Ons Erfdeel. Jaargang 30

Marjolijn van den Assem

Vorig jaar beleefde Marjolijn van den Assem een spectaculaire doorbraak met haar werk; iets waar iedere kunstenaar van droomt dat het hem of haar ééns zal gebeuren. Op de kunstbeurs in de RAI in Amsterdam én in haar galerie in Amsterdam, Asselijn, verkocht ze binnen een week al haar werk. Ze is er zelf nogal van geschrokken, maar ze heeft zich inmiddels hersteld; ze heeft haar ritme hervonden en is weer iedere dag van tien uur 's morgens tot vier uur 's avonds op haar atelier in Gouda aan het werk.

Marjolijn van den Assem werd in 1947 in Rotterdam geboren en volgde van 1965 tot 1968 lessen aan de Academie in Rotterdam. Ze koos voor de afdeling Monumentale en Decoratieve Vormgeving, zodat ze geen keus zou hoeven maken voor een bepaald medium. Ze wilde zich in eerste instantie oriënteren op haar bekwaamheden, na drie jaar stopte ze met haar opleiding. Op dat moment maakte ze realistische aquarellen wat haar de mogelijkheid gaf om in de jaren dat haar kinderen klein waren veel illustratie-opdrachten aan te nemen, waaronder de steeds terugkerende opdrachten van de Stichting Public Relations Land en Tuinbouw. In deze beginjaren van haar huwelijk tekende Marjolijn van den Assem door, onder andere gestimuleerd door vrienden zoals John van 't Slot en Marleen Felius die ze op de Academie had leren kennen. In 1976, toen haar kinderen iets minder aandacht vroegen, besloot ze van de één op de andere dag geen

Marjolijn van den Assem, ‘11 bergwandelingen’ potlood en Oostindische inkt op papier, 92 × 122 cm, 1985.

opdrachten meer aan te nemen. Ze had er genoeg van alle mogelijke gewassen en bloemen te tekenen en wilde tot een eigen vorm komen.

Fundamenteel

Haar eerste tekeningen in deze periode bestaan uit grote hoeveelheden realistisch getekende veertjes in rijen naast elkaar. In deze tekeningen lijkt Marjolijn van den Assem een fundamenteel onderzoek te starten naar de organisatie van het vlak. Door de hoeveelheid veertjes lijken de tekeningen op bezweringsrituelen die in een roes uitgevoerd worden. Op het moment dat ze één veertje heeft doorgestreept is het hek van de dam. Er ontstaan tekeningen vol met krassen en lijnen. Om deze plotseling verworven vrijheid enigszins aan banden te leggen, om een houvast te hebben van waaruit ze kan werken, besluit Marjolijn van den Assem doosjes te gaan maken, doosjes die de functie hebben van een visueel dagboek. Ze vult de doosjes, elke maand één, met alle mogelijke zaken: steentjes die ze vindt, kleine tekeningen, blaadjes, die ze dan weer gebruikt als uitgangspunt voor haar tekeningen. Een ander houvast vond ze in deze jaren bij de geschriften van Nietzsche, waar ze zich sterk in herkende. Vooral het feit dat Nietzsche zonder enig compromis zoekt naar het ene kale deeltje van de waarheid zonder enige menslievendheid van zijn kant te suggereren, spreekt haar erg aan. ‘Het voornaamste is dat ieder mens uiteindelijk wordt die hij is’ citeert ze instemmend Nietzsche.

In de beginjaren na 1976 is er nog veel in haar werk dat herinnert aan haar eerste tekeningen. Ze blijft in series werken, het vlak verkennen. Langzaam echter verdwijnt het onderzoek en ontstaan de bergwandelingen, die ze in eerste instantie op papier in haar atelier maakt. Later gaat ze inderdaad bergwandelingen maken, plekken bezoeken waar Nietzsche is geweest. Ze beleeft die wandelingen weer opnieuw in haar atelier als ze de tekeningen maakt. Zoals de doosjes aanleiding waren tot haar tekeningen, zo zijn nu deze bergwandelingen en de herinnering eraan een aanleiding geworden om haar werk te maken.

De tekeningen, gemaakt met acrylverf op grote vellen, zien er fundamenteel, abstract en soms schriftuurlijk uit. Afhankelijk van haar stemming zijn ze rustig of in sommige gevallen zeer chaotisch. In dat laatste geval ontwikkelt Marjolijn van den Assem een heftig handschrift.

Hier en daar duiken er in de tekeningen herkenbare plekken op, zoals een waterval of een steen. Deze plekken zijn de rustpunten in haar werk of zoals Betty van Garrel zegt in een interview in de NRC van 30 mei 1986: ‘Deze (plekken...)vormen een soort ijsschotsen, tijdelijke eilandjes die een voet wellicht steun kunnen bieden tijdens de tocht naar een oever’.

Olieverf

Sinds ruim een jaar schildert Marjolijn van den Assem met olieverf op doek. Het vereist een totaal andere houding ten opzichte van het werk; ze gaat minder impulsief te werk tijdens het maken, verandert veel in de eerste opzet en de kleuren van de

[p. 278]

Marjolijn van den Assem, ‘Zonder titel’, olieverf op linnen, 80 × 100 cm, 1986.

doeken. Zelf zegt ze over deze laatste ontwikkeling: ‘Jarenlang was ik tijdens de wandelingen bezig met: hoe zet ik m'n voeten neer, stort ik niet naar beneden, is de weg breed genoeg, zit er geen steentje in m'n schoen. Nu kan ik me permitteren af en toe langs de kant te vertoeven. Ik neem steeds meer mee van een wandeling. In de tekeningen probeer ik de steentjes en de lucht tegelijk weer te geven. Nú schilder ik, denk ik, alleen het stilstaan, het rondkijken, de plek zelf’.

Ze durft nu de details los te laten en zich meer te concentreren op de vergezichten. Ze heeft eindelijk de rust om om zich heen te kijken. Ze kan zich concentreren op één plek in het landschap zonder bang te worden dat ze de rest niet meer onder controle houdt. Ze schildert de plekken die hier en daar opdoken in de tekeningen, maar nu als afzonderlijke doeken verschijnen. De relatief kleine schilderijtjes vormen bij elkaar gehangen weer opnieuw een verslag van een wandeling. Een wandeling waarop ze minder in zichzelf gekeerd was, opener ten opzichte van de omgeving.

De schilderijen zijn prachtig van kleur en hebben door het onconventionele standpunt dat Marjolijn van den Assem inneemt een enorme dynamiek. Ze doen sterk denken aan de vroege werken van Kandinsky of Gabriele Munter. De schilderijen zijn landschappelijk, dynamisch en geven de indruk zeer impulsief, bijna naïef op het doek gezet te zijn. Nergens blijkt de enorme inspanning die Marjolijn van den Assem zich getroost om het beeld volmaakt te krijgen. Uit haar hele oeuvre tot nu toe, en waarschijnlijk is haar succes voor een deel daaraan te danken, springt echter vooral de enorme noodzaak van het zich uiten in het oog. Een gespannenheid en verlangen dat ze door middel van bezweringsrituelen steeds nét in de hand kan houden. De voorwaarde om tot dit soort prestaties te komen.

Anneke Oele