Ons Erfdeel. Jaargang 30

Publikaties

Lessen uit Brussel, door en voor de VUB

Het centrum voor Interdisciplinair Onderzoek naar de Brusselse Taaltoestanden van de VUB bestaat tien jaar. In die beperkte tijdruimte verschenen acht volumes van Taal en Sociale Integratie, die samen goed waren voor meer dan 3.000 blz. Het Centrum telt intussen 23 leden: vorsers, docenten en hoogleraren, allen verbonden aan de VUB, maar behorend tot een groot aantal disciplines. In TSI wordt dan ook over de meest uiteenlopende (deel)aspecten van de Brusselse taalproblematiek geschreven. In TSI wordt niet enkel door de leden zelf gepubliceerd, maar zij hebben wel het leeuwedeel geleverd: 73% van de eerste vijf volumes, rekende E. Witte uit, die de directrice van het Centrum is.

Een rijke, maar heterogene oogst, hoofdzakelijk in het Nederlands gesteld, over een uiterst boeiend soort vragen, die bovendien ook in andere landen aan de orde zijn, en dus ontstaat al gauw de dubbele behoefte aan synthese en vertaling. Daartoe is een eerste poging ondernomen in 1984 met het boekje Le bilinguisme en Belgique. Le cas de Bruxelles. In feite waren dat de Handelingen van een colloquium dat het Centre International de Recherches sur le Bilinguisme van de universiteit Laval in Quebec in 1983 georganiseerd had om de samenwerking met het Centrum te bekrachtigen, maar die als Handelingen dan dus enkel de Brusselse bijdragen bevatten.

Le cas de Bruxelles gaf geen overzicht; teveel linguïsten hadden voor de uitstap ingeschreven zodat vijf van de negen artikelen door deze ene discipline geleverd werden. Daardoor viel het boekje

[p. 786]

ook nogal licht uit; het zijn nu eenmaal niet de linguïsten onder de leden van het Centrum die in de afgelopen jaren voor de meest indringende analyses van de Brusselse taalverhoudingen gezorgd hebben. Dit laatste zou eigenlijk niemand mogen verwonderen: de Brusselse taalproblematiek heeft alles met maatschappelijke verhoudingen en weinig of niets met het wezen of de vorm van (de in het geding zijnde) talen te maken. Sociolinguïsten die dit land serieus nemen, constateren na een zekere tijd, al dan niet tot hun ontsteltenis, dat ze nog nauwelijks iets met linguïsiek te maken hebben. Hoewel er dan beslist nog meer dan één uitweg is: men kan b.v. proberen peinzer te worden (men leze de artikelen van Van de Craen in Le cas de Bruxelles).

The interdisciplinary study of urban bilingualism in Brussels vormt de tweede poging tot synthese. Het boek is geschreven nadat al zeven afleveringen van TSI verschenen waren, en het is ook duidelijk beter dan zijn Franse voorganger. Het bestaat uit een inleiding, van de hand van de twee redacteuren E. Witte en H. Baetens Beardsmore, en zes omvangrijke artikelen. Het meest genietbare van deze zes overzichten is dat van de sociaal-geograaf W. de Lannoy, die de demografische ontwikkelingen in en rond de hoofdstad beschrijft: helder, zakelijk, en met de nodige kaarten. Het artikel van De Lannoy volgt op dat van De Metsenaere, en hier wordt door de redacteuren een zeer oud redactioneel trucje toegepast: je laat op het minst genietbare artikel het meest genietbare volgen zodat er toch verder gelezen wordt. De Metsenaere presenteert een aantal resultaten van haar (toen nog in de maak zijnde) proefschrift, een statistische analyse van de uitkomsten van de eerste talentelling in Brussel (1842). Wat dit artikel in een synthese komt doen, is mij een raadsel. En als ik als ingewijde het al onleesbaar vind, wat moet een buitenlander er dan mee?

De redacteuren hebben trouwens nergens grote inspanningen gedaan om het hun buitenlandse lezerspubliek wat makkelijker te maken. Het boek had veel minder tabellen en meer kaarten kunnen bevatten, en men had achterin een lexicon van de Belgische communautaire problematiek kunnen opnemen. Dat men de Belgische verhoudingen niet onderschatte! Ze zijn zeer ingewikkeld; men kan er niet helder genoeg over schrijven. Vooral historische artikelen - en het boek begint met twee zulke overzichten, van H. van Velthoven en E. Witte - verliezen veel van hun waarde als de vloed van feiten en begrippen onvoldoende toegelicht wordt. Van Velthoven schetst de ontwikkeling van de driehoeksverhouding BelgiëVlaanderen-Brussel tot 1960, waarna Witte het overneemt en de periode tot 1985 behandelt; het zijn goede samenvattingen, maar ze zijn voor een Belgisch publiek geschreven.

Men had de verschillende teksten ook beter op elkaar kunnen afstemmen; aangezien alle medewerkers aan de eigen universiteit werkzaam zijn, was op dit punt, mits een kleine inspanning, een veel beter resultaat te bereiken geweest. Men had rustig een aantal bladzijden kunnen schrappen; de inleiding van het artikel van Witte b.v., die overbodig is, of de eerste tien bladzijden van het artikel van de linguïsten S. de Vriendt en R. Willemyns. Hoelang nog zullen filologen over geschiedenis blijven schrijven zonder ook maar iets over geschiedenis gelezen te hebben? Steeds weer diezelfde zinnen van elkaar zitten overschrijven, waar is dat goed voor? Overigens heb ik ook heel wat moeite met de categorieën die De Vriendt en Willemyns verderop in het artikel hanteren - de taalvariëteiten zowel als de groepen sprekers die ze onderscheiden. De tabel op p. 219-221 bevat dan ook vooral redundantie, zelfs op de meest essentiële punten: wat winnen we in vredesnaam met een begrip als ‘the supreme language’?

[p. 787]

Het boek zou de essentie brengen van zeven afleveringen van TSI. De socioloog F. Louckx, die hier voor het laatst - maar op een voortreffelijke wijze - een beeld schetst van de vooruitgang die de Vlamingen gedurende de laatste decennia in Brussel geboekt hebben, vatte de opdracht terecht zeer ruim op, en schreef een artikel gebaseerd op een uitgebreide literatuurlijst. De historici Van Velthoven en Witte daarentegen kozen liever voor exclusiviteit: hun bibliografie bevat vrijwel uitsluitend teksten die in TSI verschenen zijn; geen Wils dus, geen Vandenbroeke, geen Huyse, geen Kossmann, ja zelfs geen Luykx (en Platel). De leuksten zijn evenwel weer de linguisten. De Vriendt herhaalt tussen p. 210 en 214 vijftien keer de naam Baetens Beardsmore, en Willemyns, hij vult de laatste bladzijden van het artikel met citaten van zijn VUB-collega's, maar vooral van zichzelf (citaten die hij dan vertaalt: ‘our translation’).

Het komt erop aan dit boek juist te situeren. Op de kaft staat een uitspraak van de Canadese expert W. Mackey, uit een artikel dat in TSI 3 verscheen: ‘The past and future records of language policy in Brussels may provide the world with new lessons in the policy of accomodation’. Nu heeft het Centrum niet alleen contacten gelegd met Montreal, maar ook met Barcelona, Hong Kong en Singapore. Dit boek zal dus nog veel kilometers moeten afleggen, en dat je op een visitekaartje alleen je eigen naam zet, dat is al heel lang zo.

Kas Deprez

e. witte, m. de metsenaere, f. louckx, p. van de craen, h. baetens beardsmore, s. de vriendt en r. willemyns, Le bilinguisme en Belgique. Le cas de Bruxelles, Editions de l'Université de Bruxelles, Bruxelles, 1984, 138 p.
e. witte en h. baetens beardsmore (eds.), The interdisciplinary study of urban bilingualism in Brussels, Multilingual Matters, Clevedon, 1987, 241 p.