Ons Erfdeel. Jaargang 34

Een egelsoog

In ‘Over het vertalen zelf’, de inleiding bij haar proefschrift, schreef Ida Gerhardt: ‘De eenige werkelijke vertaling ontstaat op de wijze van ‘den goeden lezer’: door vereenzelviging en herschepping’. Bijgevolg is voor haar de enige goede lezer / vertaler met de te vertalen schrijver ‘congeniaal’. Ik moet hier vaak aan denken, als ik een debuut onder ogen krijg van een dichter die al als vertaler naam heeft gemaakt. Zal hij ook als schrijver congeniaal zijn? En zal dan zijn eigen stem sterk genoeg zijn om niet te klinken als de eeuwige tweede?

Paul Gellings vertaalde Rutger Kopland in het Frans. Op grond van de lof die hem voor deze prestatie is toegekomen (nog onlangs schreef Arjan Peters in zijn bespreking van de staalkaart artikelen uit Septentrion ‘Zo krijgt Frankrijk een haast nog klassieker Kopland dan wij hem kennen’, Vrij Nederland 17 november 1990) kan men veronderstellen dat Gellings een geestverwant van Kopland moet zijn. Deze veronderstelling wordt zeker niet gefalsifieerd door de bundel waarmee Gellings nu als dichter debuteert, maar ik zal haar niet gebruiken als invalshoek voor de bespreking van Het oog van de egel.

Het titelgedicht staat in ‘Een stugger soort heimwee’, de eerste van de vier afdelingen die de bundel telt. Het voldoet evenzeer als de andere aan de kwalifikatie van de flaptekst ‘licht elegische vorm van romantiek die gepaard gaat

[p. 441]

met een opvallende leesbaarheid’. ‘Egel’

Een egel rust op de weg en kijkt. Wat hij was ligt als een vrucht vertrapt op de stenen.

Koud is de wind, de weg is nog lang,
even een huivering, maar wie zal ooit treuren
omdat hij de ziel van een egel zag?

Koud is de wind, ik moet nog zo ver,
maar ineengerold in mijn warmte
ben ik thuis als ik slaap.

De wind en de reis gaan verder.
Een egel ligt op de weg en kijkt
met een leeg oog naar niets.

Dit is een van de slechtste egelgedichten die ik ken: iedere regel is fout, iedere correspondentie tussen regels is vals, iedere relatie tussen het oog van de egel, zijn ziel en de ‘ik’ is krachteloos. Kortom, wat de dichter heeft bezield is duidelijk, wat het gedicht bezielt niet.

Gellings forceert zijn onderwerp door de romantische vermenselijking en door de onzuivere afstemming van zijn taal, en hij doet dit systematisch. Het komt eveneens tot uitdrukking in een gedicht dat zich als poëticaal laat lezen, ‘In de Morvan’

De uilen weten zelf niet waarvan
zij spreken. Ik schrijf
hun taal van boom tot boom:

mijn droom is herfst, gloed van
blad over de heuvels, landschap
zonder schilder. Ik kras tekens

in het hout, bericht van tijd
tot tijd: kom vannacht voorzichtig,
we zijn hier te verstaan.

Het komt zelfs tot uitdrukking in een gedicht dat ik goed vind, ‘Zuid-Holland’:

Er is een spiegel
onder het drassige
land geschoven.

Glazen sloten vol van
snijdend licht.
Een eend breekt het

water en laat
een schervenspoor
onder zijn vlucht.
Was ik de zon, even
was ik zeer verward.

Dit gedicht werd afgedrukt in De Revisor (1989 / 3), maar met ‘Rimpelloze’ in plaats van ‘Glazen’, zodat het een stuk slechter was. Nog beter zou het zijn als de laatste strofe er niet was. Maar misschien ben ik gewoon niet congeniaal, en kunt u de bundel beter zelf lezen.

Ineke Bulte

paul gellings, Het oog van de egel, De Arbeiderspers, Amsterdam, 1990, 59 p.