Ons Erfdeel. Jaargang 30

Lekkere literatuur van Ten Braven

Onder het motto ‘Lees toch wat je lekker vindt!’ heeft men in Nederland jarenlang pogingen ondernomen om nog meer lezers de bibliotheek binnen te lokken. De ene keer zag men op de affiche met die tekst een grote hoop damesromans liggen, de andere keer een hoop detective- of streekromans, maar vreemd genoeg werd er nooit een hoop LITERATUUR getoond, want een dergelijke ‘hap eten’ werd in die jaren zeventig blijkbaar te ‘elitair’ geacht, of - wat óók mogelijk is: literatuurlezers behoefden geen aansporing (meer) om naar de bibliotheek te komen.

Hoe het ook zij, ik vind de slogan ‘Lees toch wat je lekker vindt’ niet van veel aandacht

[p. 584]

voor de educatieve zijde van de bibliotheek getuigen. Als je de lezers niet telkens opnieuw iets anders wilt laten ‘proeven’, blijven ze op dezelfde manier in hun ontwikkeling belemmerd als de vele kinderen in Nederland die altijd voorgeschoteld kregen wat zij het liefste lustten: friet met appelmoes en een ‘frikandel’. (Vreet toch wat je lekker vindt!)

De leescultuur behoeft minstens zoveel aandacht als de eetcultuur. Langzamerhand begint men dat in Nederland te beseffen. Zo is er onlangs nog een Stichting Lezen in het leven geroepen: op 4 juni 1987 ontving deze als eerste donatie - van het opnieuw geopende Centraal Boekhuis - f 75.000, - (ongeveer 1.500.000 BF), een bedrag dat op dezelfde dag nog werd aangevuld met f 25.000, - en nu dus reeds een Nederlandse ton bedraagt. Deze Stichting Lezen zal zich voornamelijk richten op de coördinatie van ‘leesbevorderende acties’. En nu ben ik eindelijk waar ik wezen wilde: het deze maal te bespreken boek Lekkere literatuur van Ten Braven is een prachtig voorbeeld van een verzameling artikelen (oorspronkelijk gepubliceerd in Vrij Nederland) die iets wezenlijks tot de juiste leesbevordering kunnen bijdragen. Wat de ‘coördinatie van leesbevorderende acties’ van de nieuwe Stichting Lezen betreft, kunnen we allerlei onzekers verwachten, maar het nut van de eenmansactie van Ten Braven staat voor mij nu reeds als een paal boven water! Ik kom daar dadelijk op terug.

Ten Braven... Wie is deze voomaamloze brave borst wiens naam allerwege met die van de lange tijd onachterhaalbare Ben Traven geassocieerd werd? In ieder geval een achtenswaardig man, dat blijkt al direct uit het voorwoord, waarin de bekende Multatuli-kenner Prof. dr. Hans van den Bergh zijn pen opneemt, ten eerste om het geraaskal te voeden en vervolgens om het weer dóór te prikken. Vanaf dat moment treedt Van den Bergh als Ik, Ten Braven op, met open

Hans van den Bergh (^o1932).

vizier. Weg met Ten Braven en Ben Traven en alles wat aan onzuivere koffie doet denken, vooral ook in literatuurse zin: Ik, Ten Braven (die mijn pseudoniem heb afgelegd) huldig maar één axioma...

Lekker lezen

Prof. dr. Hans van den Bergh is een achtenswaardig man, want hij doet iets voor de literatuur. Een loze kreet zoals ‘Lees toch wat je lekker vindt’ zul je van hem niet horen. Integendeel, hij weet de lezer voortdurend te ‘verlekkeren’ door lekker te schrijven over de meest gekke en omstreden zaken die altijd tóch met literatuur te maken hebben. En daarbij aarzelt hij niet om die zaken van zoveel kanten te bekijken dat de lezer er altijd een stukje van zichzelf in terugvindt. Prof. dr. Hans van den Bergh is een achtenswaardig man omdat hij meer doet dan ‘lekkere literatuur’ verklaren: zijn artikelen lezen zo lekker dat ze zelf ‘lekkeratuur’ worden, volgens het reeds genoemde axioma de meest zuivere koffie van de literatuur.

Ik geef één voorbeeld. Het eerste artikel ‘Letterlijk lezen’ begint met: ‘De schoolmeesters hebben veel onheil gesticht. Hele generaties zijn gebukt gegaan onder de vraag wat de dichter eigenlijk bedoelde met regel x. Het lijkt wel of de leraren Nederlands het plezier van veel poëziegevoeligen...’

Er wordt hier een eenvoudig probleempje ge(her)introduceerd, maar het is wél een item

[p. 585]

waar praktisch iedere lezer mee is grootgeworden of kleingehouden. Ten Braven weet dat probleem zo leuk te benaderen dat er als vanzelf meer inzicht ontstaat, zowel bij de partij der verdrukten (door het standpunt van de schoolmeesters) als omgekeerd. En dat is totaal iets anders dan het zich gemakkelijk neerleggen bij een situatie of daar met wat kreten tegen te ageren. Samen met de lezer wordt naar een oplossing gezocht.

Zuivere koffie

Wat het lezen van deze ‘Lekkere literatuur’ zo lekker maakt, is ongetwijfeld ook te danken aan de ‘naïeve’ opstelling van deze meer tot verstrooiing dan tot verstrooidheid geneigde professor, die net zoals zijn collega Karel van het Reve de ene na de andere knuppel in het hoenderhok gooit. Gekakel van kippen en gekraai van haantjes waren dan ook reeds tijdens de eerste publikatie der artikelen (in Vrij Nederland) niet van de lucht. Er ging geen week voorbij zonder dat allerlei ingezonden-stukkenschrijvers/schrijfsters van diverse pluimage Ten Braven op het onzuivere van zijn redeneringen wezen, net zolang tot er een einde aan de veelgelezen rubriek van Ten Braven kwam. Nu, enkele jaren later, nu de lucht gezuiverd is van al dat gekrakeel, beseft de lezer pas goed hoeveel zuivere koffie dit boek bevat, koffie die je - net als literatuur - pas leert genieten na enige tijd. Het gewenningsproces zal minder problemen kosten nu het geheel er is: de aanvankelijk bittersmakende slokjes krijgen aroma en door telkens opnieuw te proeven ontdekt men dat alle melk en suiker in feite overbodig zijn.

Prof dr. Hans van den Bergh is een achtenswaardig man. Hij heeft ertoe bijgedragen dat we de Literatuur (met hoofdletter) gewoon lekker kunnen vinden, ook al zitten er allerlei ‘vreemde smaakjes’ aan.

Aldert Walrecht

ten braven, Lekkere Literatuur, G.A. van Oorschot, Amsterdam, 1987, 297 p.