Ons Erfdeel. Jaargang 30

Een boek over neurose, narcisme en n'importe quoi

In 1986 werd de Leo J. Krijnprijs toegekend aan Dirk van Babylon, voor zijn debuut De zwarte bruidegom. Hoofdfiguur is een Brusselse huisarts, met als naam het pseudoniem van de auteur. Hij probeert een depressie te boven te komen, die hij heeft overgehouden aan een voorbije homofiele relatie. Daarom reist hij naar Napels en Capri waar hij, al schrijvend, wordt geconfronteerd met zichzelf. Het resultaat is een vrij heterogeen boek, waarover de auteur in een Ten geleide zegt dat de lectuur eender waar kan aanvangen. Dergelijke leesexperimenten werden reeds eerder ondernomen door o.a. J. Cortàzar (Rayuela), of, dichter bij huis, door Walter van den Broeck (362.880 x Jef Geys). Zelf heb ik gekozen voor de klassieke leeswijze, deels vanuit een conditionering, maar toch ook omdat die het voordeel oplevert dat men de tekst benadert in de door de schrijver zelf gekozen volgorde.

Het boek vangt dan aan met een soort gedicht in ritmische typografie, waarin desintegratie centraal staat. Vervolgens komt er een lijstje met reisbenodigdheden, en een beschrijving van een (gedroomde?) atoomramp waarbij de ik-figuur (Dirk) gelaten het einde afwacht. En net nu schrijven elke zin heeft verloren, kan hij het minder dan ooit laten. Deze inleidende bladzijden kunnen het best symbolisch worden opgevat; ze vertolken de gemoedsgesteldheid waarin de schrijver - die zichzelf een narcist noemt - is terechtgekomen na zijn mislukte relatie: hij heeft het gevoel dat zijn hele wereld is ingestort, en vanuit die innerlijke leegte wil hij gaan schrijven.

Hij vertrekt uit Brussel, en bedenkt dat hij eigenlijk een gespleten figuur is in deze tweetalige hoofdstad vol vreemdelingen. Op weg naar het vliegveld oefent hij al wat Italiaanse zinnetjes in. Deze meertaligheid blijft het hele boek beheersen en is tekenend voor de geestelijke verwarring waarin Dirk zich bevindt. De beschrijving van Brussel is subliem. Dirk identificeert zich met deze verbrokkelde stad vol tegenstellingen en onbegrip, en als Vlaming voelt hij zich minderwaardig tegenover Franstaligen en Nederlanders. Het stratenplan van Brussel, het Babel van België (p. 46), lijkt op het karakter van Dirk zelf: het is onleesbaar. De identificatie met steden zal ook later nog terugkeren, zoals bij het bezoek aan Napels, en telkens valt op hoe vooral het chaotische aspect daarbij aan bod komt. De innerlijke verwarring van Dirk wordt zodoende weerspiegeld in de uiterlijke werkelijkheid. Over de relatie tussen Brussel, zichzelf en de tekst schrijft de auteur het volgende: ‘Ik wil een tekst, geschapen naar het beeld en de gelijkenis van deze stad, verrassend, onmogelijk, opwindend, vermoeiend, onverstaanbaar. Ik wil een boek van beginnen en losse eindjes, een boek van bouwen en slopen, van talen die tegen elkaar opbotsen zoals drijvende contingenten (...). Want deze stad is de spiegel van mijn ziel en de spiegel van het boek dat ik wil schrijven’ (pp. 49-50). Tegelijkertijd is het boek ‘een dierentuin van angsten’ die moet overwonnen worden (p. 84), en de auteur waarschuwt de lezer ervoor dat hij beslist niet moet zoeken naar een vooraf bedachte structuur. Het N'importe quoi dat regelmatig in de tekst opduikt, vormt dan ook een belangrijke motieflijn in het boek. Het gebeurt trouwens meer dan eens dat de auteur de lezer

[p. 114]

rechtstreeks aanspreekt of aanwijzingen geeft.

Dirk gaat dus naar Napels in de hoop daar de zwarte bruidegom te vinden. Hij hoopt op een mirakel gelijk aan dat van de heilige Januarius wiens bloed driemaal per jaar weer vloeibaar wordt, want wetenschap en mysterie zijn voor hem als licht en duisternis. Alhoewel wetenschapsmens, voelt hij zich toch aangetrokken tot metafysica en religie. De tekst krioelt van begrippen die niet alleen tegenstellingen inhouden, maar ook gelijkaardig zijn. De auteur noemt ze ‘dicho's’, en door termen op zo'n manier ‘aan elkaar uit te huwelijken, dwing je ze iets te vertellen over elkaar’ (p. 127). De mens zelf bestaat eveneens uit onverzoenbare tegenstellingen, zodat algemene systemen en theorieën al gauw hun geldigheid en waarde verliezen. Van Babylon wil deze paradoxen niet uit de weg gaan, integendeel, hij wil ze integreren in zijn tekst. Als narcist wil hij zichzelf en zijn wereld zo intens en uitgebreid mogelijk beschrijven, en daarom is redundantie voor hem nodig (p. 303). Met deze basisstelling in het boek ben ik het beslist oneens; ze is zelfs de oorzaak van de grootste zwakheden van deze tekst, nl. wijdlopigheid, herhalingen en bladzijden vol overbodige beschrijvingen, bedenkingen, collages van andere teksten en computertaal. Een degelijke structuur had hierin orde kunnen scheppen, maar de auteur heeft bewust en opzettelijk voor chaos en verwarring gekozen. Dit is uiteraard zijn goed recht, maar het boek blijft er niet altijd even lees- en genietbaar door. Vooral die tekstgedeelten die voorzien zijn van een titel (zoals b.v. de boodschappentas, logboek en loggboek, en de lezertest) bevatten veel oninteressant, ja zelfs ronduit vervelend materiaal. De auteur wil de lezer ‘een blik achter de schermen gunnen’ (p. 179), hij wil laten zien hoe hij zijn tekst met behulp van een computer heeft zitten knippen en plakken, maar het resultaat is

Dirk van Babylon (^o 1956).

vaak bedroevend. Zijn werkwijze, schrijft hij niet zonder ironie, ‘laat toe de redundantie van de tekst tot een artistiek hoogtepunt op te voeren, wat de lezer ofwel zeer lullig ofwel geniaal zal vinden’ (p. 181). Ik vind het lullig. Van Babylon had best zijn computermethode mogen illustreren, maar hij had strenger moeten selecteren. Bovendien wisselt de verhaallijn regelmatig af met essayistische bladzijden, iets wat meestal wel tot boeiende confrontaties leidt. Hieruit blijkt ondermeer dat Van Babylons mensvisie solipsistisch is: ‘Het lichaam van de ander is opaak, je kan noch zien noch afleiden wat er binnenin gebeurt’ (p. 188), en in het universum bestaat geen leidinggevend principe. Daarom ook dat Dirk, wanhopig verlangend naar een man om van te houden - een zwarte bruidegom - zich eenzaam en gekweld voelt. Voortdurend wil hij zijn emoties beheersen d.m.v. het intellect. Elke mens lijdt volgens hem aan een bepaalde neurose die hem belet dichter bij de anderen te komen. Zijn eigen homoseksualiteit probeert hij te verklaren vanuit zijn jeugd, nl. zijn houding tegenover zijn dominerende. zus en zijn zieke moeder, die het erotisch verlangen naar de vrouw heeft verdoofd (p. 242). Toch wil hij niet langer gebukt gaan onder zijn neurose. Tijdens zijn verblijf in Italië wil hij volop genieten van het leven en zich op een bijna heidense manier uitleven. Zijn neurose wil hij laten uitgroeien tot

[p. 115]

een tekst. Op het eiland Capri beleeft hij een kortstondige relatie met een balletdanser, van wie hij zich afvraagt of dit misschien de zwarte bruidegom is. Bij hem vindt hij tijdelijk de moederlijke geborgenheid terug, en het is zeker niet toevallig dat deze gelukkige ontmoeting op een eiland plaatsvindt.

Het valt niet mee in dit boek een centrale thematiek aan te wijzen, tenzij dan de zoektocht naar het bevrijdende geluk, die tegelijkertijd een inzicht in het persoonlijke verleden, de Westerse beschaving en de eigen identiteit is. De zwarte bruidegom is een intrigerend, maar uiterst complex en veeleisend boek. Het bevat wondermooie bladzijden, naast een hoop opzettelijk onsamenhangende en weinig of nietszeggende gegevens, wat het kwalitatief zeer ongelijkwaardig maakt. Tenslotte wil ik even verwijzen naar een uitspraak van een nevenpersonage, Ronald (p. 254); hij vindt het boek namelijk veel te lang. Ik kan hem eigenlijk geen ongelijk geven.

Koen Vermeiren

dirk van babylon, De Zwarte Bruidegom, Maneau, Antwerpen, 1986, 320 p.