Ons Erfdeel. Jaargang 16

Schreien, schrijven, schreeuwen.

In de reeks Orions Literair Atelier verscheen een bundel literaire kronieken van Hugo Bousset onder de titel Schreien, schrijven, schreeuwen. Drie trends in de Nederlandse prozaliteratuur 1967-1972. De hier gebundelde romanrecensies verschenen in het weekblad Spectator en in het maandschrift Jeugd en Cultuur in de periode van 1967 tot 1972. Aktualiteitsrefleksen dus, uitgelokt door ongeveer alle belangrijke of vermeldenswaardige verhalende prozateksten die in het behandelde lustrum verschenen in Noord- en Zuidnederland. De dokumentaire waarde van deze bundel staat dan ook buiten kijf. Wat hier gerecenseerd wordt, is natuurlijk maar een fraktie van wat in de sektor verhalend proza verscheen, maar als men deze bundel doorbladert, wordt men getroffen niet alleen door de kwantiteit van de stapel boeken die bij ons verschijnen in een konjunktuur die blijkbaar zo slecht is voor het literaire boek, maar meer nog door de kwantiteit van de stapel boeken die een verbeten lezer als Hugo Bousset in vijf jaar kan verwerken, d.w.z. grondig lezen en er een leesrapport over neerschrijven. Ik zal de laatste zijn om dat krachtenslopende, tijdrovende en zo ondankbare en alles behalve lonende dag- en nachtwerk voor Vlaanderen gering te schatten. Een opvallend fenomeen in onze literatuur én in onze kritiek is de recente intocht van universitair geschoolden. Ik wil helemaal niet beweren dat een universitaire opleiding strikt noodzakelijk is voor de kwaliteit van onze kreatieve literatuur, zelfs van onze kritiek. Maar het kan beslist geen kwaad dat een recensent, die zijn lieve vrije tijd voor een appel en een ei aan de krant, het weekblad of het jongerentijdschrift wegschenkt, een deskundige scholing heeft genoten. Ik begroet in de persoon van Hugo Bousset een bezeten, maar ook een onderlegd lezer, die zich gelukkig niet te min acht om zich in de tredmolen van de aktuele literatuur en van de aktualiteitskritiek te engageren. Ik zie daarin een aspekt van de kulturele uitstraling die de universiteit ook in haar blazoen mag schrijven. De aktualiteitskritiek spreekt alleen maar het eerste woord over de lopende produktie, maar elkeen weet dat het laatste woord over een boek niet gesproken kan worden. Daarom acht ik ook maar de geringste minachting voor dit kritisch lopende-bandwerk volkomen misplaatst. Ik ben Hugo Bousset dankbaar voor deze vanuit informatief en dokumentair oogpunt waardevolle bijdrage tot onze aktualiteitskritiek. Wie zelf een tijdlang op deze tredmolen heeft meegetoerd, kan bevroeden wat voor energie hij eraan gespendeerd heeft.

Dit betekent niet dat ik het onvoorwaardelijk eens ben met al zijn appreciaties of met het grote drieledige schema (terapeutisch schreien, op het opus gerichte schrijven en maatschappijkritisch geëngageerd schreeuwen) waarin hij alle besproken teksten uit de laatste vijf jaar met enig wringen en bijschaven tracht onder te brengen. Wat zijn appreciaties betreft, vind ik Hugo Bousset nogai eens onstuimig. Hij is een zo nieuwsgierig en in de akt van het lezen geëngageerd lezer, dat ook zijn leesrapporten nog door dat leesentoesiasme worden aangevuurd. Ik zou zijn rapporten bezonkener en iets meer afstandelijk wensen. Lektuur en schrijven over de lek-

[p. 107]

tuur zijn bij hem ten nauwste vervlochten, wat moge blijken uit zijn gebruik van citaten waarmee hij een leeservaring tracht vast te houden en op zijn lezer over te dragen. Zo beoefent hij ondanks zijn vaktechnische onderlegdheid toch nog een soort impressionistische kritiek die het grote pluspunt van haar stimulerend effekt vertoont, maar tevens het risiko van de (te gemakkelijke) tegenspraak loopt. Hugo Bousset reageert naar mijn smaak nog met een te genereus emotioneel engagement op zijn leesteksten en hevelt daarvan in de regel nog te veel naar zijn recensie-teksten over. Hij spreekt nogal gemakkelijk van een groot werk, een meesterwerk, een sleuteltekst (kwalitatief hoogstaand) opus. Dat komt doordat de afstand tussen lezen en refleksief erover rapporteren over het algemeen te gering is. Zijn recensies zijn in een uitmuntende zin lees-ervaringen, naar mijn gevoel evenwel te weinig gefilterd door een kritisch onderscheidingsvermogen. Of dit nu een tekortkoming is, laat ik maar in het midden. Die manier van werken hangt nu eenmaal samen met zijn genereus temperament. Ik weet niet of ik hem mag toewensen dat hij als recensent in de toekomst iets van zijn entoesiasme zou laten schieten.

Wat het driedelige schema - terapie, opus, engagement - betreft, zou ik hetzelfde voorbehoud moeten maken als destijds tegenover de studie Van in 't Wonderjaer tot De Verwondering van B.F. Van Vlierden, waaraan dit schema ontleend werd. We gaan deze diskussie hier niet opnieuw openen. Ik zal de heuristische waarde van dit schema, deze hypotese, dit model niet ontkennen. Van Vlierden zelf heeft er de grote praktische bruikbaarheid van gedemonstreerd. Wat men aan overzichtelijkheid wint, verliest men echter waar het erom gaat afzonderlijke werken hun passende plaats in het schema te schenken. Dit geldt ook voor de werkhypotese van Hugo Bousset. Speciaal de terapie en het opus lijken mij diskutabele ordeningsprincipes. Ik denk niet zozeer aan de talloze ‘menggevallen’ waarover eindeloos gediskussieerd kan worden, ik denk veeleer aan de relevantie van terapie en opus als zodanig om literairhistorische fenomenen in hun evolutie en samenhang te groeperen en te verklaren. Het is mij nog niet duidelijk hoe het driedelige schema kronologisch in mekaar zit, hoe m.a.w. het historische verloop van de jongste romangeschiedenis aan dit schema beantwoordt en gehoorzaamt. Hugo Bousset lijkt zich om die historische evolutie niet te zeer te bekommeren, en dat is begrijpelijk, omdat hij toch maar vijf jaar romanproduktie overschouwt. Het zou al te gewaagd zijn op grond van deze gegevens een historische wetmatigheid te ekstrapoleren. Nemen we dus deze teksten voor wat ze zijn: rapporten van een entoesiast lezer.

Marcel Janssens

Schreien, schrijven, schreeuwen, door Hugo Bousset. Uitgeverij Orion-DDB, Brugge-Utrecht, 1973.