Ons Erfdeel. Jaargang 30

De verrijkte pen van Jan H. Mysjkin

Met taal kan je onder meer gevoelens vertolken; de dichterlijke vertaling van veelal kunstmatige gevoelens is het werk van onze neo-romantici. Met taal kan je realia anekdotiseren; onze neorealisten bedrijven een dergelijke nogal kleinburgerlijke vertaling van hun omgeving. Met taal kan je ook duidelijk maken dat gevoelens en realia taalontoereikend zijn. Voor de vertaling van de communicatieproblemen zoekt de dichter naar nieuwere technieken, naar andere taalmanipulaties. Hij zoekt dus niet direct naar een adequate poëtisering van zijn leef- en gevoelswereld, maar wil in de poëtische vorm zélf zijn leefwereld weerspiegeld zien. Om het met zware woorden te zeggen: smaak, métier, talent en intelligentie zijn ontoereikend als durf en vormbewustzijn ontbreken. Zo hoef je geen doctor in de Letteren en de Wijsbegeerte te zijn om te zien dat jan H. Mysjkin met Vormbeeldige gedichten de poëziekaarten fiks door elkaar schudt. Met dit debuut staan we opnieuw waar alle goede dichtkunst begint, bij de nulgraad van het schrijven.

Vormbeeldige gedichten is om te beginnen een lijvige bundel. Hij bevat vijf brieven waarin de dichter zijn poëtica ontwikkelt en verder een collectie afwijzingsbrieven: alle gevestigde uitgevers van Noord tot Zuid hebben onze ‘prins Mysjkin’ afgewezen. Tenslotte, en daar gaat het om, presenteert de dertigjarige debutant ons vier cycli, die ik liever tekstblokken noem. Ze stellen alle vier de communicatieproblemen van de taal in het algemeen en de poëzie in het bijzonder centraal. Het kan nog even duren voordat onze Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde daar lucht van krijgt, maar zo is het en niet anders: bij de tekstcreatie en de finale tekstconstructie is deze dichter wat elke dichter al altijd had moeten zijn: een maatschappelijk medium dat op een uitzonderlijke wijze de taal gebruikt. Mag onze Vlaamse poëziefabriek dit kardinale punt vergeten zijn, met Vormbeeldige gedichten worden we opnieuw herinnerd aan de grandeur et misère van de natuurlijke taal waarmee we dagelijks omgaan en van de kunsttaal waarmee de dichter tracht te overleven.

Met Mysjkin in de hand heeft de lezer spoedig door dat de dichter als taalmedium in de triviaalste zin van het woord een afschrijver en herschrijver is, iemand die op de lange weg van de geschiedenis moet kiezen. Hij kiest voor de herhaling van, voor de breuk met of voor de toevoeging aan de traditie. De dichter is hoe dan ook een mediamiek wezen met verwijzende functie. Jan H. Mysjkin verwijst zelfs tweevoudig, eerst als dichter van zijn eigen tekst en daarna als dichter naar de tekst van zijn voorbeelden. Hij puurt dus vormen uit voorbeelden van anderen, zo ontstaan ‘vormbeeldige gedichten’ en uit de brieven vol

[p. 431]

poëticale informatie vernemen we dat het ‘genie’ van de dichter voornamelijk in kleine brokstukjes toevoeging ligt. In de gehele bundel zit daarom nogal wat ironie ingebouwd. Jan H. Mysjkin weet wat hij weet, hij kent de creatieve beperking van de dichter tegen het eind van onze twintigste eeuw en onderzoekt daarom voortdurend de grenzen van de dichterlijke oorspronkelijkheid. Niet toevallig richt hij zijn vijf poëzie-theoretische brieven ‘aan een frans dichter’. Omdat vooral de Franse dichtkunst in het problematische decennium 1960-1970 een voorbeeld van nieuwere vormbeelden was en ze deze vormvernieuwing mede sociologisch in utopische maatschappijvisies inpaste, gaat jan H. Mysjkin op de schouder staan van boude mannen als Borgesvertaler Gérard de Cortanze, tevens hoofdmedewerker van Magazine Littéraire; van Jacques Roubaud, dichter van het magnum opus Autobiographie, chapitre dix; van Paul Louis Rossi, en vooral van het enfant terrible, Denis Roche.

In de chambres d'amis van het tijdschrift Change en tijdens de vele colloquia van Cerisy ontmoeten we deze iconoclasten steeds opnieuw. Het beeld dat zij van de postmodernistische mens koesteren, willen ze zien samenvallen met een adequaat poëziebeeld. In het licht van onder meer Chomsky's syntactische vernieuwingen en Jakobsons structuralistische poëzieopvattingen is dat poëziebeeld duidelijk aan vernieuwing toe. Zij nodigen vernieuwers uit als de ons totaal onbekende Laurence Glass, die op basis van de transformationeel-generatieve grammatica nieuwe sporen trekt door de Westerse dichtkunst. Ook de Vlaming jan H. Mysjkin doet iets dergelijks, aangepast dan aan de mogelijkheden van het Nederlandse taallandschap. Hij verlegt de limieten van de taalhaalbaarheid en daagt zijn lezers (en uitgevers) uit. Jongleert hij met modellen als Denis Roche, intellectueel de boeiendste verschijning in het Franse postmodernisme, dan blijkt hij voldoende doorgewinterd om niet in absolute imitatie te vervallen. Denis Roche wil de poëzie aan het spit, ziet de lyriek als vergeetput van burgerlijke illusies en wil haar lijk. Denis Roche houdt na de grensverlegging nog slechts één element van het dichterlijke elan over, de tekstdynamiek of het lineaire geweld dat de woorden elkaar aandoen. Maar elke normering leidt tot verstarring, dat weet Jan H. Mysjkin. Uit taalafbraak en taalbeschadiging distilleert hij een renoverend poëziebeeld. in het tekstblok Nachtglas b.v. overstijgt hij door strofeherschikking de banaliteit van het traditionele liefdesvers. In het tekstblok ...de geur van noten raakt hij aan het kernprobleem van de poëtische taalvorming, het ogenblik namelijk waarop het woord nog aan geen betekenis toe is, maar toch reeds uit zijn nietbetekenis loskomt. In deze zigzaggende tekstbeelden of ‘Elastic Poems’ doet de dichter aan taalarcheologie. Dialecten, algemeen Nederlands, Middelnederlands, kindertaal en taalafbraakverschijnselen haken op elkaar in. Als ik hier niet citeer, dan is dit aan het schriftuurbeeld en het poëziebeleid zelf te wijten. De poëzie van Jan H. Mysjkin laat zich niet citeren; het citaat is nu eenmaal burgerlijke pronkzucht. En met Vormbeeldige gedichten wil jan H. Mysjkin aan het voorgevormde en erg traditioneel gerichte Vlaamse poëzielandschap ontsnappen. Hij wil kennelijk klemtonen verleggen en niet stilstaan bij het resultaat (het gedicht), maar wijzen op de werkzaamheid (de reeks). Poëzie als structurerende energie dus. Vormbeeldige gedichten is daarom een belangrijk debuut. Belangrijk ook omdat Jan H. Mysjkin als filter en katalysator van Europese stromingen onze Nederlandse poëzie eindelijk weer eens wat nieuw leven inblaast.

Hedwig Speliers

jan h. mysjkin, Vormbeeldige gedichten, Grijm, Schellebelle, 72 p.