Ons Erfdeel. Jaargang 30

Villa Arcana (Jean-Paul Franssens)

Jean-Paul Franssens, beeldend kunstenaar en schepper van een achttal libretti, sinds 1981 ook als literair auteur bekend, voegt met Villa Arcana een vierde verhalend werk aan zijn oeuvre toe, en tegelijk een derde dichtbundel. Villa Arcana is een novelle in versvorm, bestaande uit 50 genummerde delen van wisselende lengte, rijmloos en zonder leestekens (afgezien van vraagtekens en haakjes), zonder versvoet of ritme. Oppervlakkig bezien doet de begrenzing van de versregels zo willekeurig aan dat de verwantschap met poëzie uit niets anders lijkt te bestaan dan uit het type bladspiegel. Ik citeer deel 1:

Onnadenkend is mijn kindermeisje
Zeker niet
Toch loopt zij alleen
In de nacht
Door de tuin

Bij eerste lezing is Villa Arcana dan ook vooral novelle; een tijden ruimteloos verhaal (op het landgoed groeien veel zuidelijke bomen; wellicht moeten we het met Q. Cicero's landgoed Arcanum in Latium associëren); een erotisch, opwindend en intrigerend verhaal, waarin een arsenaal aan romantische trucs en stereotype personages wordt ingezet: een verleidelijk-kinderlijk kindermeisje (‘Het is de lust die haar beweegt’), een ontzagwekkende later stervende vader, een mooie lijdend toeziende moeder, een aantrekkelijke tuinman, en daartussen de zoon, de ik.

Dat verhaal is spoedig uit, maar de openingen die de vorm creëert laten nieuwe lezingen toe; de onderschikking van de zinsdelen en de afwezigheid van leestekens verlenen de regels een multifunctionaliteit. Niet dat er een

[p. 427]

Jean-Paul Franssens (o1938).
(Foto Pk. Mechanicus).

ànder verhaal uit te voorschijn komt; wel komt er zicht op gewijzigde betekenissen, meerduidigheid, verborgenheden en de talige kant van de tekst. Vergelijk voor een klein proefje het verschil tussen de beginregels van deel II en deel IV):

Zij praat zoveel
Met zichzelf
Zij praat zoveel met zichzelf

De villa arcana (‘Huize der verborgenheden’ vertaalt de flaptekst) is het huis van de vader, groot, omgeven door tuin en traliehekken, vol onrust, bewoond o.a. door weerzinwekkende oude vrouwen (De enige teksten van de vader die voor de zoon verstaanbaar zijn, zijn zijn bevelen en zijn verhalen over zijn vroegere huizen). Voor de ik is het huis een huis vol verschillende ruimtes en onbekende gedeelten waar hij nog steeds de weg niet weet; in de koude gangen vreest hij voor zijn kindermeisje. Deel XXXIX luidt: ‘De vreemde angst die ik heb // Om door dit huis te gaan // Altijd opnieuw de dood tegemoet’. Hij zal er alleen achterblijven, met de oude vrouwen, in afwachting van het moment dat hij groot zal zijn, geen angst meer zal kennen, zich zal weten te gedragen.

Villa Arcana daagt uit tot het zoeken van diepere betekenissen, maar weerhoudt er de lezer tegelijk van door zijn filmischromantische kwaliteiten. Het is, geloof ik, uitsluitend de lust die de tekst beweegt, die appeleen aan een heel register van emoties bij de lezer, en dus aan diens plezier. De lezer kan zwelgen of puzzelen, en is zeker van kwaliteit, zonder al te dwingende wijsvingers naar het hogere of diepere, literair dan wel levensbeschouwelijk.

Ineke Bulte

jean-paul franssens, Villa Arcana, De Arbeiderspers, Amsterdam, 1986, 54 p.