Ons Erfdeel. Jaargang 30

[p. 496]

Het Mauritshuis in 1987.

[p. 497]

Oude glans en nieuwe glorie in het mauritshuis
B.P.J. Broos

B.P.J. BROOS
werd geboren in Weert in 1944. Studeerde kunstgeschiedenis aan de R.U. Utrecht en promoveerde op ‘Rembrandt Studies’ (1977). Is conservator van het Mauritshuis. Publiceerde ‘Index to the Formal Sources of Rembrandts Art’ (1977); ‘Rembrandt en tekenaars uit zijn omgeving’ (1981); ‘De Rembrandt à Vermeer’ (tentoonstellingscatalogus Parijs, Grand Palais, 1986); ‘Meesterwerken in het Mauritshuis’ (1987).
Adres: Kalmoesgaarde 4, NL-3436 HJ Nieuwegein

Vier jaartallen staan gebeiteld in het stenen geheugen van het Mauritshuis: 1644, 1704, 1822 en 1987. In 1644 (om precies te zijn: op 11 mei) zei de gouverneur van de WestIndische Compagnie, Johan Maurits van Nassau Siegen, Brazilië vaarwel en zette koers naar Holland met een schat aan exotische voorwerpen en afbeeldingen van Indianen en Braziliaanse flora en fauna om er zijn nieuwe huis in Den Haag mee in te richten. Tijdens zijn afwezigheid was dit paleisje aan de Hofvijver - naar Italiaanse voorbeelden - gebouwd door Jacob van Campen. Zestig jaar later, één dag voor Kerstmis 1704, ging door nalatigheid van ene Willem Wolf het complete interieur van het inmiddels verhuurde huis in vlammen op en daarmee alles wat ter plaatse nog herinnerde aan het Braziliaanse avontuur van de stichter. Het unieke classicistische bouwwerk werd gelukkig opgeknapt en diende als ambassadeurswoning en militaire school. Op 3 januari 1822 stond echter in de Staatscourant het bericht: ‘Het Koninklijk Kabinet van Schilderijen te 's Gravenhage zal voortaan des Woensdags en des Zaterdags van tien tot één uur kunnen worden bezichtigd door een ieder, die wel gekleed is en geen kinderen bij zich heeft’. Het monumentale huis herbergde sindsdien een museum. Tenslotte, op 4 juni 1987, opende koningin Beatrix onder grote belangstelling van pers en publiek een geheel gerenoveerd en aan de eisen van de tijd aangepast Mauritshuis dat met een van buiten onzichtbare uitbouw onder het voorplein vergroot was met 700 vierkante meter vloeroppervlak. In zijn deftige jas met de Ionische pilasters is een geheel verjongd museum gestoken dat naar verwachting vele generaties zal kunnen overleven.

De grootste aantrekkingskracht van het Mauritshuis is het samengaan van een historisch woonhuis met een wereldvermaarde verzameling schilderijen. In de benaming Koninklijk Kabinet van Schilderijen komt het woord museum niet voor: daarin onderscheidt het zich op welhaast aristocratische wijze van bijna alle soortgelijke instellingen in Nederland. Dat valt bijna lijfelijk te ervaren bij het betreden van het vernieuwde gebouw. De bezoeker wordt verwelkomd in een statige hal waar portretten van ‘Maurits de Braziliaan’ en koninklijke begunstigers van de collectie hem welwillend aanzien, waarna het bezichtigen van de collectie net zo enerverend is als het bezoek aan een suikeroom. Banaliteiten als garderobe en kaartverkoop zijn in het sousterrain te vinden en men betaalt - volgaarne zelfs, hoopt men in het museum - een ‘losgeld’ bij de uitgang, de voormalige leverancierstoegang.

[p. 498]

De entree van het gerenoveerde Mauritshuis.

De huiselijkheid van het vroegere stadspaleis wordt inwendig beklemtoond door de zware gordijnen voor de ramen, de forse schouwen waarin weer oude schoorsteenstukken zijn opgenomen en door de warme gele, rode en groene wandbespanningen in zeventiende- en achttiende-eeuwse stijl. Sfeervol zijn ook de twinkelende kroonluchters die zijn uitgevoerd naar hypermodern ontwerp. De confrontatie van de Gouden Eeuw met de eigen tijd zal in alle hevigheid plaatsvinden in het najaar van 1987, wanneer in de trapzaal twee grote plafondschilderingen worden onthuld van Ger Lataster (geboren in 1920). Nu staan heden en verleden al oog in oog in de overloop van oud- naar nieuwbouw, waar Andy Warhols zeefdruk met het portret van koningin Beatrix is opgehangen tegenover een borstbeeld van Johan Maurits. Het origineel van deze sculptuur was in 1668 geprojecteerd aan het einde van het schelpenpad in de tuin pal tegenover het Mauritshuis. Achter de rug van Johan Maurits is nu een gloednieuw studiecentrum gevestigd met een bibliotheek, de museumarchieven en een ruim depot waar - helaas - meer dan de helft van de schilderijenverzameling moet worden bewaard. De hier geboden mogelijkheden tot kunsthistorisch onderzoek zouden ‘Maurits de Braziliaan’ waarschijnlijk met trots hebben vervuld, omdat hij zelf een hartstochtelijk bevorderaar van kunsten en wetenschappen is geweest.

De museumganger die gesteld is op traditie kan gerust zijn. Het Gezicht op Delft van jan Vermeer hangt op de oude vertrouwde plaats, in een nieuwe lijst en niet meer geflankeerd door de Olycan-portretten van Frans Hals, maar door twee fraaie stillevens van Willem van Aelst. Ook Rembrandts Anatomische les van Dr. Tulp keerde terug naar zijn plek aan de muur van wat eens de slaapkamer van Johan Maurits is geweest. De levensgrote Stier van Paulus Potter domineert wederom de grote zaal boven, waar een hoek is ingeruimd voor herinneringen aan Brazilië, geschilderd door de reisgezellen van de gouverneur, Frans Post en Albert Eckhout. In chronologische volgorde vangt een bezoek aan de collectie natuurlijk aan in de rechterzaal op de beletage, waar weer De bewening van Rogier van der Weyden hangt, een aankoop van koning Willem I in 1827 die als een waarlijk historische daad kan worden beschouwd. In de kleine kabinetten is het een prettig weerzien met de vermakelijke NELRI-serie van Cornelis Troost, de portretten van Holbein die stadhouder-koning Willem III uit Engeland heeft meegenomen en de minutieus geschilderde taferelen van de Leidse fijnschilders.

In de ruim vijf jaren waarin het Mauritshuis de zeer noodzakelijke restauratie onderging en de schilderijen voor een deel konden worden getoond in het Johan de Witthuis aan de Kneuterdijk - voor zover ze althans niet op reis waren door de Verenigde Staten, Canada, Japan of Frankrijk - werd een van de belangrijkste museale taken niet verwaarloosd: collectievorming. Enerzijds door eigen aankopen, anderzijds door schenkingen konden maar liefst tien schilderijen worden toegevoegd aan het bezit van het Koninklijk Kabinet. Een opvallend aspect van de meest recente aankopen is in ieder geval dat het ook belangrijke

[p. 499]

Jan Sanders van Hemessen, ‘Een allegorie op de harmonie in het huwelijk’, aanwinst 1984.

stukken betreft die niet behoren tot de zo gewaardeerde Gouden Eeuw van de Hollandse Schilderkunst. De verwerving in 1984 van een groot allegorisch tafereel van de zestiendeeeuwse Antwerpse romanist Jan Sanders van Hemessen is beslist een van de meest spraakmakende van de aanwinsten van het Mauritshuis uit de laatste jaren. Behalve door het formaat zal iedere bezoeker getroffen worden door de poëtische sfeer van het tafereel en de wonderlijke mengeling van zuidelijke melancholie met noordelijk ‘realisme’. In zekere zin loopt de voorstelling vooruit op de zeventiende-eeuwse historieschilderijen en genrestukken die de trots zijn van de verzameling in het Mauritshuis. De uitbeelding van een vrouw die het instrument van een voor haar zittende violist met moedermelk besprenkelt, is wellicht op meerdere manieren te duiden. In het museum houdt men het op Een allegorie op de harmonie in het huwelijk.

De grens van de Gouden Eeuw werd eveneens overschreden met de jongste aankoop: Rinaldo en Armida van Willem van Mieris uit 1709. Het stelt een episode voor uit het epische gedicht Gerusalemme liberato van Torquato Tasso, een Odyssee gesitueerd in de tijd van de kruisvaarders, die destijds bijzonder populair was in hofkringen en dus stof leverde voor de decoraties van paleizen. Evenmin uit Hollands gouden tijdperk is het portret van een (thans nog) onbekende man door Cornelis Troost uit 1730, dat werd gekocht in 1986. De ‘Rembrandt van de pruikentijd’ is daarmee nergens zo goed vertegenwoordigd als in het Mauritshuis, waarvan de opnieuw verguide

[p. 500]

Balthasar van der Ast, ‘Stilleven met bloemen’, aanwinst 1987.

Jacob van Campen, ‘Mercurius, Argus en Io’, aanwinst 1981.

Gouden Zaal met de wand- en plafondschilderingen van Antonio Pellegrini een goed beeld geven van de smaak van die periode.

Min of meer bij toeval is het museum inmiddels een plaats geworden waar men vrijwel alle varianten van het zeventiende-eeuwse stilleven kan bewonderen of bestuderen. De Bloementuil van Ambrosius Bosschaert was vanouds een publiekstrekker en sinds 1977 oogstte het Pronkstilleven van Abraham van Beyeren alom bewondering. In 1983 werd het Fruitstilleven met schelpen van Balthasar van der Ast verworven en vlak voor de heropening werden uit een legaat zelfs twee bloemstillevens verkregen, één van dezelfde Van der Ast en één van jan Breughel de Oude, bijgenaamd de Fluwelen. Hard op weg om de Bosschaert in populariteit te evenaren is inmiddels de Vaas met bloemen van Jacob de Gheyn II uit 1612, die in langdurig bruikleen werd ontvangen van het Haagse Gemeentemuseum, waar het werd ervaren als een vreemde eend in de bijt. Terloops zij hier tenslotte gewezen op de historiestukken van Jacob van Campen, Aert de Gelder en Cornelis van Poelenburch die werden aangekocht dan wel geschonken, een landschap van Salomon van Ruysdael of de portretjes van Hendrik Pot in hun oorspronkelijke lijst: stuk voor stuk geven ze door de gevarieerdheid van de onderwerpen, de hoge artistieke kwaliteit en de kunsthistorische belangwekkendheid nóg meer reliëf en glans aan de Gouden Eeuw in het Mauritshuis.

Literatuur:

ben broos, Meesterwerken in het Mauritsbuis, Staatsuitgeverij, Den Haag, 1987.

evelyn de regt, Mauritshuis. De geschiedenis van een Haags stadspaleis, Staatsuitgeverij, Den Haag, 1987.