Ons Erfdeel. Jaargang 27

De Franse Nederlanden.

Traditiegetrouw bracht de ‘Stichting Ons Erfdeel vzw’ in het voorjaar haar Jaarboek ‘De Franse Nederlanden’ - Annales ‘Les Pays-Bas Français’ uit. Elf artikelen en drie rubriekbijdragen vormen de goed gestoffeerde inhoud van deze verzorgde publikatie.

Bij het begin van de bespreking van de inhoud van dit achtste Jaarboek past het de bijdrage van wijlen Dom Nikolaas Huyghebaert O.S.B. over De abdij te Winoksbergen in de vroege Middeleeuwen als eerste voor het voetlicht te halen. In een heldere verhaaltrant, met grondige vakkennis en met veel liefde roept de auteur de vroege geschiedenis van het Sint-Winokssticht op, belicht hij de relatie tot de Vlaamse graaf en wijst tevens op de betekenis van de heiligenverering en de bedevaarten voor het contact tussen de abdijgemeenschap en het gewone volk. Dat de 11e eeuw voor Sint-Winoksbergen een bloeiperiode betekende, is niet in het minst te danken aan Drogo, ‘ongetwijfeld de markantste figuur uit het verleden van de Sint-Winoksabdij, (...) de enige met name gekende Vlaamse auteur uit de 11e eeuw’. Een korte schets van het leven en het werk (o.a. de Vita Godeliph uit ca. 1084) van deze monnik rondt het opstel dan ook af. Met het artikel van dr. Lieven van Acker over Petrus Pictor en zijn ‘De Laude Flandriae’ stapt de lezer over naar ‘de renaissance van de twaalfde eeuw’. De auteur komt zeer goed beslagen ten ijs (hij gaf reeds eerder de werken van Petrus Pictor uit) en ontwikkelt hier

[p. 147]

voor een ruimer publiek zijn bevindingen over inhoud en datering van het vierenveertig verzen tellend lofdicht op Vlaanderen, waarbij hij zowel de Latijnse tekst als de door dr. J. van Mierlo s.j. gemaakte berijmde Nederlandse vertaling (Brussel, 1944) afdrukt. In Jalons pour une cartographie historique des Pays-Bas Français aux XVIe, XVIIe et XVIIIe siècles beschrijft professor R. Dersreumaux van de Rijselse Facultés catholiques de plaats die de Franse Nederlanden innamen in de Nederlandse en de Franse cartografie. Vooral tijdens en na de oorlogen van Lodewijk XIV was het aandeel van militaire ingenieurs-topografen en dito-cartografen zeer groot. Meteen wordt een overgang gemaakt naar het door professor dr. E. van Dievoet bestudeerde Leven en werk van de Vlaamse jurist Georges de Ghewiet (1651-1745), een bijdrage waarmee het Jaarboek wordt geopend. De Ghewiet werd in 1676 advocaat bij de Soevereine Raad te Doornik, het door Lodewijk XIV in het leven geroepen hoogste rechtscollege voor de veroverde gebieden in Vlaanderen en het Doornikse. Van zijn nagelaten juridisch oeuvre is vooral het handboek Institutions du droit belgique par raport tant aux XVII Provinces qu'au Pays de Liège (Rijsel, 1736) het meest bekend. Het geeft een goed beeld van de rechtspraktijk aan op het einde van de 17e en het begin van de 18e eeuw in Vlaanderen en Frans-Vlaanderen. Niet als wetenschapper, maar meer als erudiet ‘practisyn’ wees De Ghewiet, terecht, op het ontstellende gebrek aan ervaring in het levend recht waarmee de toenmalige jonge jurist werd geconfronteerd, wanneer hij de universiteit verliet. Het artikel van D. Bruneel De Moeren: een historisch-geografische schets (1616-1827) behandelt de boeiende geschiedenis van de drooglegging der Moeren. Toch ging de auteur o.i. te weinig in op een aantal historische problemen, zoals bijv. de vraag waarom de onderneming van W. Cobergher een financieel fiasco is geworden. Ook vraagt de geïnteresseerde historicus zich af waar de privéverzameling der familie Breuls de Tiecken zich bevindt en welke documenten er, naast de aangehaalde kaarten, in deze collectie (archief?) worden bewaard. Ook had een recente biografische notitie over Cobergher (P. Soetaert, Cobergher, Wensel, in Nationaal Biografisch Woordenboek, VIII, Brussel, 1979, kol. 163-174) in de bibliografie niet misstaan. Ports et navires à Dunkerque au XVIIIe siècle van C. Pfister is een goed gedocumenteerde studie over de lotgevallen van de Duinkerkse haven en de havenbeweging tijdens de voor de stad wel erg woelige 18e eeuw. De auteur promoveerde in 1981 aan de Université Lille III met een proefschrift Le port de Dunkerque sous l'Ancien Régime français (1662-1789) en wijst in zijn artikel vooral op het belang van de loodsdienst en de (noodgedwongen) evolutie naar lichtere scheepstypes.

Naast de bovengenoemde bijdragen over aspecten uit de Middeleeuwen en de Nieuwe Tijd komt de meer recente geschiedenis in het voorliggend Jaarboek, kwantitatief gezien, minder aan bod. Toch willen we hier speciaal de aandacht vestigen op Lewarde retrace l'épopée industrielle et sociale de 250 années d'exploitation minière waarin Mevrouw Michèle Manhaeve, hoofdredactrice van La Gazette de la Région du Nord, aandacht vraagt voor het in 1973 opgerichte Mijnmuseum van Lewarde (dep. Nord), op acht kilometer ten Oosten van Dowaai. Ongeveer tien jaar geleden besliste de raad van beheer van de ‘Houillères du Bassin du Nord-Pas-de-Calais’ het koolmijncomplex Delloy te Lewarde te bestemmen tot historisch-archeologisch centrum voor de geschiedenis van de mijnbouw in Noord-Frankrijk. De mijn Delloy maakte deel uit van de concessie ‘Mines d'Aniche’ waarvan de vroegste geschiedenis teruggaat tot de steenkoolvondsten van 1720. In de jaren 1920-1930 was het een van de meest actieve produktiecentra en het werd in 1971 gesloten. De situering biedt zowel op het gebied van de techniek als op het gebied van de architectuur een goed voorbeeld van de bloeiperiode der mijnen in Noord-Frankrijk. Naast de zorg voor het bewaren van de gebouwen en de mijninrichting, heeft het museum tegelijk tot taak een wetenschappelijke bibliotheek, met grote aandacht voor de audio-visuele bronnen, uit te bouwen. In totaal hebben de initiatiefnemers sinds 1974 al meer dan negen miljoen Franse francs (!) aan het project besteed. Een verwezenlijking waar iedereen die met het industrieel erfgoed begaan is, alleen maar jaloers kan op zijn!

De geschiedenis van de Vlaamse Beweging en van het Vlaamse culturele leven in de Franse Nederlanden is een van de vaste aandachtspunten van de ‘Stichting Ons Erfdeel’. In dit Jaarboek ontbreekt deze thematiek uiteraard niet. Allereerst is er het artikel van Dr. Anna Mascarello-Georges Accueil et influence de la revue ‘Le Beffroi’ (1900-1913) de Léon Bocquet waarmee de lezer in de geschiedenis van de regionalistische beweging duikt. Zowel de figuur van L. Bocquet als het door hem geleide tijdschrift worden in een ruim cultuurhistorisch kader geplaatst. Dr. Michiel Nuyttens, mederedacteur van het Jaarboek, brengt als bijdrage de uitgave van C. Lootens L'Abbé Jules Lemire (1853-1928), een levensschets die als inleiding op een uitgave van religieuze citaten uit de dagboeken van Lemire was bedoeld, maar die wegens oorlogsomstandigheden (1939) nooit in druk is verschenen. Aangezien de biografie door een vriend werd opgesteld, is, zoals Nuyt-

[p. 148]

tens terecht opmerkt, historische kritiek geboden, maar het blijft een interessant document, een boeiende illustratie bij het door de uitgever in het Jaarboek 1982 gepubliceerd artikel over Lemire. Wie Frans-Vlaanderen een beetje kent, weet dat dit gebied, zowel door het aanwezige kunstpatrimonium als door het mooie landschap en een aantal interessante architecturale complexen, ook op toeristisch gebied een en ander te bieden heeft. Hoofdconservator H. Oursel (Museum voor Schone Kunsten te Rijsel) geeft in zijn La peinture flamande dans les musées du Nord de la France een overzicht ‘van Bouts tot Rubens’ en zet de lezer er terecht toe aan, de door Vlamingen en Nederlanders al te weinig bekende verzamelingen te bezoeken. De studie van Philippe Despriet over De abdijhoeve van Klommeres (Clairmarais), de indrukwekkende en enige getuige van de verdwenen cisterciënserabdij op vijf kilometer van Sint-Omaars, vraagt aandacht voor de bouwgeschiedenis (1676-1680) van een complex dat zonder twijfel tot de meest interessante monumenten van landelijke architectuur in Noord-Frankrijk mag worden gerangschikt.

Tot slot drie rubriekartikelen die a.h.w. tot de ‘vaste waarden’ van het Jaarboek behoren: allereerst de kritische, in het Frans en het Nederlands opgestelde, bibliografie waarmee M. Nuyttens een overzicht geeft van de meest recente publicaties die de Franse Nederlanden aangaan, in de Kroniek, eveneens tweetalig, vermeldt L. Verhaeghe belangwekkende sociaal-economische en culturele evenementen uit 1982 in en met betrekking tot de regio. In de achtste aflevering van zijn Lexicon betreffende de ‘hedendaagse schrijftaal van de Westhoek in Frankrijk’ behandelt inspecteur C. Moeyaert de taal van Eerwaarde Heer Marcel Janssen (1903-1963). De biografische notitie over de bestudeerde auteur maakt deze lexicografische studie zowel voor taalkundigen als voor historici boeiend en doet al uitkijken naar volgende studies in deze reeks.

Het Jaarboek 1983 is evenwichtig samengesteld en goed geïllustreerd. Toch lijkt de volgorde waarin de onderscheiden bijdragen zijn opgenomen o.i. erg willekeurig en hadden we de artikelen liever chronologisch naar de inhoud geordend gezien. Wanneer het geheel het toelaat zou een thematische groepering eveneens overwogen kunnen worden. Misschien kan de redactie bij de samenstelling van een volgend Jaarboek zich hierover eens beraden.

Gustaaf Janssens / Ronse.

De Franse Nederlanden - Les Pays-Bas Français. Jaarboek. Annales. 1983. Uitgegeven door Stichting Ons Erfdeel vzw, Rekkem, 1983, 256 p. ill.