Ons Erfdeel. Jaargang 16

Frans-Vlaanderen: Aktualiteiten.

a) Informatieve bijdragen in de pers en op de radio:

• ‘...dat de klok er nog langer heeft stilgestaan.’ Zo eindigt een stuk van rk in De Standaard (5 september 1973) over een toeristische rondrit in enkele Frans-Vlaamse grensgemeenten. Het bevat eigenlijk bitter weinig informatie en ik zou er niet mee beginnen ware het niet dat het goed illustreert hoe er in de vakantiemaanden weinig geschreven is over Frans-Vlaanderen in de dagbladpers. De meeste Vlaamse kranten geven dagelijks een of twee regionale bladzijden over West-Vlaanderen, waarin Frans-Vlaanderen dan af en toe of eerder toevallig ter sprake komt, zo bijv. de bijdragen in de Westvlaamse edit'e van Het Nieuwsblad (13 en 23 juli 1973) gesigneerd bn.

Vóór de vakantieperiode heeft Erik Verstraete in Gazet van Antwerpen (2-3 juni 1973) een volle bladzijde gewijd aan J.M. Gantois n.a.v. de vijfde verjaardag van diens overlijden. V. Van Cutsem schreef over de vaste konferentie van de kamers van koophandel en nijverheid van het Frans-Belgische grensgebied en de aldaar naar voren gebrachte eisen, in Het Laatste Nieuws (20 juni 1973). Een verslag over de dag van Ekelsbeke en een stuk over het Frans-Vlaanderenweekeind van het Dosfelinstituut verschenen in Gazet van Antwerpen (11 en 27 juli 1973).

• Traditiegetrouw brachten enkele Westvlaamse regionale weekbladen informatie over Vlaamse aktiviteiten in of met betrekking tot Frans-Vlaanderen, met artikelen van Luc Verbeke in Kortrijks Handelsblad (17 augustus 1973), van C. Moeyaert in Het Wekelijks Nieuws (8 juni en 3 augustus 1973), en vooral van André Lammertyn in Kortrijks Handelsblad (8 en 29 juni, 6 juli en 31 augustus 1973) en in Brugsch Handelsblad (1 september 1973).

• Voor het maandblad De Periscoop (juni 1973) schreef R. De Cnodder een uitvoerige bijdrage over de vijftigjarige beeldhouwer en tekenaar Eugène Dodeigne. In het maandblad van de K.A.V., Vrouw en Wereld (augustus 1973) verscheen een toeristische verkenning doorheen Frans-Vlaanderen.

• Het gebeurt niet vaak dat Franse bladen met zoveel simpatie over het Nederlands karakter van Frans-Vlaanderen schrijven. Het stuk ‘Les Flamands de France: à la frontière de deux cultures’ van Christian Rudel is het vermelden waard. Hij schreef het voor het nr. 4727 (tweede helft juni 1973) van het Franse katolieke weekblad Le Pélerin du 20e siècle (adres: Bayard-Presse, 5, rue Bayard, Paris 8e). En in La Croix Dimanche du Nord (28-29 juli 1973), een regionaal katoliek weekblad, publiceerde Catherine Roy een entoeziast stuk over het Frans-Vlaamse landschap, waarbij zij ook het Comité Flamand de France betrekt. Ik schreef daaruit de volgende zin over: ‘Sans entrer dans une querelle autonomiste, le Comité Flamand de France entend rendre à la région son identité culturelle’.

• Een heel ander geluid, uit frankofoon België dan, moet ongetwijfeld ook vermeld worden. In ‘Le Courrier de Belgique’ (wekelijks bijvoegsel van 1 bladzij, dat alleen in België verschijnt) van de Franse krant Le Monde (13 juli 1973) schreef Jacques Guyaux in een artikel, getiteld ‘La Wallonie ne pourra que resserrer les liens qui l'unissent au nord de la France’, dat Wallonië dank zij de regionalisatie nu de handen vrij zal hebben. Een revelerend voorbeeld noemde hij de havenpolitiek: het unitaire België verplichtte Wallonië mee te betalen voor de uitbreiding van de haven van Zeebrugge, terwijl het erg waarschijnlijk is dat Wallonië zijn welvaart beter veilig zou stellen via Duinkerke of Le Havre. De auteur pleit verder voor een verbetering van de grensoverschrijdende water-, spoor- en autowegen. Zijn besluit: ‘Entre Wallons et Français du Nord, voici l'aube d'une collaboration qui concré-

[p. 146]

tisera davantage une très ancienne amitié’.

• De Gewestelijke Omroep West-Vlaanderen, B.R.T. 2, streeft ernaar op geregelde tijdstippen een gevarieerde informatie over Frans-Vlaanderen te brengen. Hierbij volgen hierover enkele gegevens voor de maanden juni, juli en augustus 1973, met vermelding van datum van uitzending, aard van de informatie, naam van de korrespondent en naam van het programma waarin de informatie opgenomen werd: 7 juni, korrespondentie over de Rijselse Jaarbeurs, Derluyn, Splinternieuws; 14 juni, korrespondentie over het Frans-Belgisch handelsverkeer, J. De Bruyne, Splinternieuws; 10 juli, uitvoerig klankbeeld over de kultuurdag van Ekelsbeke, Luc Declercq, Focus; 13 juli, korrespondentie over de regionalisering in Frankrijk, Zeger van Cappel, Splinternieuws; 7 augustus, uitvoerig vraaggesprek met de Belgische Konsulgeneraal te Rijsel, de heer G. Jacques, J. De Bruyne, Focus; 27 augustus, klankbeeld over het Werk der Vlamingen te Rijsel, J. De Bruyne, De Kinkhoren.

b) Publikaties:

• Omer Vandeputte die in het kader van de sektie Jeugd van het Waregemse Komitee de korrespondentie tussen Frans-Vlaamse en Vlaamse scholieren aanmoedigt, verzorgt nu voor deze ‘penmaats’ ook een kontaktblad dat de naam Vlonder meekreeg en waarvan vlak voor de grote vakantie het eerste nummer verscheen. Hij zorgde alvast voor een prettige titel en een prettig woord vooraf bij een moeilijke en ondankbare onderneming. Adres: Vlonder, p/a Omer Vandeputte, Watervalstraat 14, 8510 Marke.

• Het Komitee voor Frans-Vlaanderen heeft zijn vroegere uitnodigingen voor de jaarlijkse kultuurdag vervangen door de formule van een driemaandelijks tijdschrift, KFV - Mededelingen, dat voor zijn tweede nummer de vorm kreeg van een 32 blz. tellende programmabrosjure van de 26e Frans-Vlaamse Kultuurdag. Deze brosjure bevat een aantal korte bijdragen over wat rechtstreeks of onrechtstreeks verband houdt met de werking van het Komitee. Ze zijn van de hand van A. Demedts, L. Verbeke, L. Vanackere, J. Fermaut, F. Barbry, E. Vandewalle en E. Defoort. Adres: Luc Verbeke, Vanderhaegenstraat 46, 8790 Waregem.

• In Verschaeviana (Eerste deel, aflevering 3, p. 333-341; adres Jozef Lootensfonds vzw, Baron Ruzettelaan 433, 8320 Brugge) publiceerde André Demedts een bijdrage Le Lion de Flandre en Verschaeve. Het orgaan van het V.V.F. begon tijdens zijn vier laatste jaargangen over Verschaeve te schrijven. Geen enkele figuur is in die jaren zo sterk op de voorgrond geschoven. De auteur van die stukken was J.M. Gantois die Verschaeve vermoedelijk voor het eerst ontmoet heeft op het Nationaal Zangfeest te Brugge, in mei 1939.

• Het feit dat het Gulden Vlies 500 jaar geleden te Valencijn zijn 12e bijeenkomst hield was aanleiding voor het tijdschrift Toison d'Or (Belliardstraat 220, 1040 Brussel) om een volledig nummer (5e jrg., april-mei 1973) te wijden aan deze stad onder het motto ‘Valenciennes. Ville de la Toison d'Or (1473-1973)’.

• Een fraai geschenkboek is Terra oblita (Kempische Boekhandel, Retie, 1973). André Gaillaerde maakte ongeveer 50 tekeningen van Frans-Vlaamse landschappen en monumenten die telkens een volle bladzijde van 310 bij 215 mm of zelfs twee bladzijden beslaan. Het is een mooie evokatie van het oude Frans-Vlaanderen waarin de melankolie de toon aangeeft. Links van die tekeningen is o.a. het vierde boek van Sanderus Verheerlyckt Vlaendre, 3e deel, afgedrukt, nl. ‘De algemeene beschryving van Fransch-Vlaandre’. De overige bladzijden bevatten teksten van André Demedts, Mgr. H. Dupont, E. Looten, en Dr. F. Verachtert (met een Duitstalige voorstelling van Frans-Vlaanderen). André Demedts schreef een korte inleiding, zoals altijd met een maksimum aan informatie in een beknopte tekst, die verder in het boek een Engelse vertaling kreeg van Dorothy Westermann. Voor wijlen Mgr. Henri Dupont is dit ongetwijfeld de laatste tekst geweest waarin hij zijn liefde voor Vlaanderen neerschreef; alsof hij dat besefte, heeft hij van de gelegenheid gebruik gemaakt om er zijn grote waardering voor Demedts bij te betrekken. Van Emmanuel Looten zijn drie gedichten opgenomen, telkens geïnspireerd door een Frans-Vlaams dorp en verder een tipische Lootenprozatekst, vol mistieke verheerlijking van poëzie en geboorteland en vol grimmig verzet: ‘ce Flamand, il doit enfin exiger’.

• Van Luc Schepens nieuwste werk Van Vlaskutser tot Franschman. Bijdrage tot de geschiedenis van de Westvlaamse plattelandsbevolking in de negentiende eeuw (verschenen in de reeks Studies van het Westvlaams Ekonomies Studiebureau, Baron Ruzettelaan 33, Brugge 4; 1973; 295 p., 1 losse bijlage, illustraties; prijs: 350 BF), moet allereerst de titel verklaard worden.

[p. 147]

‘Vlaskutsers’ of ‘koordekopers’ definieeert L. Schepens op blz. 25 als kleinhandelaars, ‘meestal opkopers volgens het truck-sisteem (betaling in natura) en leveranciers van de grondstof voor spinsters en wevers’. Op blz. 205 kan men lezen dat de ‘Franschmans’ de ‘Vlaamse landbouwarbeiders grondwerkers en steenbakkers’ zijn. ‘die vanaf de lente naar Frankrijk trekken’. Zij vormen de belangrijkste groep van de Vlaamse en vooral Westvlaamse seizoenarbeiders. De verklaring van beide termen zal de niet-Westviaming al wat beter op weg helpen naar een beter begrip van de inhoud van dit werk. De auteur ervan, die wetenschappelijk assistent is bij het Provinciebestuur van West-Vlaanderen, schreef het in opdracht, naar aanleiding van het optrekken van een monument ter ere van de ‘Westvlaamse sjouwer’ (hier inderdaad in de dialektische betekenis van ‘arbeider die veel zwoegt zonder veel te winnen’). Het is hoofdzakelijk een boek geworden over de Westvlaamse emigratie, de definitieve zowel als de tijdelijke, en tot deze laatste behoorde de seizoenarbeid. Gezien dit verschijnsel in zijn oorsprong en zijn verklaringen niet gescheiden kan worden van de ekonomische en de voedselkrisis die vooral Oost- en West-Vlaanderen teisterden tussen 1840 en 1850, heeft Luc Schepens in het eerste deel die krisis ontleed en heeft hij onderzocht hoe de overheid reageerde. In het tweede deel, over de eigenlijke emigratie, behandelt hij - na onderzoek van het beschikbare cijfermateriaal, waarvan een en ander hier voor het eerst gepubliceerd is - achtereenvolgens de interkontinentale en de kontinentale emigratie. De studie is beperkt tot de 19e eeuw en de periode tot 1914.

Ons interesseert hier vooral de emigratie naar Noord-Frankrijk of Frans-Vlaanderen (blz. 191-239 en een deel van de konkluzie: blz. 241-247). Een groot deel van de hier aanwezige gegevens waren ook al te vinden in de studie van J. Theys (Een analyse van de Westvlaamse grensarbeid in Noord-Frankrijk, 1969).

Maar bij L. Schepens is het onderwerp tevens ruimer: niet alleen de door Theys al bestudeerde grensarbeid, ook de definitieve emgiratie naar Frankrijk. Hoe zijn deze West-Vlamingen in Frans-Vlaanderen en elders in Frankrijk onthaald? Je kan moeilijk buiten de konkluzie dat de Westvlaamse emigratie naar Frankrijk weinig heeft bijgedragen tot de versteviging of vestiging van kulturele banden, dat de sociale noden zo dwingend waren dat dit aspekt nooit van tel kon zijn, tenzij negatief, en dat niet alleen in Frans-Vlaanderen, maar in heel Frankrijk, een negatief beeld over de Vlaming gemeengoed werd (zie blz. 205 en 238). Het zou natuurlijk interessant zijn te onderzoeken in hoeverre dat laatste nog nawerkt en al of niet gevoed is door nieuwe elementen. Die problematiek behoorde vanzelfsprekend niet tot de opdracht van L. Schepens. Maar het is na de lektuur van zijn boek toch duidelijk hoe onrechtvaardig zo'n negatief imago wel was en hoezeer het voortsproot uit onwetendheid. De zakelijke aanpak van de stof heeft niet belet dat dit boek ook een eerbetoon post factum is, dat mij veel liever is als het fraaiste monument. Waarom? Wie Schepens boek las beseft dat de gastarbeiders van Noord-West-Europa in de 19e eeuw Vlamingen waren.

c) Kulturele en ander manifestaties:

• Een Groupe de recherches d'Histoire Moderne en een Groupe de recherches sur les Sociétés Contemporaines van de universiteit van Straatsburg II organiseert op 11 en 12 oktober 1974 een kolloquium over het regionalisme. Men zal het onderwerp beperken tot het Franse grondgebied, maar het zowel politiek, kultureel als ekonomisch belichten. Nu al hebben 31 wetenschapslui hun medewerking toegezegd. Hun teksten die niet langer als 20 blz. mogen zijn, zullen samengebracht worden in 4 rapporten die telkens een bepaalde periode bestrijken: het Ancien Régime, Revolutie en Tweede Keizerrijk samen, de IIIe Republiek tot 1914, de jaren tussen beide wereldoorlogen, en tenslotte de huidige periode vanaf 1939. Tot de medewerkers aan dit kolloquium behoren L. Trénard (Rijsel), J.M. Mayeur (auteur van een uitgebreide studie over priester J. Lemire) en E. Defoort (sekretaris van de Bibliotheek De Franse Nederlanden, Kulak). Deze laatste gaf als onderwerp op: ‘Le mouvement flamand belge et le régionalisme flamand en France; l'abbé J.M. Gantois’. De algemene rapporten voor elk van de vier onderscheiden periodes zullen vooraf op stencil gezet en aan de deelnemers toegestuurd worden.

• De studiegroep Mens en Ruimte organiseert op zaterdag 24 november 1973 te Brussel een kolloquium ‘Taaltoestanden in België, mede in Europees verband’. Aan dit kolloquium verlenen hun medewerking: Dr. P. van der Plank, Leiden (Factoren van verandering en stabilisering bij taalgroepen in West-Europa), Prof. Dr. H. Draeye, Leuven (Taaltoestanden in Nederlandstalig

[p. 148]

België), Prof. Dr. M. Piron, Gent en Luik (Taaltoestanden in Wallonië), Em. Prof. Dr. W. Pée, Gent (Taaltoestanden in Frans-Vlaanderen), Dr. A. Verdoodt, Leuven (Taaltoestanden in Duitstalig België). Prof. Dr. M. Neirynck (Leuven) zorgt voor een algemeen besluit. Dit kolloquium is georganiseerd in het kader van een fundamenteel onderzoeksprojekt, dat de naam draagt van ‘Sociologie van talenkennis en talengebruik. Benadering van het domein van de scoiale linguistiek en de talensociologie’ en de steun geniet van een Fonds voor Kollektief Onderzoek. Meer inlichtingen kan men verkrijgen door te schrijven naar: Mens en Ruimte vzw, Froissartstraat 118, 1040 Brussel (tel.: [phone] - 35.01.82).

• Op 17, 18 en 19 augustus 1973 had een Frans-Vlaanderenweekeind plaats georganiseerd door het Dosfelinstituut. Er waren 50 deelnemers, wat wijst op een grote belangstelling voor deze formule. Het weekeind bestond uit een teoretisch en informatief gedeelte en anderzijds uit uitstappen naar Rijsel, de Frans-Vlaamse Westhoek en Artezië. Hieraan werkten van Vlaamse zijde J. Deleu, A. Demedts, C. Moeyaert en E. Vandewalle mee, van Frans-Vlaamse zijde P. De Leersnyder, P. De Verrewaere, P. Martin, G. Pauwels en F. Seydlitz.

• De Frans-Vlaamse kunstenaar Eugène Dodeigne stelde tekeningen en skulpturen tentoon te Antwerpen in de Galerij van de Antwerpse Waterwerken (8-29 juni 1973) en te Rijsel in de galerij Nord (11 mei - 23 juni 1973). Dezelfde kunstenaar was ook vertegenwoordigd, samen met andere Frans-Vlamingen, zoals Paul Hemery, Eugène Leroy en Arthur Van Hecke, op de tentoonstelling Religieuze Tematiek te De Panne (3-31 augustus 1973). Deze tentoonstelling was een initiatief van de Vrienden van de Moderne Religieuze Kunst, waarvan Jan Ghekiere de promotor is.

• Op 18 juni 1973 hielden de Kamers voor koophandel en nijverheid uit de Frans-Belgische grensgebieden hun algemene vergadering te Beloeil. De naar voren gebrachte desiderata die vooral betrekking hebben op de verbindingen tussen de grensgebieden, zijn ook in het Nederlands gepubliceerd door de Regionale Kamer voor Handel en Nijverheid Nord - Pas-de-Calais.

• Aan de vakantiekursus aan de Gentse Rijksuniversiteit (1-24 augustus 1973) hebben dit jaar vier Frans-Vlamingen deelgenomen. Voor de vakantiekursus ‘Ontmoeting met de Noordelijke Nederlanden’ (Volkshogeschool 't Oldorp, Uithuizen, Friesland) waren vijf Frans-Vlamingen ingeschreven.

• In de loop van 1973 is de Frans-Vlaming Jacques Fermaut, redakteur van dit tijdschrift en van Septentrion, lid geworden van de Maatschappij van de Nederlandse Letteren, te Leiden.

• Het gemeentebestuur van Koksijde zorgde voor een ‘Quinzaine française de la Flandre et de l'Artois’ (14-29 juli 1973), met allerlei toeristische festiviteiten. De organisatoren gingen van de vaststelling uit dat meer als 85% van de Franse toeristen te Koksijde uit het Noorderdepartement afkomstig zijn en van de gedachte dat aan deze festiviteiten meer moest vastzitten als pure berekening. Daarom is via tentoonstellingen en de opening van een Houtland I-route die West- en Frans-Vlaanderen aandoet, de nadruk gelegd op de historische bindingen met Frans-Vlaanderen.

• Op 21 juli 1973 overleed op 81-jarige leeftijd Mgr. Michel Devos (^o Wijlder, 1892). Hij bezat een uitstekende kennis van het Nederlands dialekt van zijn geboortestreek, iets waar hij trots op ging en wat hij tenvolle gebruikt heeft, vooral tijdens de jaren tussen beide wereldoorlogen toen hij ‘missies’ in de volkstaal ging preken. Hij behoorde dan ook tot die Frans-Vlaamse priesters die het betreurden dat het Nederlands uiteindelijk ook uit de kerken verdween. Hij heeft nog meegewerkt aan een uitzending op de gewestelijke omroep West-Vlaanderen. De tekst van het vraaggesprek verscheen in Ons Erfdeel (8e jrg., nr. 3, maart 1965).

• Op 24 juni 1973 hield de Michiel de Swaenkring te Sint-Winoksbergen zijn eerste Vlaamsfeest. Op dezelfde dag maakte het Westvlaams Verbond voor Heemkunde zijn jaarlijkse uitstap onder leiding van Cyriel Moeyaert en A. Lowyck naar Frans-Vlaanderen en Sint-Winoksbergen.

• De 12e Vlaamse Kultuurdag te Ekelsbeke op 8 juli 1973 deed voor het eerst denken aan een flamingantische manifestatie. Vroeger, net als nu, stak een leeuwevlag op het kasteel, maar zijn spreuk ‘vaincre ou mourir’ simbolizeerde meer een halfslachtigheid. Wie in het feest alleen maar een knusse bijeenkomst van folkloristische en klerikale aard wilde zien, kon dat zonder grote moeite. Voor een manifestatie van Vlaams bewustzijn moest je tussen de regels lezen, en de duidelijkste taal kwam dan nog meestal uit de mond van wijlen Mgr. H. Dupont. Of het ooit anders had gekund, is een moeilijk te beantwoorden

[p. 149]

vraag. Er zijn immers zoveel remmen op een in onze ogen normaal regionaal en Vlaams bewustzijn.

De namiddagzitting had plaats in de feestzaal van een school. Pastoor Devendeville uit Arneke, Mevr. S. Spillmaeker uit Ekelsbeke en organisator pastoor Decalf uit Ekelsbeke zorgden voor de traditionele blik naar het verleden. De eerste bracht niet zonder stekelige humor hulde aan de nagedachtenis van Mgr. Dupont, de volkse humor herleefde in de Vlaamse spreuken die de beide laatsten opdiepten. Ze deden het alle drie om het vlotst in hun Nederlands dialekt, daarmee bewust of onbewust onderstrepend hoe tragisch het is als een jongere generatie de taal van zijn ouders en grootouders verliest. Humor is bovenal hier een ‘lachen trotzdem’!

Voor het ander facet van de Ekelsbeekse dag zorgden een duo uit Rozendaal dat Vlaamse liederen zong, en twee vlotte sprekers. De eerste was Nicolas Bourgeois uit Hazebroek die de waarde van de Duinkerkse dichter Michiel de Swaen belichtte in het Frans. Jacques Fermaut had het, eerst in keurig Nederlands, vervolgens in het Frans, over de werking van de Michiel de Swaenkring. Hij kon een flinke reeks aktiviteiten van deze jonge vereniging voorleggen en er op wijzen hoe een relatief hoog aantal Frans-Vlamingen bereikt worden. Het is duidelijk dat de Michiel de Swaenkring in een korte tijdspanne het best geslaagde initiatief is gebleken van de Frans-Vlamingen ten gunste van hun taal.

Zowel het zingende duo, als Nicolas Bourgeois en Jacques Fermaut, waren getuigenissen van een Vlaams en regionalistisch bewustzijn, die inderdaad bij tijd en wijle de atmosfeer van vroegere flamingantische vergaderingen in Belgisch-Vlaanderen opriepen. Senator Leo Vanackere voelde het ook zo aan toen hij de waardering van de Vlamingen uitsprak voor Kan. A. Lescroart die precies een halve eeuw geleden het flamingantische tijdschrift ‘De Vlaemsche Stemme in Vrankrijk’ stichtte, en toen hij volksvertegenwoordiger Frans Van der Elst verwelkomde onder de aanwezigen.

Het tweeslachtig karakter van de Ekelsbeekse dag heeft al heel wat kritiek uitgelokt. Rekening houdend met de vele remmingen waarmee de Frans-Vlamingen te kampen hebben en met de mogelijkheden om er, zoals bij de twaalfde uitgave, toch een andere, soms gesmoorde stem te laten horen, kan Ekelsbeke zinvol zijn.

Erik Vandewalle