Ons Erfdeel. Jaargang 34

J. Weisgerber: Avant-garde/modernisme

De opstellen van Jean Weisgerber die werden gebundeld ter gelegenheid van zijn afscheid als hoogleraar aan de V.U.B./U.L.B. worden ingeleid door Paul Hadermann, Michel Bartosik, Michel Dupuis en Dina Hellemans. Dit in het Nederlands én in het Frans afgedrukte ‘Ten geleide’ munt uit door zijn diep- en warmmenselijk karakter. Het portret van ‘de mens’, ‘de Neerlandicus’, ‘de comparatist’ en ‘de leraar’ Weisgerber wordt gepresenteerd als een ‘paar notities’ van zijn oudste discipelen: het zijn leerlingen die medewerkers of collega's, later vrienden zijn geworden. Maar de inleiding schetst in enkele treffende bladzijden de invloed en de brede uitstraling die van deze innemende persoonlijkheid zijn uitgegaan. Weisgerber is vanaf het begin van de jaren zestig een pionier geweest op het gebied van het modernisme en de avant-garde, maar het is duidelijk dat hij ook als mens voorbeeld is geweest voor zijn leerlingen.

De baanbrekende studies van Weisgerber zijn genoegzaam bekend; zij typeren hem als een comparatist in hart en nieren. Zijn werkzaamheden als directeur van het ‘Centre d'étude des Avant-gardes littéraires de l'Université de Bruxelles’ resulteerden in de publikatie van het prestigieuze tweedelige standaardwerk over Les avant-gardes littéraires au XXème siècle, verschenen te Boedapest in 1984; nog in 1988 werd door hetzelfde centrum een boekwerk uitgegeven over Le réalisme magique. Roman, peinture et cinéma.

Ook als Neerlandicus blijft Weisgerber een comparatist. Het experiment van het tijdschrift De Boomgaard (1909-1920) bekeek hij in zijn eerste studie in boekvorm (1956) al in Europees perspectief; zijn opstellen over de Vlaamse roman (de nog steeds niet achterhaalde Aspecten van de Vlaamse roman 1927-1960 uit 1964; de inspirerende Proefvlucht

[p. 123]

in de romanruimte uit 1972), zijn studies over poëzie en proza van Hugo Claus: telkens blijken ze het ‘Vlaamse’ fenomeen te benaderen in een brede context, vanuit een literaire stroming of vanuit een genre.

De methodes die Weisgerber gebruikt zijn divers. ‘Dogma's en vaste aprioristische beginselen heb ik altijd als de pest geschuwd’ is een hem typerende uitspraak, geciteerd in het ‘Ten geleide’. Weisgerber stelt zich altijd eclectisch op, kiest telkens weer andere invalshoeken die bij een volgende stap ook telkens weer gerelativeerd worden.

Wél loopt het historische bewustzijn als een rode draad door zijn werk, ook door de hier gebundelde representatieve opstellen, heen. Niet alleen in zijn interpretaties van afzonderlijke literaire teksten, maar ook in zijn meest theoretische opstellen weet Weisgerber steeds een verband aan te brengen tussen het werk /het experiment enerzijds en de literaire conjunctuur en de sociale en politieke constellatie anderzijds. Deze bekommernis werd expliciet verwoord in de ‘sociologische balans’ van Streuvels (1970) en in het hier gebundelde bekende opstel over ‘De sociologie van de avant-garde’ uit 1969 (over het Nederlandse experimentalisme); maar ze speelt elders steeds impliciet een rol bij het volgehouden ‘brede’, vergelijkende perspectief. Soms leidt dit ook tot verrassende en boeiende combinaties: zoals de juxtapositie van de Vlaamse romankunst van Elsschot en Roelants van de jaren '30 en de Engelse romankunst van de Angry Young Men in de jaren '50.

De bundel geeft, als geheel, een goed idee van de veelzijdigheid van Weisgerbers kritische werk. Het zwaartepunt ligt op literairhistorische en comparatistische problemen (negen van de vijftien opstellen), maar ook de tekstanalyse is aanwezig, heel in het bijzonder de interpretatie van het werk van Hugo Claus.

Er is een vroeg, in het Frans geschreven opstel over ‘Het land (Egyptisch)’ uit De Oostakkerse gedichten; er is de voorbeeldige studie over De verwondering, verschenen in Literair lustrum I (1966) en er is, natuurlijk, de inmiddels al heel bekend geworden - en door Claus zelf heel gewaardeerde - scherpzinnige interpretatie van Het verdriet van België, een stuk dat getuigt van een verbluffende eruditie en vindingrijkheid. Van geheel andere aard is dan weer de vroege bijdrage ‘Experimenten met de roman’, waarin Weisgerber de plaats van De Kapellekensbaan in het geheel van het oeuvre van Louis Paul Boon belicht (1965).

Het afgewogen oordeel dat de comparatist bedachtzaam velt in zijn bijdrage over ‘The Flemish contribution to contemporary world literature’ mag dan al (realistisch) relativerend en minimaliserend zijn, daar staat tegenover dat hier een ‘groot’ comparatist zich buigt over een ‘kleine’ literatuur, waarvoor hij geboeide aandacht opbrengt en waarover hij verhelderende inzichten formuleert.

De opstellen zijn gesteld in de drie talen waarvan Weisgerber zich met even groot gemak bedient: Nederlands, Frans, Engels. Het geheel wordt besloten met de bibliografie van de schrijver.

Anne Marie Musschoot

jean weisgerber, Avant-garde/Modernisme, Als hulde uitgegeven door Michel Bartosik, Michel Dupuis, Paul Hadermann, Dina Hellemaas, Brussel, VUB Press, 1989, 276 p.