Ons Erfdeel. Jaargang 34

Over de gekte van de mensen

‘Het leven is een verhaal, verteld door een gek, een verhaal vol razernij en drukte, een verhaal dat niets betekent’.

Met dit citaat van Shakespeare wordt de sfeer die heerst in de debuutroman van Flip Willemsen De Gelaagde Sneeuwman op treffende wijze omschreven. Willemsen schept in haar boek immers een wereld waarin iedereen met de gekte geconfronteerd wordt. Zo zijn er Lenie en Louis, twee vijftigers, die na vijfentwintig jaar huwelijk langs elkaar heen leven, Salko, de jonge, verlaten echtgenoot, en tenslotte Greetje, het mongooltje, dat geboren werd op de vierde van de vierde maand van het jaar 1944. ‘Nogal wiedes dat ze, met al die vieren in haar geboortedatum, vier was gebleven’ (p. 11).

Dat het huwelijk van Lenie en Louis langzaam op de klippen loopt, is niet zozeer te wijten aan het verstrijken van de jaren, maar wel aan het feit dat geen van beiden de dood van hun achtjarige dochtertje Josja, zo'n twaalf jaar tevoren, heeft kunnen verwerken. Lenie heeft alles geprobeerd om te vergeten, van basiscursussen fotografie tot beeldhouwen en pantomime toe, maar niets heeft geholpen. Ze blijft aan Josja denken en brengt elke gebeurtenis in haar huidige leven in verband met haar verloren kind. Louis vlucht in zijn werk als trambestuurder, maar droomt stiekem van een carrière als clown en buikspreker. In een grote koffer draagt hij aardappelpoppen en maskers mee, waarmee hij Greetje, die in een tehuis woont en over wie hij zich als bezoekouder ontfermt, vermaakt. Wanneer Louis ontdekt dat zijn vrouw een verhouding heeft met de veel jongere Salko, belandt hij in een psychiatrische instelling, vrezend dat de hele wereld hem op de hielen zit.

Louis mag dan echt gek zijn en Greetje achterlijk, Lenie en Salko doen niet voor hen onder. Salko tiranniseert zijn ex-vrouw met anonieme telefoontjes en stelt met genoegen vast dat ze na een tijdje bang wordt. Het niveau van zijn conversatie met Lenie overstijgt nauwelijks dat van de gesprekken tussen Louis en Greetje: ‘Een, drie, vijf, zes, zeven?’ zei Greetje en roffelde ongedurig met haar vingers op zijn been. ‘Nou?’

‘Een, drie, vijf, zes, zeven’, herhaalde Louis mat en staarde naar de lucht. Zeven, dacht hij. Zeven,

[p. 283]

wat heb ik aan m'n leven. Hij wreef over zijn adamsappel.

‘Een, drie, vijf, zes, zeven, jij Lenie kusje geven’, riep ze opgewonden. ‘Goed hè’.

De vrouw naast hem drukte het kussen in haar buik, waarna ze onverminderd voortschommelde.

‘Ander’, zei Greetje, ‘A, B, C, D, E, F, G, I, K?’

En al die tijd wreef hij over zijn adamsappel, alsof het een dichtknobbel was die tegen wil en dank in beweging moest blijven: alles beter dan stilstand. A, B, C, D, E, F, G, I, K, het wordt tijd dat ik emigreren ga, dacht hij. Of het wordt tijd dat ik Salko verrot sla. Allemachtig, dit verdient Greetje niet. Kan zij het helpen! ‘A, B, C, D, E, F, G, I, K, Lenie maakt chocoladevla’.

De personages schijnen allemaal wel een beetje gekte in zich te dragen, maar dat kan men hun, gezien de aard van hun levensloop, nauwelijks kwalijk nemen. Storend is wel, dat de schrijfster, verdwalend in haar eigen zin voor detail, hun gedachten meegeeft waarvan elk zinnig mens op de duur gek zou worden. Alles wat gevoeld of gezien wordt, moet nodig met iets worden geassocieerd, zodat bijna elke bladzijde een paar vergezochte vergelijkingen bevat, zoals ‘De bon kleefde aan haar handpalm zoals een koffiezakje aan de filter als ze het, voordat ze de koffie erin schepte, met filter en al onder de kraan hield’. En Greetje, die zich op een gegeven ogenblik uit angst in de overgordijnen wikkelt, wordt een geplooide sneeuwpop. ‘Nee, de gelaagde sneeuwman. Dat klonk beter. “Dag Sneeuwman”, zei ze en liet haar handen over de bobbel in het gordijn gaan’.

Vreemd is misschien wel dat deze gedachte bij Lenie opkomt terwijl haar minnaar bezig is haar man halfdood te slaan. Dat ze na vijfentwintig jaar saai huwelijksleven toch nog liefde voelt voor Louis wordt op het einde verrassend duidelijk, wanneer Lenie, Louis en Greetje alleen achterblijven en een ongelukkig tafereeltje met de zwaar toegetakelde Louis

Flip Willemsen (^o1952).

bijna vredig wordt. En daarin ligt dan ook het mooie van deze roman: Flip Willemsen weet op een aangrijpende manier een portret te schilderen van een ouder wordend stel, dat door wel en wee van elkaar is weggegroeid, maar door hetzelfde wel en wee toch ook aan elkaar verknocht is. Zo denkt Louis wanneer Lenie treurend bij het graf van Josja zit: ‘Ze hamstert tranen in d'r wangen, dacht hij. Een uitpuilende provisiekast. En o wee als ik eraan kom. Afblijven Commandeur. Huil dan, huil dan, huil. Maar dat deed ze niet. “Doe dan in ieder geval je jas goed dicht. Zo vraag je om een longontsteking”.’

Kam je haren, knoop je jas dicht want ik houd van je: de dwaasheid van de personages ligt in hun overmogen om hun liefde te uiten. En dat is gevaarlijker dan men op het eerste gezicht wel zou denken.

Gerti Wouters

flip willemsen, De Gelaagde Sneeuwman, Querido, Amsterdam, 1990, 115 p.