Ons Erfdeel. Jaargang 30

Olivier Messiaens Saint François d'Assise

Steeds meer trachten de omroepen in Nederland een isolement te doorbreken, treden de zuilen naar buiten in eigen series. De meest opmerkelijke zijn die van de Vara (matinee op de vrije zaterdag in het Amsterdamse Concertgebouw) en de KRO (bijzondere concerten in het Utrechtse Muziekcentrum Vredenburg). Zo verzorgde op 8 november 1986 de Vara de Nederlandse première van Mauricio Kagels Sankt-Bach-Passion en opende op 28 september 1986 de KRO zijn serie met de eerste uitvoering in Nederland van Olivier Messiaens vijf uur durende opera over het leven van SintFranciscus. Een produktie die tevens tot klinken kwam in Bonn en Madrid.

Geen sinecure: 120 instrumentale musici (Radio Symfonie Orkest aangevuld door het Radio Kamer Orkest) en 110 vocale musici (het Groot Omroepkoor gecombineerd met het Nederlands Kamerkoor), talrijke solisten en niet te vergeten curieuze instrumentale soli voor drie Ondes Martenots, veel ongebruikelijk slagwerk wederom solistisch behandeld en daarbij de grootste eisen aan ongebruikelijk instrumentarium als vele piccolo's, Esklarinetten, hoge Bach-trompet, nog ongewoner lage instrumenten

[p. 287]

als contrabas-klarinet, -fagot en -tuba, en wat te denken van instrumenten zoals eolifoon (windmachine) en geofoon (zandmachine)?

Messiaen componeerde de meest vindingrijk geïnstrumenteerde muziek, waarbij al die gigantische apparaten niet alleen werden ingezet voor een krachtsontplooiing: de componist wenste een uiterst geschakeerd palet voor een zo kleurrijk mogelijke partituur.

Van 1975 tot 1983 werkte Messiaen aan zijn Franciscaanse scènes, zoals hij zijn opera in acht taferelen, verdeeld in drie bedrijven, karakteriseerde. De tekst stelde hij zelf samen, ‘gekozen voor datgene wat wonderbaarlijke dingen, kleur en vogelzang kon bevatten’.

Als ornitholoog was Messiaen uiteraard vooral door de vogelprediking aangetrokken. Alle solisten hebben vogelthema's, een groot vogelconcert staat centraal. De opera begint met soli van xylofoon, marimba en xylorimba die de veldleeuwerik verbeelden, maar ook Amerikaanse, Australische en Japanse vogels hebben hun plaats gekregen. Dramatische momenten bieden de scènes waarin een melaatse door een wonder geneest en vooral die aan het begin van het derde bedrijf, waarin Messiaen een luguber nachtelijke sfeer schildert, blijven in de herinnering bij. De Ondes Martenot, die Messiaen al eerder, met name in de Turangalila-symfonie zo suggestief wist te benutten, dient hier voor ‘de muziek van het onzichtbare’.

Wat de opera zo bijzonder maakt, is de combinatie van strenge berekening in hoogst gecompliceerde compositietechnieken en de hoge mate van bevattelijkheid. Meestal is muziek ofwel interessant uit vernieuwend oogpunt ofwel zinnenstrelend zonder meer. Messiaens opera is beiden.

Natuurlijk droeg de formidabele trefzekere uitvoering onder leiding van Kent Nagano tot het grote succes (tien minuten staande ovatie) bij, afzonderlijk vermeldt dienen de rol van de Engel door de stralende sopraan Maria Oran, de rol van SintFranciscus in de nobele voordracht door Philippe Rouillon en ook John Gilmore overtuigde zeer. Maar de erepalm gaat toch naar al die NOS-ensembles die vijf uur lang de perfectie wisten te benaderen.

Ernst Vermeulen