Ons Erfdeel. Jaargang 34

Een deftig rollenspel

Mindere Goden, de eerste roman van Herman Stevens (^o1955) is een boek over een misverstand. Het misverstand tussen Theo Elsenaar, de hoofdprotagonist en de wereld. De manier waarop dat misverstand in al zijn facetten wordt blootgelegd en ontrafeld, getuigt van veel vakmanschap, dat ook wel met een zeker vertoon wordt uitgebuit. De roman begint luchtig, speels: de wereld is een idylle, waarin assistent-cardioloog Eisenaar een prettige plaats heeft verworven, een positie waarmee hij afstandelijk, maar niet ongeïnteresseerd buiten het menselijk gekrakeel kan blijven. Mensen die iets mankeren, en op een afdeling cardiologie is dat meestal een serieuze zaak, beschouwt hij als mechaniekjes waar wat aan hapert, net als het klokje van zijn auto, dat laat ook verstek gaan. Zijn baas, de ouderwets patriarchale arts Heerdicke bevoogt hem en stimuleert hem en houdt hem verre van het noeste getob op andere plaatsen in het ziekenhuis. Thuis spiegelt hij zich met graagte vanaf zijn hemelbed in de opulente vrucht- en vleestaferelen, waarmee hij zich heeft omringd. Alleen, of vaker met zijn nimfachtige vriendin Lucia van Swinden.

Herman Stevens (^o1955).

Tja, die Lucia, ze is mooi en blond en welbespraakt. Stevens weet heel knap in de eerste hoofdstukken zijn boek de allure te geven van een Libelle-verhaal: jeugdige, hardwerkende dokter met goede vooruitzichten heeft kennis aan een slim en buitengewoon mooi meisje van betere komaf; alleen zit zijn verhaal veel te goed en te gewiekst in elkaar voor een damesroman. Toch laat de auteur zijn roman een hele tijd via die beide lijnen oplopen: enerzijds volgen we de perikelen van Elsenaar op zijn werk en in mindere mate privé; perikelen die zo worden beschreven, dat iedereen voelt dat er iets meer aan de hand is, al was het maar door het veelvuldig terugkeren van bepaalde motieven (klokken, spiegels, uitspraken), anderzijds werkt het verhaal toe naar de climax van het boek: het huwelijk dat de twee verloofden zullen sluiten en dat beklonken zal worden door het spelen van Shakespeares Midzomernachtsdroom. Dat stuk wordt niet gespeeld door professionele acteurs, nee, op voorstel van Lucia zullen alle bij het huwelijk betrokken partijen een rol spelen. Theo als Lysander, Lucia als Hermia, de professor en Lucia's jeugdige moeder als Oberon en Titania en de rollen van Demetrius en Helena zijn voor twee vrienden van het verloofde paar, Erik en Esther. Alle personen zijn zeker tot de helft van het boek druk bezig met het instuderen van hun rollen, maar ze zijn te verliefd op zichzelf en hun conversationele vermogen om niet voortdurend over die rollen te delibereren. En juist al dat gepraat, dat zich afspeelt tussen mensen die het in alle opzichten goed hebben getroffen, zet de lezer op het juiste spoor: hier is wat aan de hand. Midzomernachtdroom is niet zomaar de keuze van een verwend, aardig meisje.

En dat is het ook niet. Heel geleidelijk merk je dat de roman begint vanuit de illusies van Elsenaar: zijn bestaan is keurig ingedeeld, verloopt vlekkeloos, hij heeft hooguit wat weinig tijd voor zijn verloofde. En die ver-

[p. 275]

loofde, die verder vriendelijk en vrolijk met iedereen omgaat kan met geen macht of mogelijkheid die houding veranderen. Met andere woorden: ze krijgt haar geliefde niet uit de rol die hem op het lijf is geschreven, maar haar geenszins zint. Het toneelstuk is een middel om haar verloofde zich te laten realiseren wat zij aan het doen zijn: ze zijn al vervreemd van elkaar voordat het burgerlijke drama werkelijk is begonnen. Dat zijn allemaal zware termen en gewetenswroeging en gedachten-conflicten zijn in Mindere Goden eminent aanwezig, maar Stevens beschrijft ze alsof het oneffenheidjes zijn, hinderlijke spelingen van het lot. Daardoor komt de uiteindelijke klap toch hard aan: nog voordat de huwelijksdag is aangebroken, ligt de relatie tussen Theo en Lucia al aan barrels en wordt de plechtigheid afgelast. De aanleiding is een bijna gelijktijdig overspel met de vertolkers van de andere liefdesrollen: Elsenaars studievriend Erik belandt in het bed van Lucia en de jonge arts maakt een slippertje met Lucia's vriendin Esther. Maar meer dan een aanleiding voor het afblazen zijn die seksuele escapades niet. Heel overtuigend heeft Herman Stevens zijn eerste roman ook niet afgerond met een dramatisch slot (dat natuurlijk wel had gepast in het zogenaamde Libelle-scenario). De beide geliefden converseren nog één keer met elkaar en in dat gesprek wordt de kern van hun relatie blootgelegd. Lucia vertelt Elsenaar dat diens relatie met zijn jeugdvriend tenminste een fundament heeft. Die eeuwige luchtigheid en vrijblijvendheid, het idee dat alles vanzelf gaat en zo niet, dat voor elk probleem een afdoende oplossing bestaat, dat is het misverstand van de mindere god Theo Elsenaar. ‘Voor jou was het misschien het paradijs met alle kleuren van de regenboog, maar ik voelde me een soort Eva die alleen bestond omdat er een lege plek over was’. Stevens eindigt het boek met een perfecte slotzin: ‘Je merkt als mens maar weinig van je hart’. Anders dan beamen kun je dat na bijna honderdzestig pagina's niet.

Mindere Goden verraadt de hand van iemand die weet hoe een roman in elkaar zit en die er ook wel eens één heeft gelezen. In de jaren voor zijn debuut publiceerde de classicus Stevens enkele essays in De Revisor over dichters als Faverey, Tentije en Engelman en over Simon Vestdijk. Stevens' roman is qua opzet en uitwerking zeker wel schatplichtig aan de Doornse meester, maar hij toont zich in Mindere Goden toch een eigenzinnige leerling. Vestdijk zou een roman met een onderwerp als dit vermoedelijk veel dramatischer en zwaarder hebben opgezet. Bij Stevens lijkt alles wel licht en illustratief, maar de schijn bedriegt bij hem driedubbeldik. Stilistisch is hij, als je zijn debuut met andere vergelijkt, vaak subliem. Zijn beschrijvingen zijn functioneel (soms iets té), zijn dialogen klinken levensecht en zijn soepel in de tekst verweven, zijn taalgebruik is bijna aangepast ouderwets. Ouderwets ja, want de wereld die Stevens in zijn debuut beschrijft, heeft hij onder een stolp geplaatst. Onder het glas spreken mooie begaafde mensen met elkaar, tegen een decor van ziekenhuizen, universiteiten en notariskantoren. Daar is niets op tegen, zeker niet als het met de brille van Stevens gebeurt, maar je krijgt als lezer wel de indruk dat niemand zich los kan en wil maken van een studentikoos milieu, waarin de spitsvondigheden en aftroevers regeren. Mindere goden is uiterst leesbaar en ingenieus, maar het is ook wel een speeltuin waarin deftige mensen alleen maar deftige dingen doen. Zelfs in een komedie speelt toch minstens één slechterik?

Daan Cartens

herman stevens, Mindere Goden, De Arbeiderspers, Amsterdam, 1990, 160 p.