waren toeristische reizen uit de Sovjetunie naar westerse landen nog een grote zeldzaamheid. Daarom misschien wel zijn deze kleurrijke brochures in deze ongewone taal me zo goed bijgebleven: dubbele klinkers, af en toe typische woorden zoals ‘van’ en ‘het’. Een geheimzinnige taal alhoewel ze wat wegheeft van het Duits en het Engels.

Deze herinneringen uit mijn kinderjaren ben ik niet vergeten. Daarbij kwamen nog de enthousiaste verhalen van mijn moeder over dit kleine, noordelijke land met zijn dijken, tulpen, molens en houten klompen. Alleen de taal van de Nederlanders bleef me een raadsel en in het verleden had ik niet de kans deze te horen in de straten van Moskou.

[p. 580]

Sedert vele eeuwen heeft men in Rusland traditioneel voor de Nederlanders veel eerbied, sympathie en interesse. De Hermitage in Leningrad maakte iedereen terdege bekend met de grootse Hollandse schilderkunst van de Gouden Eeuw. Maar andere gebieden van de Nederlandse cultuur (literatuur, muziek, film e.a.), de geschiedenis en in het bijzonder de taal waren en zijn voor nietspecialisten in de Sovjet-unie nog steeds een grote, ‘exotische’ onbekende. De voorstelling van Nederland gaat nog steeds niet verder dan de vereenvoudigde toeristische clichés.

Met een volstrekt ondoordringbare sluier der onbekendheid echter waren in onze ogen de verwante zuiderburen van de Nederlanders omgeven. Over hen wisten we niets, zelfs geen clichés. Ik heb op school acht jaar Frans gehad en zelfs Franstalige literatuur (in Sovjetscholen leert men slechts één vreemde taal, gewoonlijk vijf jaar, in sommige scholen echter acht jaar). Men vertelde ons over België, we lazen Charles de Coster, Emile Verhaeren en Maurice Maeterlinck en luisterden naar liedjes van Jacques Brel. Maar in die tijd was er niemand die ons zei dat in België miljoenen Vlamingen leven, die Nederlands spreken en in dat land zelfs de meerderheid van de bevolking uitmaken! België was voor Sovjet-mensen ‘Klein Frankrijk’, een land met Franse taal en cultuur. Deze verkeerde voorstelling, die haar wortels heeft in de negentiende eeuw, was zelfs bij de intellectuelen in de Sovjetunie lang verspreid. Daarvoor kan men volgens mij drie belangrijke oorzaken noemen:

- oude mensen herinnerden zich Belgische ingenieurs en industriëlen in het pre-revolutionaire Rusland, die alleen Frans spraken;

- Sovjet-mensen leerden westerse landen in het verleden bijna altijd kennen via de communistische beweging, die in België traditioneel meer verbonden was met de oude, grote fabrieken in Wallonië, en die dus Franstalig was. (Op school konden wij België slechts ontdekken door het lezen van de communistische krant ‘Le drapeau rouge’.)

- in de jaren zestig en zeventig was internationale informatie in de Sovjet-pers schaars en waren de door haar gemaakte analyses steeds zeer beknopt. België was immers het land van de vijand, met het hoofdkwartier van de NATO, en dat was genoeg om niets te vertellen over de mensen die op dat kleine hoekje van de aarde leefden, over hun afstamming, taal, cultuur, godsdienst en tradities.

Iemand die zich hier niet professioneel bezighoudt met Europese talen, geschiedenis en volkenkunde, zou kunnen denken dat de Vlamingen hebben geleefd van de vijftiende tot de achttiende eeuw... Van Eyck, Brueghel, Rubens en Jordaens noemde men ‘Vlaamse kunstenaars’. Ook Tijl Uilenspiegel was een Vlaming, die in Rusland zeer populair werd dank zij een goede Russische vertaling van de Coster's roman. In het Russisch bestond de uitdrukking ‘Vlaamse overvloed’, die het gevolg was van de stillevens van Frans Snijders in de Hermitage. Waar is dit levenslustige volk met zijn bekende kunstenaars gebleven, met zijn vrolijke en drieste helden uit het gewone volk, een volk met een goede keuken en lekker bier, waar is het naartoe na de achttiende eeuw? Dat was voor ons niet erg duidelijk. Het huidige België wordt, zoals we immers in onze onwetendheid dachten, bevolkt door Belgen die Frans spreken. In onze kranten en boeken verschijnen trouwens alleen Franstalige bena-

[p. 581]

mingen van steden: Louvain, Malines, Courtrai, Fourrons... Over taalproblemen in de Belgische politiek was ons bijna niets bekend. Zelfs heden ten dage nog, nu de informatie in onze kranten veel omvangrijker is geworden en de wederzijdse contacten tussen België en de Sovjetunie toenemen, stellen de Sovjetkranten deze problemen naïef en niet-objectief voor als de ‘Vlaamse kwestie’, alsof het gaat om een kleine, maar ambitieuze en niet-onderdrukbare etnische minderheid.

Een enkele keer, toen ik zeventien was, heb ik een Franse film gezien waarin de hoofd-persoon op weekend naar Brussel gaat. In een of ander restaurant bestelt hij een maaltijd ‘met bier’. Deze woorden, die op het Duits lijken, zijn me bijgebleven, omdat ik plots nieuwe linguïstische, culturele en etnische realiteiten in het zogenaamde ‘Klein-Frankrijk’ ontdekte. Achter die woorden schuilde een geheim dat ik wilde doorgronden.

In de faculteit geschiedenis aan de Moskouse Staatsuniversiteit, waar ik in de jaren zeventig heb gestudeerd, werden vele talen onderwezen. Men kende toen een plotse belangstelling voor niet-traditionele Europesetalen zoals Spaans, Portugees, Italiaans en Zweeds. Nederlands werd aan jonge historici niet onderwezen. Ik heb Duits geleerd. Door mijn specialisatie nadien in de middeleeuwse geschiedenis van Centraal-Europa had ik soms werken nodig die geschreven waren in het Nederlands, zoals van Charles Verlinden of François-Louis Ganshof. Ik probeerde dan met behulp van het Duits door te dringen tot de raadselen van de Nederlandse taal. Bij de oudere collega's Sovjet-mediëvisten kende ik slechts één specialist in de geschiedenis van de Nederlanden. Hij las vlot en probleemloos Nederlands en ik benijdde hem.

Tijdens de cursussen over de middeleeuwse geschiedenis van Duitsland moest ik vaak beroep doen op bronnen in het Oudhoogduits en het Oudnederduits, zodat me de Germaanse filologie meer en meer aantrok, alhoewel ik geen filoloog ben. Het Nederlands was voor mij de meest intrigerende en interessante taal van de Germaanse talen die ik nog wilde leren. Door de Vlamingen en de Nederlanders beter te leren kennen, zou ik niet alleen een leemte in mijn kennis kunnen opvullen, maar zou ik ook de onrechtvaardigheid in onze Sovjet-begrippen over België kunnen helpen rechttrekken. Daarbij kwam nog mijn persoonlijke motivatie om Nederlands te leren: ik hou erg veel van mijn Vlaamse vrienden.

Zo was de beslissing genomen dat ik Nederlands zou gaan leren, maar waar en hoe? Ik had geluk. Aan de Moskouse Staatsuniversiteit in de faculteit voor filologie, leerstoel Germaanse taalkunde, doceert een zeer bekwaam linguïst, Dr. VI. Bjelo-Oesov, één van de weinige specialisten in de Sovjetunie in de Nederlandse taal en bekend in Nederland en België. Van hem verscheen overigens in Linguistica Antverpiensia een artikel over de problemen en perspectieven van de ontwikkeling van de taal in Vlaanderen: Welke taal spreken de nakomelingen van Uilenspiegel? Hij doceert Nederlands aan een tot twee kleine groepjes germanisten van vijf tot zes mensen gedurende vijf jaar. Voor deze germanisten is Nederlands hun eerste vreemde taal. Volgens Bjelo-Oesov kiezen de studenten deze taal vaak omdat ze voor hen ‘exotisch’ is en omdat er in de Sovjetunie weinig specialisten van zijn. Naast de normatieve taal leren de studenten ook dialectologie, geschiedenis van de taal, kennis van land en volk (Nederland en België) en de geschiedenis van de Nederlandse letterkunde. Als ze afgestudeerd zijn, vinden deze filologen-neerlandisten werk als wetenschappelijk medewerker, maar meestal als vertaler of leraar. Verder wordt in Moskou ook Nederlands gedoceerd aan het Staatsinstituut voor Internationale Betrekkin-gen en aan het Instituut voor Vreemde Talen, genaamd Maurice Thorez. Ook in de Staatsuni-versiteiten van Leningrad, Kiev en Lvov wordt Nederlands onderwezen. Soms vormt men aan de Moskouse universiteit ook groepen voor mensen van buiten de faculteit, die zoals ik Nederlands willen leren. Voor hen bestaat een cursus van twee jaar (met een tot twee keer les

[p. 582]

per week). Het doel van deze cursus is hen vlot te leren lezen, vertalen en hen basisconversatie in het Nederlands bij te brengen.

Een groot probleem hierbij waren tot nog toe de woordenboeken en leerboeken. Lange tijd bestonden alleen de woordenboeken Nederlands-Russisch en Russisch-Nederlands van S. Mironovs, die voor het eerst verschenen in de jaren vijftig en nu helaas reeds verouderd zijn. In 1977 verscheen ook een Beknopt Nederlands-Russisch woordenboek van T. Drenjasova en S. Mironov (ongeveer 7.000 woorden) en een Beknopt Russisch-Nederlands woordenboek van J. Pierot en L. Sjetsjkova (ongeveer 10.300 woorden). Gelukkig verscheen in 1987 een volledig nieuw, groot Nederlands-Russisch woordenboek met ongeveer 60.000 woorden onder leiding van S. Mironov met als hoofdredacteur Vl. Bjelo-Oesov. Dit woordenboek is veel vollediger en moderner. Met een oplage van 6.000 exemplaren was het reeds na twee maanden niet meer te vinden in de Sovjetunie. Kennissen moesten het woordenboek meebrengen uit Polen, Tsjechoslowakije of Bulgarije waar door de merkwaardige handelspolitiek van Sovjet-uitgevers hele kisten Nederlands-Russische woordenboeken tevergeefs jaren staan te wachten op een geïnteresseerde koper.

Wat de leerboeken betreft, uitgegeven in de Sovjetunie, bestaat er alleen het oude boekje Nederlandse (Hollandse) taal van S. Mironov (Moskou, 1966). In de cursus gebruikten wij ook de Schets van de Nederlandse taal, samengesteld door S. Mironov en als bijlage bij het woordenboek van 1987 gevoegd. Pas dit jaar verwacht men de publikatie van Een praktische cursus van de Nederlandse taal van L. Sjetsjkova en T. Drenjasova. Verder kan men in de Staatsbibliotheek voor vreemde talen in Moskou geluidscassettes met didactische teksten en fonetische oefeningen lenen. In zulke omstandigheden speelt de leraar uiteraard een zeer belangrijke rol.

Wat zijn de specifieke moeilijkheden waarmee een Russischtalige te kampen heeft bij de studie van het Nederlands? Men beweert, en volgens mij terecht, dat de Germaanse talen voor ons aanzienlijk moeilijker zijn dan de Romaanse. Bijzonder ingewikkeld in het Nederlands, zoals in het Duits is de woordvolgorde in de zin en zijn de werkwoordsvormen met hun voorvoegsels. De kennis van het Duits is natuurlijk voor de studie van het Nederlands een grote hulp. Maar, zoals men weet, is het Duits een gevaarlijke hulp: door de gelijkenis van beide talen bestaat een groot risico voor lexicale interferenties, op vele ‘valse vrienden’. Verder is het gebruik van ‘er’ niet gemakkelijk en is de verleiding groot om Nederlandse woorden te vormen volgens de principes van de Duitse woordvorming. En toch helpt de kennis van het Duits om het hoofd niet te verliezen bij het zien van zoveel grammaticale moeilijkheden. Een bijzonder probleem is de fonetiek van het Nederlands. Zelfs voor mij, die al in België en Nederland geweest is, blijven klanken als ‘g’, ‘ng’, ‘ui’ en ‘ij/ei’ bijzonder moeilijk. En dan moet men ook nog rekening houden met fonetische varianten in Noord en Zuid. Onze leraar, BjeloOesov, heeft ons van het begin af gewaarschuwd dat we alleen de noordelijke variant zouden leren. Soms wijst hij ons op de fonetische en lexicale afwijkingen in het Zuiden, alhoewel hij liever heeft dat wij ze vermijden.

[p. 583]

Ik zet mijn studie van het Nederlands voort. Op die manier voel ik me dichter bij de kleine kring specialisten in de neerlandistiek in Moskou en bij de geheimen die slechts aan enkele honderden van mijn landgenoten geopenbaard zijn. Mijn wereld wordt nu wijder: ik kan boeken en kranten in het Nederlands lezen en een gesprek aanknopen met mensen uit Antwerpen en Amsterdam. Het historische, culturele en taalkundige erfdeel van Nederlanders en Vlamingen wordt nu ook mijn erfdeel.