Ons Erfdeel. Jaargang 30

René de Clercq

In Panorama der Nederlandse Letteren onder redactie van J. Haantjes en W.A.P. Smit lezen we op p. 483, dat de tijd ons geleerd heeft een schrijver als E. Claes of een dichter als René de Clercq ‘stilzwijgend voorbij te gaan’. Deze uitspraak heeft Koen Hulpiau er gelukkig niet van weerhouden een omvangrijke monografie aan De Clercq te wijden, waarin hij zowel het letterkundige werk als de politieke bedrijvigheid van De Clercq ontleedt. Hulpiau heeft voor deze studie gebruik gemaakt van met grote speurzin bijeengegaarde collecties brieven, waardoor onze kennis over deze Vlaamse bard zeer is verrijkt.

De schrijver behandelt De Clercqs letterkundige arbeid chronologisch en plaatst deze binnen diens maatschappelijke loopbaan. Veel doet ons nu gedateerd aan, maar uit de gedichten zal de liefde voor de natuur, voor de gewone mensen in hun doen en laten toch telkens lezers weten te boeien. Dit geldt minder voor De Clercqs proza. Hulpiau oordeelt daar minder positief over. Het is onevenwichtig van kwaliteit, een criterium, dat hij in veel mindere mate laat gelden voor De Clercqs latere werk, de op het oude testament geïnspireerde drama's.

Daarnaast schetst Hulpiau de politieke gedachten van De Clercq. Voor velen is hij immers niet alleen de dichter van het Vlaamse land, maar ook de vertolker van het grootnederlandse ideaal. Dit beeld heeft Hulpiau aan een kritisch oordeel onderworpen.

De Clercqs Vlaamsgezindheid staat buiten kijf, maar het valt op dat hij pas laat echt kiest. Eerst in 1910, als leraar te Gent, gaat hij samen met A. Sevens en H. Plancqaert in het door hen gestichte tijdschrift De Witte Kaproen schrijven over de vernederlandsing van de Gentse universiteit. Tegelijk valt zijn belangstelling voor het socialisme op. Dit komt ook in zijn letterkundig werk naar voren. Behalve een zekere waardering van en vriendschap met E. Anseele, de Gentse socialistische leider, heeft deze belangstelling van De Clercqs zijde niet tot een politieke verbintenis met de socialisten geleid.

Het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog bracht hem en zijn gezin in Nederland. Hij werd er leraar aan de Belgische school te

[p. 299]

Amsterdam en toonde zich fel anti-Duits en pro-Belgisch, getuige het hem later vaak nagedragen gedicht geen vriendschap onder den helm.

De keuze voor het activisme in 1915 kwam door zijn betrekkingen met De Vlaamsche Stem, waarin onder leiding van F.C. Gerretson in de zomer van 1915 een radicale Vlaamse toon zou gaan overheersen en de Belgische politiek en de verbintenis met de Entente-mogendheden negatief werd bezien. Deze keuze, gevolgd door ontslag uit overheidsdienst, wordt door Hulpiau uitvoerig behandeld, al blijft m.i. de uiteindelijke drijfveer voor De Clercqs keuze wat vaag. Was het de overtuigingskracht van Gerretson of toch De Clercqs onstuimige aard? Nog hetzelfde jaar flirt hij met de radicale Jong-Vlaanderen-groep en ijvert hij steeds meer voor een politiek Groot-Nederland. Hij had zich daar al in 1911 over uitgelaten. Het Noorden had meer vernuft, het Zuiden meer gemoed, maar ‘wij zullen bij de ruiling welvaren en gij ook’ (p. 163). Deze droom zal hij niet meer loslaten. De terugkeer naar België in 1917, het lidmaatschap van de Raad van Vlaanderen, het redacteurschap van De Gazet van Brussel: het was een intens beleefd tussenspel. Naar Hulpiau overtuigend aantoont, heeft De Clercq aan dat alles meegewerkt zonder een oorspronkelijke inbreng. Hij was geen homo politicus en miste er ook inzicht en geduld voor. Op het einde van de oorlog keerde hij naar Nederland terug, als politiek vluchteling. De Belgische regering veroordeelde hem bij verstek ter dood. Er volgden moeilijke jaren in de ballingschap in financieel en in emotioneel opzicht (hij had in België de pianiste Ria Vervoort leren kennen en door deze relatie kwam zijn tweede huwelijk onder druk te staan).

Politiek is zijn rol uitgespeeld, maar tot zijn verdiensten moeten gerekend worden de propagandistische activiteiten die hij ontplooide op de vele spreekbeurten voor het A.N.V. en de Dietsche Bond. Hij heeft in de jaren twintig in het Noorden bij velen belangstelling voor Vlaanderen, haar cultuur en haar politieke problemen weten op te wekken.

Uitvoerig schenkt Hulpiau aandacht aan De Clercqs liefde voor muziek. Na de oorlog maakte De Clercq met hulp van L. Duvosel en anderen vele liederen. Ook worden De Clercqs betrekkingen met Vlaamse schilders als G. de Smet, Frits van den Berghe en J. Cantré belicht. Na afkondiging van de ‘genadewet’ kwam De Clercq nog wel in België en probeerde hij in de zgn. Derde Raad van Vlaanderen een rol te spelen. Het was geen succes en het werd zijn laatste politieke avontuur. In 1932 stierf hij in Nederland.

Hulpiau's studie verrijkt ons inzicht in de Vlaamse letteren en onze kennis van de VlaamsNederlandse verhoudingen in en na de Eerste Wereldoorlog. Het enige gemis is een personenregister.

Pieter van Hees

koen hulpiau, René de Clercq (1877-1932). Een monografie, Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde, Gent, 1986, Reeks VI, nr. 116, 489 p.