Ons Erfdeel. Jaargang 30

Annie M.G. Schmidt ‘Tot hier toe’

Op 31 januari 1985 ontving de Amerikaanse mevrouw Henriëtta ten Harmsel het belangrijkste Nederlandse eerbewijs voor een vertalerschap: de Martinus Nijhoffprijs, in de eerste plaats voor de vertaling van werk van de 17e-eeuwse auteurs Jeremias de Decker (1609-1666) en Jacobus Revius (1586-1658), maar toch ook wel een beetje voor het aan het eind van het juryrapport nog even genoemde bloemlezinkje uit het werk van Annie M.G. Schmidt Pink Lemonade. Als het de andere toehoorders van het dankwoord der laureate net zo vergaan is als het mij verging, is het meest onvergankelijke van die avond de voordracht door Henriëtta ten Harmsel van één van Annie M.G. Schmidts gedichten geweest, onvergetelijk, zowel in het Nederlands als in het Engels / Amerikaans:

Er was eens een kalme dame
Die ging met een kalme heer
uit vissen in een bootje
over het kalme meer.

Zij vingen drie kalme vissen
en gingen ermee naar huis.
Daar hadden ze kalme kippen
en ook een kalme muis.

Ze zaten kalm te lezen
bij 't hekje op het grind.
Ze kregen na een poosje
een heel kalm kind.

En als het kind ging slapen
zei bij: Dag pa, dag ma,
en veertien kalme engeltjes
volgden hem na.

One day a calm, calm lady
And a man as calm as she
Went fishing in a little boat
Out on a calm, calm sea.

They caught three calm, calm fishes
And brought them back to the house,
Where they had some calm, calm chickens
And also a calm, calm mouse.

They did some calm, calm reading
The book was slow and'mild
And after a little time had passed,
They had a calm, calm child.

And when that child got sleepy.
‘Night, Pop, 'night, Mom,’ he said,
And fourteen calm, calm angels
Carried him off to bed.

Temidden van alle ernst en plechtstatigheid die inherent zijn aan een dergelijke bijeenkomst, ontstond er plotseling - als vanzelf - een warme sfeer van intimiteit: op de gelegenheidsgezichten van vele hooggeleerde en andere notabele aanwezigen verscheen een andere dan een gelegenheidsglimlach. Henriëtta van Harmsel

Annie M.G. Schmidt (^o 1911).

had, met haar warme voordracht van dit kleine kalme gedicht van Annie M.G. Schmidt, ‘het ijs gebroken’.

Mevrouw Ten Harmsel kende de eer van dit ‘ijs-breken’ niet aan zichzelf maar aan de oorspronkelijke dichteres toe, oorspronkelijk in dubbel opzicht: ‘... het plezier was natuurlijk het meest spontaan en direct toen ik Annie Schmidt vertaalde. Door de vrije vertaling die zij aanmoedigde, en de dartelende ritmes en betoverende fantasie van haar gedichten, werd ik vervoerd naar een magische kinderwereld, nimmer kleinerend, immer uitdagend, en steeds vol grappig genot...’ (Citaat uit het dankwoord opgenomen in Uitreiking MNP, Amsterdam, Prins Bernhardfonds, 1985; gratis verkrijgbaar op het adres Herengracht 476, 1017 CB Amsterdam).

‘... nimmer kleinerend, immer uitdagend...’; het zijn slechts enkele van de vele begrippen waarmee men de poëzie van Annie M.G. Schmidt zou kunnen karakteriseren, en dat het bij die poëzie alleen om een ‘(magische) kinderwereld’ gaat, is ook slechts ten dele het geval, dat bleek wel op deze avond met al die ‘grote mensen’ in de wereld van volwassenen. In die wereld komt deze poëzie pas werkelijk tot zijn recht; aan die wereld is deze poëzie ook grotendeels ontleend. Voor wie daaraan nog mocht twijfelen - en niet voor hen alleen! - is er sindskort het eerste deel van het Verzameld Werk van Annie M.G. Schmidt ver

[p. 268]

schenen, onder de titel Tot hier toe; gedichten en liedjes voor toneel, radio en televisie 1938-1985. Wie in deze prachtuitgave Kalm kalm opzoekt, vindt het niet: in het najaar van 1987 zullen de verzamelde kinderverzen van Annie Schmidt verschijnen. Maar dank zij het voorafgaande weten wij nú al dat ook die poëzie eeuwig voor volwassenen blijft voortbestaan. ‘Tot hier toe’ bevat allerlei oude teksten die geheel of half in het geheugen zijn blijven hangen, bij lezers, luisteraars en kijkers, vanaf het einde van de jaren veertig tot en met de beginjaren van tachtig. De ‘vrouwentypes’ uit En wat dan nog plus de Andere gedichten uit diezelfde bundel zijn nog even fris en levend als toen ik er in 1950 mee in aanraking kwam, even levend-fris als Madam uit Liedjes voor musicals (1977-1984) van de laatste tijd. In plaats van een opsomming van de inhoud van deze bundel te gaan geven, met alle lof voor de samenstellers Tine van Buul en Reinold Kulpers, die de bundel ook nog van een Verantwoording en een Register voorzagen, geef ik het liefst - net als de samenstellers dat deden - het woord aan de eeuwig-jeugdige, écht volwassene Annie M.G. Schmidt, die in de dagen van mijn jeugd op één kilometer afstand van mij vandaan in dezelfde gemeente woonde, maar die mij sindsdien alleen maar nog nader kwam. In de leeszaal van mijn jeugd schiep zij het volgende gedicht:

Ik ben een god in 't diepst van mijn gedachten,
maar in de bibliotheek een volontair
die hunkerend op een baantje zitte wachten
en boeken uitleent met een zeker air.
Ik lever geest'lijk voedsel aan me vrouwen
die binnenkomen en alleen maar van
de allernieuwste liefdesboeken houen,
‘maar niet zo'n engerd als die Wassermann’
Ik loop met stapels boeken rond te sjouwen
en plak een etiket op Gorters Mei.
Och, als nu juffrouw Jansen eens ging trouwen,
dan kwam er eind'lijk eens een plaatsje vrij.
Ik ben het niet alleen, die staat te wachten
en achter me staat nog een hele rij..
Ik ben een god in 't diepst van mijn gedachten,
maar niet zo heel veel in de maatschappij...

Daar behoeft zelfs in 1987 niets meer aan toegevoegd te worden.

Aldert Walrecht
annie m.g. schmidt, Tot hiertoe, Querido, Amsterdam, 1986, 624 p.