Ons Erfdeel. Jaargang 30

Willy van Poucke: onder Vlaamse professoren

In de eindronde van de Leo J. Krijnprijs, (1986) zat ook Willy van Poucke. Diens debuutroman verscheen nu onder de titel Het scheermes van Ockham. Het boek heeft me herhaaldelijk doen denken aan Onder professoren (1975) van W.F. Hermans, wat toch geen gering compliment is. Beide romans spelen zich af tegen de achtergrond van een academisch milieu, aan de universiteiten van resp. Gent (naar ik vermoed) en Groningen. In zekere zin gaat het telkens om sleutelromans, waarin de auteur, die zelf in het ‘milieu’ participeerde, wraak neemt op een aantal collega's en de absurditeit van het universitaire bestel aantoont. Bovendien is de universiteit in beide gevallen de spiegel van de gehele maatschappij. Zowel bij Hermans als bij Van Poucke wordt de zin van de wetenschap ook nog ter discussie gesteld. De gebruikte stilistische middelen zijn ironie, sarcasme, groteske humor en cynische zelfspot. Ik ga helemaal niet beweren dat Van Poucke een Vlaamse Hermans is, in de stijl waarin een paar voortvarende collega's Portocarero de nieuwe Claus en Van den Broeck de nieuwe Boon noemden. Men moet met dergelijke dodelijke omarmingen uitkijken. Hermans' sadistisch universum is diabolisch en deerniswekkend tegelijk; de wereld die Van Poucke oproept, is vergeleken daarmee nog een gezellige poppenkast.

Willy van Poucke (1947) studeerde sociale wetenschappen, was zes jaar wetenschappelijk medewerker aan de universiteit en publiceerde talrijke bijdragen in tijdschriften. Elk van de acht hoofdstukken van zijn roman lijkt een illustratie van het sociologische citaat waar het mee begint. Zo zijn groepen mensen steeds verwikkeld in een verwoed gevecht om meer macht of louter om te overleven. De mens als individu heeft het gevoel dat zijn leven bestaat uit een reeks hinderlagen, gelegd door een kwaadaardige geest. Zo ontdekt een der hoofdfiguren dat ‘dit soort logische samenhang te midden van de absurditeit leek op een hogere beschikking’. Bij dat idee sluit het gebruikte vertelperspectief bijzonder goed aan: een totaal verborgen blijvende vertelinstantie vertelt wat de persona ges zien, hoe ze tegen de wereld aankijken. De lezer kijkt beurtelings mee met de drie hoofdpersonen: Adriaan Gunst (hfst 1,4 en 7), Tony Dorrestein (hfst. 2 en 5) en Boone (hfst. 3, 6 en 8). Dat zijn met name de drie kandidaten om de leerstoel van 'de Freule' in te nemen. Het biedt een hoogst vermakelijk schouwspel te zien hoe de heren academici elkaar

[p. 117]

Willy Van Poucke (^o 1947).

beleefd naar de verdoemenis wensen in dit ‘academisch Beotië’. Genadeloos wordt het instituut afgemaakt: ‘aangezien de Freule niet langer iets uitvoerde en de staf daar ook niet toe aanzette, gebeurde er niets. Het wetenschappelijk personeel bleef er zes jaar rondhangen, stapte dan over naar het bedrijfsleven, de rijksadministratie, het onderwijs’. Overigens worden de assistenten behandeld als knechtjes, die om beurten voor de Freule mogen opdraven en haar allerlei hand-en spandiensten bewijzen. Zelfs als de studenten haar eruit willen werken, haar lessen boycotten en kleine demonstraties op de campus organiseren, kunnen de assistenten niet verhinderen dat de Freule haar nederlaag in een klinkende overwinning omzet. Van Pouckes (scheer)mes snijdt langs alle kanten: niet alleen de onbetekenende, autoritaire Freule maar ook haar wrokkige en toch steeds schipperende omgeving wordt ontmaskerd. Adriaan Gunst, van nature een uitslover, geen sjoemelaar, houdt het niet langer uit, wordt verteerd door schaamte om zijn houding in de ‘waanzin’ van deze omgekeerde wereld, aanvaardt lesuren aan de universiteit van zijn provincie en stort zich in de dorpspolitiek. Drs. Dorrestein wil ook niet langer blijven acteren, trekt zich uit de wetenschappelijke wereld terug en begint een nieuw leven met een hele knappe studente midden in de Ardense natuur; hij verhuurt er kamers en kajaks. De vroegere twijfelaar is een knappe, natuurlijke man van de daad geworden. Hij heeft het scheermes van Ockham (een in 1349 overleden Engelse franciscaan), dat het ‘wilde hout dat de heldere gedachte overwoekerde’ wegsnoeide, niet meer nodig: alle impulsen en instincten zijn nu welkom. Dat benijdt hem zelfs Boone, die op bezoek komt bij het verloren schaap en inziet dat Dorrestein verloren is voor de wetenschap, maar hij voor het leven. Voor hem blijft nog altijd gelden: ‘Life's a Fiction and is made up of Contradiction’.

Het scheermes van Ockham is een sleutelroman, een satire, een sociale studie, een filosofische parabel. Eindelijk een debuterend Vlaming die in de traditie van Willem Elsschot treedt.

Hugo Bousset

willy van poucke, Het scheermes van Ockham, H, Antwerpen, 1986, 165 p.