Ons Erfdeel. Jaargang 30

De ruimte ertussen (Theo van Baaren)

Trommels van marmer, de recentste bundel van de sinds 1976 weer als dichter actieve, nu 75jarige Theo van Baaren, biedt 55 gedichten van uiteenlopende aard, zonder expliciet aangegeven ordening. Voor de lezer tekenen zich vaag groeperingen af; te

Theo van Baaren (^o1912).

vaag om te pogen ze te onderscheiden. De titel van de bundel is de eerste helft van de eerste regel van het eerste (titelloze) gedicht, en veel meer dan dat lijkt er niet achter te zitten. Op een programma of thema duidt hij niet, maar hol klinkt hij ook niet, omdat de onverwachte woordcombinatie leidt naar het enige belangwekkende motief dat de bundel m.i. rijk is: de vraag naar de eigenheid van een grensgebied, en/ of de overgang tussen al dan niet schijnbare tegenstellingen.

Het titelgedicht geeft de belangrijkste grens, of overgang van tegengestelden, die tussen leven en dood, al aan (‘en je niet begreep dat zij de dood / begroeven en mèt hem alle leven op aarde’), evenals het volgende citaat:

graaf ik met roestige handen tussen de wortels,
of daar het geheim ligt van de overgang
van leven naar dood, want enkel hij die dit
probleem ontraadseld heeft, ontcijfert ook
het cryptogram van leven uit de dood.

Dat dit iets verder gaat dan de platitude in Portret: ‘zinnebeeld dat ons het leven / aan de dood gekoppeld is gegeven’ blijkt niet alleen uit de gedachte dat de dood geen (eind)punt maar een komma is (p. 24), een schijndood dus in de orde van het aan de natuurlijke seizoenen onderhevige leven. Het blijkt vooral hieruit, dat het overgangsmotief ook

[p. 594]

voor andere zaken wordt uitgewerkt: ‘Er ligt een spookveld tussen hier en daar’ (43, tijd, ruimte); ‘Er is een soort van licht dat lijkt, / alsof de duisternis in brand / gevlogen is,’ (13, licht, donker); ‘Sinds de spiegel brak, / toen hij erin keek, / staan de barsten als naden / in zijn gezicht,’ (19, beeld, spiegelbeeld); ‘Ook al vallen / beide grenzen / samen tot / één enkele lijn, / dan blijft de vraag / nog het interessantst / wat de ruimte / ertussen zal zijn’ (p. 63); en ‘Hol en bol / zijn twee woorden / voor één ding. / Geldt hetzelfde / wellicht voor / toekomst en / herinnering?’ (p. 64).

Maar helaas, interessante regels alléén maken gedichten niet goed, en de gedachte mist kennelijk vormkracht. Of liever, de dichter mist kennelijk vormkracht, en dat geeft hij onbedoeld zelf min of meer toe: ‘(...) mijn onvoltooid verleden, / geleefd in een taal die voor de toekomst geen vormen kent’ (p. 31). Het grensgebied blijkt een vluchtterrein, een fantasie- en droomterrein, n.b. “onaangetast” en “onontgonnen” genoemd (p. 65). Jammer voor de taalkunstminnaars, maar fijn voor de liefhebbers van surrealisme. Zij kunnen met de dichter meegaan: ‘Tussen het landschap en de lucht / ligt een randschap waarheen ik vlucht; / waar mensen opgehouden zijn / en de goden nog niet begonnen’. Zijn recept voor gedichten luidt: ‘Weef gedichten uit zand / en wind, en verf ze in bloed, / laat gaten open voor / de sterren en de maan / om erdoorheen te schijnen,’ (p. 41). Zijn ingrediënten zijn schimmel, spinrag, spoken, wormen, ratten, verrotting, botten en doden, meestal in beeldspraak, maar ook een intens tevreden ‘Robinson Crusoë’, een gevaarlijke woordspeling als ‘De Ramschuil roept al om zijn prooi’ (zijnde gedichten), en een surrealistisch schilderij dat niet geschilderd kan worden op bladzijde 47.

Ineke Bulte

theo van baaren, Trommels van marmer, Meulenhoff, Amsterdam, 1986, 66 p.