Ons Erfdeel. Jaargang 27

Publikaties

Politiek en omroep in Vlaanderen

Wie zich aan de lectuur van een boek over cultuurbeleid in Vlaanderen waagt, weet vooraf zo goed als zeker, dat hem geen opwekkend verhaal te wachten staat. Toch moet de lezer van de hier aan te kondigen kroniek van twintig jaar Belgische Radio en Televisie worden gewaarschuwd, dat hij een toch wel érg naargeestige leeservaring te verwerken krijgt. In zijn studie Een, Twee... Veel? over de tribulaties tussen 1960 en 1982 over het statuut van radio en TV schetst Patrick Herroelen inderdaad een uitermate somber beeld van de wijze waarop de politieke wereld bij ons de omroepproblematiek aanpakt. Een beeld dat des te grauwer overkomt, omdat de auteur geen vooringenomen standpunt aangewreven kan worden, iets waar nogal wat publikaties over de audiovisuele media in dit land aan lijden, maar gewoon de feiten voor zich laat spreken. Herroelen vertelt het verhaal van een verloedering. Hoe de fundamenteel gezonde omroepwet van van 1960 werd uitgehold en in 1979 eindelijk vervangen door een decreet dat bijna geen enkel der ondertussen gegroeide problemen oploste, maar er enkel nieuwe bij creëerde; hoe de politieke partijen zich volstrekt schaamteloos behaaglijk gingen nestelen in het beheer, in de administratieve top van en de controle over de BRT; hoe zij zelfs dat nog niet genoeg vonden en de televisie via ‘uitzendingen door derden’ hun directe vaak onsmakelijke aanwezigheid op het scherm opdrongen; hoe diezelfde politieke partijen via subtiele campagnes de langzaam naar volwassenheid toegroeiende en aan slagkracht winnende nieuwsdiensten van de BRT ondergroeven; hoe opeenvolgende regeringen alsmaar driester het wettelijk verbod op etherreclame leerden omzeilen ten voordele van de kabelmaatschappijen en vooral van RTL, de zender van het Belgische grootkapitaal; hoe hulpeloos de wetgever achter blijft bij de wilde groei der vrije radio's, zodat voldongen feiten én commerciële doordrijverij het weer zullen winnen van principes en het recht van de consument.

Het boek van Patrick Herroelen, een ‘soort van knip- en plakboek’ noemt hij het zelf bescheiden, is uitgegroeid tot een zeer volledige inventaris van feiten en standpunten die de statutaire geschiedenis van de Vlaamse omroep vorm gegeven hebben, waarbij voortdurend de vraag centraal staat, in hoeverre de BRT haar monopoliepositie ongeschonden kan behouden (de ‘één’ in de titel), of dat naast de officiële omroep, naar het Engelse voorbeeld een commerciële TV-zender geïnstalleerd zal worden de (‘twee’ in de titel), of dat, de derde mogelijkheid, een groter aantal zenders de kans zullen krijgen slag te voeren om de gunst van de kijker en de suprematie in de ether. Het is boeiend na te gaan, hoezeer de politieke partijen hun standpunten, die heel uitgebreid behandeld worden, door de jaren heen hebben gewijzigd, en vooral onder druk van welke feiten en zorgen ze die met veel overtuiging gedebiteerde standpunten omgebogen en desnoods weer hebben recht getrokken.

Het is jammer dat het boek afgesloten en gepubliceerd wordt, op een moment dat nog helemaal niet duidelijk is welk omroepmodel het halen zal, nu het wereldje der vrije radio's in evolutie blijft, de dreiging van een commercieel zenderinitiatief van geen wijken wil weten en de regering aan geen definitieve maatregelen wat betreft de reclame op de BRT toekomt.

Het enige houvast dat we nu hebben, zijn de beschikkingen van het nieuwe, maar weinig vernieuwende, omroepdecreet van 1979, maar in hoeverre dit decreet, dat het BRT-monopolie bevestigde, de aanhoudende aan-

[p. 146]

vallen vanuit commercialiserende hoek van de laatste jaren overleven zal, blijft een open vraag.

Eén zaak werd wel geregeld: het overjarige systeem der gastprogramma's werd aangepast, maar helaas meteen ook uitgebreid, tot een stelsel van ‘uitzendingen door derden’, die meer middelen en zendtijd toegewezen kregen en de politieke partijen nu ook toelieten hun waarheid over de actualiteit rechtstreeks aan de hulpeloze kijker kwijt te raken. De auteur behandelt het gekrakeel rond deze evolutie terecht als een centraal thema in zijn overzicht. Op de meest verhelderende wijze geeft dit onderdeel van het verhaal zicht op de werkelijke motieven die de politici leiden in hun bezig zijn met de omroep: de radio, maar vooral het zo aantrekkelijke medium televisie, rechtstreeks in te schakelen in hun proces van machtsverwerving en -behoud. De installatie van de politieke gastuitzendingen mag, zoals het hier gebeurd is, inderdaad gelden als de consecratie van de zelfbeschermende en bevoogdende reflex van de grote partijen tegenover de audiovisuele media.

Dat enige zorg voor de voor de kijker fundamentele vraag, die naar de kwaliteit van de geboden programmatie, in de omroepdiscussies nauwelijks een rol speelde, mag dan ook niemand meer verwonderen. Toch heeft men het gepresteerd om zelfs de goede schijn op dit gebied te laten varen, door de in het decreet in het vooruitzicht gestelde installatie van een programmaraad af te voeren. Weliswaar zou ook deze programmaraad naar alle waarschijnlijkheid bezweken zijn onder het loden gewicht van cultuurpact en andere mechanismen van politisering, maar de heren van de Wetstraat schrokken er niet voor terug om de kijker de enige kans die hem nog bleef, om toch maar zijdelings bij het inhoudelijke beleid van het omroepinstituut betrokken te worden, te ontnemen, en dat alles op grond van een argumentatie die door elke nieuweling in de mediawereld gemakkelijk onder tafel geveegd kon worden. Overigens vormt het bedenkelijke niveau der argumenten vanuit politieke hoek om bepaalde structuren al dan niet te realiseren, een ander treurig constante in dit boek.

Patrick Herroelen behandelt zijn materie als een koel observator, maar zijn globale conclusie is er niet minder somber om: ‘Twintig jaar omroepgeschiedenis hebben een eng beeld geworpen op het Belgische en Vlaamse politiek gebeuren en handelen. Eng in die zin dat het algemeen belang dat zo hoog in het vaandel wordt gevoerd, verworden is tot een partijpolitiek belang dat boven alles primeert. De wetenschap dat deze twintig jaar Belgische Radio en Televisie met dezelfde wet en een andere ingesteldheid evengoed anders had kunnen verlopen, maakt dit beeld nog somberder’.

Dat Een, Twee... Veel? Kroniek van 20 jaar Belgische Radio en Televisie als publikatie gegroeid is uit een licentieverhandeling in de Communicatiewetenschap, blijkt vrij duidelijk uit het eindprodukt. De later toegevoegde laatste hoofdstukken van het boek, the betrekking hebben op de meest recente evoluties, vormen vlottere lectuur dan de hoofdmoot van de studie, die enigszins aan leesbaarheid inboet, door de voor een eindwerk obligate uitvoerigheid in feitenbehandeling en strengheid van opbouw.

Maar evengoed betekent de volledigheid die Herroelen met succes heeft nagestreefd een belangrijk pluspunt: eindelijk beschikken we over een uitstekend referentiewerk over de politieke geschiedenis van de Vlaamse omroep, en meteen een belangrijk negatief getuigenis voor wie het proces van de politiek op zijn Belgisch wil voeren. Dat die geschiedenis uitgegroeid is tot een somber verhaal, ligt echt niet aan de auteur. Daarvoor zijn immers ‘derden’ verantwoordelijk.

Francis Decoster

P. Herroelen, Een, Twee... Veel? Kroniet van 20 jaar Belgische Radio en Televisie, Acco, Leuven, 1982, 303 p.