Ons Erfdeel. Jaargang 30

Dubbeltje lezen, stuivertje schrijven

Wim Rutgers, mede bekend door zijn bijdragen aan dit blad, heeft de gelegenheid gevonden zijn oogst van 10 jaar bezig zijn met aanvankelijk Surinaamse, later ook met Antilliaanse letterkunde, bijeen te brengen in één band. Zijn titel slaat op de periode van onderzoek (10 jaar) en de periode van schrijven (5 jaar).

Wat boeit nu de zoveelste Nederlander in een literaire produktie, weliswaar gebracht in zijn eigen taal, maar zo veraf van het gebeuren, waarmee hij van huis uit vertrouwd is? Voor Rutgers zelf is er een gerede aanleiding. Hij was een aantal jaren leraar Nederlands te Paramaribo en daaropvolgend, op Aruba. Wil je niet verzieken in zelfgenoegzaamheid, dan laat je de Hollandse club al gauw links liggen en je zoekt de overzeese Nederlanders op. Dan zijn de verrassingen groot, als je maar wilt kijken en luisteren. Zowel Suriname als de Nederlandse Antillen, en Aruba (tegenwoordig een zelfstandig deel van het koninkrijk), hebben een bevolking van een zo gemengde herkomst, vaak onvermengd naast elkaar bestaand, met een minimum aan integratie, dat daar breukgebieden in de samenleving

Wim Rutgers (^o 1941).

ontstaan. Op die breukranden, knaagt de pijn het meest, spreekt de menselijke ziel zich direct uit tot wie maar wil luisteren. Is er bijvoorbeeld één land ter wereld te noemen waar op een zo geringe oppervlakte, met een zo kleine bevolking binnen een periode van luttele dertig jaren, een geheel eigen letterkunde het licht heeft kunnen zien die de samenleving zo haarscherp heeft getekend als de Antilliaanse? Toen Debrot Mijn zuster de negerin schreef moest men elders nog wakker worden. Een profeet die dichter bij Jeremia dan bij Jesaja staat. En Boeli van Leeuwen veel te weinig gelezen in Nederlands taalgebied, de apostel van het christelijk levensbesef, de kampioen van de eenzamen, de drager van het medelijden, de schrijvende Kees van Dongen. Vanuit een heel andere hoek is daar Frank Martinus Arion, zeer Afrikaans beërfd, de schrijver van in de allereerste plaats Dubbelspel, de geschiedenis van een onschuldige partij domino in het zon-overgoten Wakota. Tip Marugg sluit deze rij met zijn beide romans van zeer grote eenzaamheid. In welk ander land kon die explosie verder nog plaatsvinden die weergalmt tot aan het Noordzeestrand? Daarom had Wim Rutgers gelijk alle zaken die hij gevangen had in één schepnet boven water te halen en er de zon van Aruba over te laten spelen.

Hij maakte een indeling in 1. algemeen, 2. Suriname en 3. Nederlandse Antillen. In de

[p. 270]

eerste reeks zit de aardige beschouwing over de symboolfunctie van het huis in de Caribische letterkunde, door Rutgers bewust beperkt gehouden tot Suriname en de Nederlandse Antillen. In de Surinaamse reeks is hij niet consequent, want de dichter Trefossa is geen object van Nederlandstalige letterkunde. Trefossa en Johanna Schouten-Elssensohn zijn twee kometen vanuit Suriname opgestegen, om de taal van de negerbevolking, het Sranan Tongo, die plaats te geven die het rechtens toekomt. Toch ben ik dankbaar voor dit artikel. Want wie Trefossa eenmaal heeft ontmoet, met hem gesproken over zijn werk en zijn streven, vergeet hem nooit meer, al is zijn graf sinds lang onder ons.

Het laatste deel is gewijd aan Antilliaanse onderwerpen. Uit deze reeks zou ik met name de verhandeling over de Antilliaanse poëzie en de literaire tijdschriften naar voren willen halen. Een prachtig brok cultuurgeschiedenis, dat men zich in de Antilliaanse samenleving te weinig bewust is.

Ook deed het mij deugd Debrot en dokter Chris Engels, de oprichter van De Stoep onder één noemer te zien gebracht. Zij zijn de architecten van de Antilliaanse cultuur. Een bespreking als deze heeft slechts een samenvattend karakter, hoewel vooral dit laatste onderwerp mij haast zou verleiden tot een reeks kanttekeningen, ondanks het feit dat mijn bewondering voor beide zeker even groot is als die van Rutgers. Het feit dat het hier gaat om artikelen met een tweede leven, maakt de bundel niet minder de moeite waard.

Zo moet ook het Prins Bernhardfonds Nederlandse Antillen erover gedacht hebben, toen ze besloot deze uitgave te subsidiëren. Omdat er zo weinig materiaal beschikbaar is over de Antilliaanse letterkunde - het meeste is uitverkocht en de kleine oplagen die een uitgever kwijt kan, animeren geenszins - zal de bundel van Wim Rutgers zeker ook zijn weg vinden naar de middelbare school die hij trouwens zelf dient. Op deze wijze vervreemden zij die de toekomst van dit eilandenrijk straks in handen hebben, niet al te zeer van wat hun eigen landgenoten aan denkstof en achtergrondkennis hebben bijeengebracht, ook al zullen ze misschien later alleen maar Papiamentu willen spreken en schrijven, als volgens de heersende opvatting het meest treffend hulpmiddel uitdrukking te geven aan het eigen wezen. Maar in Indonesië schijnt een revival van het Nederlands aan de gang. Zou dat ook mogelijk zijn op de ABC-eilanden voor de kust van Venezuela?

Freek van Wel
wim rutgers, Dubbeltje lezen, stuivertje schrijven, Charuba, Oranjestad / Leopoldstad, Den Haag, 1986, 248 p.