Ons Erfdeel. Jaargang 30

Woordenboek van de Vlaamse dialecten

Van dit woordenboek werden deel I en II al besproken in Ons Erfdeel, jg. 23, p. 305 vv. en jg. 27, p. 311 vv. We kunnen deel III - landbouwwoordenschat over behuizing - onder redactie van dezelfde auteurs: Magda Devos, Hugo Ryckeboer en Jacques van Keymeulen, net zoveel lof toezwaaien als de twee vorige delen. Het Wetenschappelijk Apparaat is overzichtelijk en terecht sober, het eigenlijke woordenboek is boeiend, erg volledig, voorzien van foto's, tekeningen en prettige kaartjes van het besproken gebied: Oost-, West- en FransVlaanderen (Westhoek) met duidelijke tekentjes voor elke term.

De woordenschat behandelt zowel het woonhuis als de stallen: paarde- koe- en varkensstallen met hun zolders, de schuren, aardappelkelder, het kippenhok enz. en tenslotte het bakhuis, telkens met alles wat erbij hoort. Wie van oude boerderijen houdt, zal met genoegen snuffelen in zo'n woordenboek: b.v. over de open haard met toebehoren, de kelderkamer met de kelderval, de stallen en het dilt, de onderdeur, de ruif en het uilegat. Als we weten dat ‘kennen’ ‘zien’ is en niet omgekeerd, dan kunnen we in dit woordenboek terecht voor b.v. het onderscheid tussen de drie soorten vakwerkbouw in de gevelgebinten. Zelfs het balkje onder de ozing krijgt de plastische namen naargelang van de streek: staart, arm of paardje. We hebben heus het vreemde crémaillère niet nodig, we kunnen kiezen tussen hangel, haal, hangijzer, zaaghaal, haardhaal...

Vijf punten springen duidelijk in het oog. 1. De boerderijtermen uit oostelijk Oost-Vlaanderen staan vaak dichter bij het ABN dan uit het westelijk deel van deze streek; woorden als kelderkamer, bakhuis, haal, bierstelling, brandijzer, mestgoot zijn daar eveneens dialect. 2. Het is moeilijk precies uit te maken welke streek het wint wat betreft schilderachtigheid en pittigheid van termen. Toch heb ik de indruk dat Frans-Vlaanderen de kroon spant. Ik denk aan poeiweeg en windeweeg, aan stoker en poker, vierstee en beddekoetse, zoeper en bessemer, vliering en keuvelende (= wolfsdak), strievelen en smoren (het haardvuur doven; smore, dat niet wordt vermeld staat voor de ketel waarin de gloeiende houtskool gedoofd wordt). 3. Mij was onbekend dat heel wat termen, waarvan ik dacht dat ze alleen in de standaardtaal voorkwamen,

[p. 625]

ook tot de Vlaamse streektaal behoren. Soms evenwel in een andere betekenis: b.v. pad, schutting, loods, beugel, kuil, makelaar, (balkje in de gevel). 4. Ik heb de indruk dat de zegslui in Frans-Vlaanderen soms al te zeer verfranst waren. Porcherie en karettekot zijn misschien ‘toen-Pikardismes’, maar of dat ook het geval is met bat-flanc, litière, perchoir, ouverture (ovenmond) lijkt me sterk; het zijn waarschijnlijk nieuwkomers. Door en door Vlaams gebleven boeren zullen deze woorden waarschijnlijk niet gebruiken. Ik beweer niet dat ze niet opgenomen hadden mogen worden; we hebben evenmin kunnen verhinderen dat b.v. het dwaze ‘living’ of het domme ‘leefkamer’ bij ons in gebruik geraakt is, zelfs in het boerenhuis! 5. Ik had het prettig gevonden als er ook zegswijzen zouden zijn opgenomen met een of andere term als kernwoord. Ik denk aan het Frans-Vlaamse: hij verstaat hamersteen voor klinkeband (de houten klink die in een ‘klaamp’ valt, en de klinkeband zijn niet opgenomen), geen hooi in d'heize laten (alles opeten of - drinken), er bestaat ook een zegswijze met de wervels van de schapra, nl. de houten grendeltjes die je omdraait om te sluiten. In West-Vlaanderen kennen we b.v.: z'n dilte valt in, d.i. hij laat een boertje, of: 't gaapt lijk een oven.

Er hadden nog andere bronnen gebruikt kunnen worden. In ‘La Vie à la Campagne’ (1929, blz. 5, 6 en 11) haalt J. Beck heel wat Vlaamse woorden aan uit het plattelandshuis, zoals windeweeg, blaaspijp, overgat, maar soms put hij gewoon uit z'n woordenboek. Veel meer te vertrouwen zijn de oude zgn. staten van goederen (lijst met onroerende goederen), zoals die van ene Franciscus de Mersseman uit Ekelsbeke anno 1787 (600 blz. in het Nederlands). Tot slot vermeld ik hier een aantal van de daarin gebruikte termen: woonhuys; barden beddecoutse; zolder- en keldertrap met wynket aen de deure; de bierkelder, de vaute; een dobbel steenen vierstede; het wasscherken van den woonhuyse; de steenen brugge over den wal met zyne pylasters en drie steenen dwarsmeurkens; de steenen caeyjugen aen den selven wal (waarschijnlijk een kade aan de wal); 't prevaet (WC). Sommige van deze termen kwamen in het woordenboek niet ter sprake en zouden eventueel aan de orde gebracht kunnen worden bij een bewerking of aanvulling.

C. Moeyaert

Woordenboek Vlaamse dialekten, deel I Landbouwwoordenschat, afl. 2: behuizing, door m. devos, h. ryckeboer, j. van keymeulen, Seminarie voor Vlaamse dialektologie, R.U. Gent, Gent, 1985, XV p. + pp. 241-468 ( + Wetenschappelijk apparaat, pp. 241-546).