Ons Erfdeel. Jaargang 34

Publikaties

Geschiedenis van de openbare bibliotheek in Nederland

Onder de titel Lezen voor iedereen heeft Paul Schneiders een geschiedenis van de openbare bibliotheek in Nederland geschreven. Wie van de auteur - docent aan de Frederik Muller Akademie in Amsterdam - het boek Papieren geheugen (1987) kende, een historisch overzicht van de betekenis van boek en schrift in de Westerse wereld, zal in dit nieuwe werk de frisse aanpak en de vlotte schriftuur van het vorige herkennen. Ik moet er wel onmiddellijk aan toevoegen, dat het eerdere boek, een cultuurhistorische synthese van de ‘documentaire informatievoorziening’ in het Westen sinds het verschijnen van geschreven en gedrukte documenten, méér mensen zal aanspreken dan de naar thematiek en reikwijdte veel beperkter nieuwe publikatie.

Als geschiedenis van de openbare bibliotheek in Nederland is het overigens reeds de tweede studie. De vorige, het driedelige werk van G.A. van Riemsdijk uit 1978-1982, bevatte zeer veel materiaal, maar was voor de nietingewijde niet meteen uitnodigende lectuur. Het boek van Schneiders heeft het voordeel zeer leesbaar te zijn, omdat het zich concentreert op de grote lijnen van de bibliotheekontwikkeling in Nederland in het raam van de algemene cultuurgeschiedenis. Daardoor kan het werk ook lezers buiten het vak en zelfs buiten het beschreven land boeien.

De niet-Nederlander, in casu de Vlaming, zal in dit boek met grote belangstelling kunnen volgen, hoe Nederland stap voor stap aan zijn voorsprong op bibliotheekgebied kwam ten opzichte van - onder meer - zijn zuiderburen, ook al ging deze ontwikkeling gepaard met meer bloed en tranen dan men, lettend op de bereikte resultaten, zou denken. ‘Taaie volharding en kloeke durf, vruchten van nobele geestdrift, wisten het welslagen af te dwingen’, stond al in 1907 in De Gids te lezen, nadat Dordrecht, Groningen, Leeuwar-

[p. 307]

den, Den Haag, Rotterdam en Utrecht de eerste Openbare Leeszalen hadden gekregen naar het model van de Engels-Amerikaanse public library (Amsterdam volgde pas in 1919). In Vlaanderen was de openbare-bibliotheekgedachte toen nog een embryo, met uitzondering van Antwerpen, waar al in 1866 een Stedelijke Volksboekerij van start was gegaan naast de aloude Stadsbibliotheek. Over Vlaanderen, dat zich met name vanuit Antwerpen aan het Nederlands voorbeeld optrok - men raadplege de memoires van Ger Schmook -, lezen we in het boek van Schneiders niet één woord (afgezien een terloopse en niet helemaal accurate verwijzing op p. 183 i.v.m. de situatie in de Tweede Wereldoorlog). Het zou toch af en toe interessant zijn geweest te verwijzen naar de ontwikkelingen in dit land, bijvoorbeeld waar het de katholieke boekencensuur betreft (op p. 209 vv. wordt uitvoerig op IDIL ingegaan, zonder vermelding van het feit dat deze katholieke ‘informatiedienst inzake lectuur’ helemaal geïnspireerd was op het Vlaamse model van de priester Joris Baers). Anderzijds moet worden toegegeven, dat over het Vlaamse openbare bibliotheekwezen niet één historisch overzicht bestaat - op enkele lokale monografieën (Antwerpen, Oostende,...) na, waaronder het voorbeeldige boek van Jan Vandamme over Brugge. Voor enig algemeen perspectief is men nog steeds aangewezen op het aloude Boek en Bibliotheek (1937-1952) van Ger Schmook. Daarin is tenminste een aanzet gegeven voor verder onderzoek, dat er, op de genoemde uitzonderingen na, helaas nooit is gekomen.

Het boek van Schneiders moet daarom ten eerste welkom worden geheten als een voortreffelijk overzicht van de geschiedenis van het openbare bibliotheekwezen in Nederland, waarbij het accent vooral ligt op de pioniersfase. Ten tweede kan men het zien als een model voor wat eindelijk in Vlaanderen als een pendant hiervan zou moeten worden ondernomen: een beschrijving van de nog veel moeizamer pogingen om, via de gebrekkige wet-Destrée van 1921, te komen tot het inzicht, dat alleen de public library-gedachte naar Angelsaksisch model een samenhangende bibliotheekpolitiek voor alle segmenten van de maatschappij kan garanderen.

Ludo Simons

paul schneiders, Lezen voor iedereen. Geschiedenis van de openbare bibliotheek in Nederland, NBLC, Den Haag, 1990, 248 p.