Ons Erfdeel. Jaargang 16

[p. 133]

film

De Nederlandse Filmkeuring en ‘Frank en Eva’.

De Nederlandse rijksfilmkeuring heeft zich op een allervermakelijkste manier vergaloppeerd met de jongste film van het duo Wim Verstappen / Pim de la Parra. Deze film heet Frank en Eva en zij heeft hetzelfde lot moeten ondergaan als de voorafgaande films van het duo, VD en Blue movie. Het is me niet meer bekend of ook de dààraan voorafgaande films van Pim en Wim moeilijkheden van de kant der kieskeurige heren en dames hebben ondervonden, want de produktie van ‘Scorpio films’ (de filmmaatschappij waarin Verstappen en De la Parra hun aktiviteiten hebben ondergebracht) verloopt in een dermate snel tempo, dat het al of niet ingrijpen van de Nederlandse rijksfilmkeuring (steeds ‘in eerste instantie’) doodeenvoudig niet meer is bij te benen. Maar haal ik me de verschillende films voor ogen, dan acht ik ingrepen niet waarschijnlijk, want zelfs het oude karkas dat de Nederlandse rijksfilmkeuring is, blijkt nu en dan last te hebben van goddeloze verjongingsstuipen.

Ik wil daarvoor herinneren aan de hartekreet, die de voorzitter van de rijksfilmkeurings-kommissie na de eerste afwijzing van Frank en Eva tegenover Sonja van Proosdij voor de radio slaakte: ‘zelfs een Last tango in Paris hebben we doorgelaten, nu vraag ik u...!’ Je zàg als het ware voor je, hoe de goede man 's avonds in pyjamabroek voor zijn bed geknield de Here God om vergiffenis smeekt, dat mede door zijn toedoen dat Gomorraanse gedoe niet van het filmdoek verwijderd is gehouden. En dat allemaal, omdat de rijksfilmkeuring, volgens het jongste imago op haar oude bekje, seks een onschuldig volksvermaak moet vinden.

Seks is niet erg meer. Dat is verbruiksgoed geworden, in Nederland zelfs zo gedevalueerd, dat de shoppies - voor zover ze dan geen dure privé-adresjes kunnen toespelen - een enigszins verarmd bestaan beginnen te leiden. Die shoppies zullen de soepeler houding van de rijksfilmkeuring ten opzichte van de gematigde bloot- en vrijfestijnen die in de Nederlandse bioskopen worden vertoond zonder meer betreuren.

Men zal zich dan wellicht verbaasd afvragen: waarom niet de reële konsekwenties uit de bestaande situatie getrokken? Waarom niet tante Betje gedeponeerd waar zij hoort: in een schrijn van het rariteitenkabinet? De verklaring daarvoor is me een keer gegeven door de heer Geertsema, toen nog minister van binnenlandse zaken.

De heer Geertsema is een liberaal en hij vond het kennelijk verdomd vervelend om als liberaal opgeknapt te zitten met een verzuurd vroomheidskoppie; en het montere uiterlijk van de heer Molly G. in aanmerking nemend, is dat heel begrijpelijk. Hij verzekerde dat als het aan hém had gelegen de keuring al lang (dit is nu nota bene twee jaar geleden!) van het Nederlandse bevittingstoneel zou zijn verdwenen. Maar er is, volgens de deskundigen op het gebied van het Nederlandse partikuliere leven, iets dat (voor de ogen des Heren) nog gruwelijker is dan seks: dat is sadisme. Zelfs Geertsema keek bezorgd. Als de hel ooit de kans krijgt om via het bioskoopdoek haar poorten voor het sadisme open te gooien, berg je dan maar.

En wie zit er nu te sleutelen aan de uitbannings- of op zijn minst de beteugelingsformules voor deze helse dreigingen? Minister Van Agt. Volgens de heer Geertsema had fijnslijpertje Van Agt uitgedokterd, dat er in heel de wet geen mogelijkheid bestond om tegen de vertoning van sadisme in filmvorm, behalve wanneer er kennelijk porno bij betrokken was, van leer te trekken. En nu wilde Van Agt in de nieuw in te dienen bioskoopwet (de nieuwste al voorgestelde maar nimmer behandelde wet is al weer verouderd!) iets onderbrengen, waardoor meteen het vertoningsrecht van sadistische handelingen onder rechterlijke bevoegdheden zou komen te staan.

Waar gaat het in wezen om? Het is eigenlijk te lachwekkend om er maar een moment bij stil te staan. Maar er wórdt bij stil gestaan. Er wordt al jaren bij stil gestaan. Iedereen roert zijn mond, maar niemand - die echt iets zou kunnen doén - verzet een poot. In wezen gaat het om een denkbeeldige bezwering van denkbeeldige gevaren. Ik wil proberen dit eerst even anekdotisch te verhelderen.

Het is bijzonder opvallend, dat de films van Pim de la Parra en Wim Verstappen steeds in eerste instantie worden afgewezen om daarna - ‘onverkort’ - te worden toegelaten. Gekscherend heb ik al aan De la Parra gevraagd of hij misschien met de rijksfilmkeuring onder één hoedje speelde, om bij voorbaat ruime publiciteit te krijgen. Natuurlijk is dat niet het geval, op zijn hoogst zou de schatkist ermee gemoeid kunnen zijn, om zoveel mogelijk vermakelijkheidsbelasting uit zondige beelden te kunnen opstrijken. De zaak ligt eenvoudiger en nu kom ik toe aan mijn anekdotische verklaring.

Toen in Nederland de zogenaamde katolieke nakeuring nog bestond, heb ik een tijdje, als film-

[p. 134]

Willeke van Ammelrooy en Hugo Metsers in de nieuwe film Frank en Eva.

journalist, zitting daarin gehad. Voor goedkeuring was eenstemmigheid vereist (elk lid van een kommissie had recht op het aanvragen van herkeuring), zodat de waarde van één stem overduidelijk was. Nu ontmoette ik nu en dan een heer, die bijzonder gebeten was op de akteur Daniel Gelin en, vergis ik me niet, Ava Gardner. Zodra, voor het begin van een film, de namen van een van die twee op het doek verschenen, zei hij meteen: die film keur ik af. Hij (of zij) speelt altijd aanstootgevende rollen, dus voor mij is het al gezien. Nu kon er bij het einde van de film hoog of laag worden gesprongen, maar onvermijdelijk verscheen het zinnetje: ‘moet als niet in overeenstemming met de goede zeden worden beschouwd’. Dit was een zakelijk foefje, want als er herkeuring vanuit de kommissie zelf werd aangevraagd, dan diende de katolieke nakeuring voor de daaruit voortvloeiende kosten op te draaien.

De tweede anekdote. Bij herkeuring van een in het Nabije Oosten spelende film, die door de katolieke nakeuring niet voor ‘het zuiden des lands’ was toegelaten, begrepen wij, herkeurders, niet wat er aan de film mankeerde. Het oostelijke naakt was kuis bedekt met, zij het dan gedeeltelijk doorzichtige, harembroeken en haremhesjes en de etos van het veelvrouwendom was nu eenmaal een beproefd mohammedaans etos. Bij bespreking kwam een fervent tegenstander van de film echter met een zeer spitsvondig bezwaar op de proppen. De dame en de heren zullen het misschien niet hebben opgemerkt, zei hij, maar als de sjeik zijn harem binnengaat, strijkt hij zijn snor op. En? vroegen we. Dat is zedenkwetsend, zei hij. Zodra mijn soldaten (de man was majoor) dat zien, gaat er een hoeratje bij ze op. lemand zei, dat hij vermoedelijk wel iets anders zou opstrijken en dat mopje redde de film voor het zuiden des lands.

Men zal begrijpen wat ik bedoel: in de loop der jaren is er een keuringsdogmatisme ontstaan - de leer van de keuring is heilig en de enige verklaarders van die leer zijn de leden van de keuringskonklaven zelf. Zij leven in een zo begrensde wereld van afweer en begripsintering, dat zij niet meer in normaal humanitaire zin kunnen reageren. Zonder het te beseffen, nemen ze op den duur het uitsluitingsbeginsel aan als een levensbeginsel: ze moeten afweren, verdedigen. Ze kijken niet eens meer naar wie of wat. Ze zien zichzelf als ‘representanten’, niet omdat ze het zouden zijn, maar omdat zij de funktie hebben. En dat leidt tot een visie-vervalsing. Het ‘wat’ zien zij ook niet als een individueel werkstuk, maar als iets dat uit een tegengestelde wereld komt, of in elk geval uit een wereld, waaraan zij grenzen dienen te stellen. Je krijgt daardoor onvermijdelijk een frustratie. Deze frustratie op zich zou al een principiële afwijzing van het (geestelijk) keuringsstelsel moeten inhouden: omdat dogmatische willekeur de overhand krijgt op de individuele morele en geestelijke vrijheid.

Hoe frustrerend de aanvaarding van een uitsluitingsbeginsel als levensbeginsel moet werken, blijkt ook heel duidelijk uit de motivering, die de voorzitter van de rijksfilmkeuringskommissie gaf van de afwijzing van Frank en Eva. Hij grondde voor de radio de afwijzing op een bepaalde paringsscène in de film, waarbij - volgens zijn eigen woorden, ik herhaal ze uit mijn geheugen, omdat ik ze bij toeval via de radio hoorde - niet de scène qua talis kwetsend was. Het kwetsende kwam voort uit de suggestie, dat niet Frank en Eva bij een paring betrokken waren (dat zou, omdat het een echtpaar was, gemogen hebben!) maar de aktrice Willeke van Ammelrooy en de akteur Hugo Metsers. De tweede kommissie heeft hiermee kennelijk geen moeite gehad en vertoning aanvaard.

Maar die aanvaarding achteraf is verder van geen betekenis. Was er alsnog een verbod gevolgd, dan zou De la Parra mis-

[p. 135]

schien een proces voor schadevergoeding en inkomstenderving tegen de staat der Nederlanden zijn begonnen (wat een interessant precedent zou hebben geschapen). Waar het in wezen om gaat is, dat een officiële keuringskommissie te werk gaat volgens de norm van de persoonlijke ontsteltenis. Want hoe is de uitspraak van de voorzitter van de rijksfilmkeuringskommissie (ongeveer heet van de naald gedaan) te analyseren? Alleen zo: objektief genomen is er geen bezwaar, want de scène waarop ons verbod is gebaseerd, is op zich genomen niet kwetsend; maar volgens onze (of mijn) dogmatistisch subjektieve opvatting is de scène wel stuitend, want ik zie twee personen wier gezicht me bekend is en wier namen ik ken met elkander in parende vereniging.

Met een dergelijke motivering is het hek volledig van de dam. Dan wordt elke keuring een eindeloos ge(stoet)haspel van subjektivismen naar aanleiding van als niet smadelijk erkende objektiviteiten. Met dit geval heeft de Nederlandse rijksfilmkeuring zichzelf, bij monde van de voorzitter van haar keuringskommissie, het brevet toegekend van de benependste willekeur, die men maar kan noemen: de willekeur van het persoonlijke aanvoelen: Daniel Gelin, Ava Gardner, het snor opstrijken. Als onder dergelijke lachwekkende omstandigheden een filmkeuring wordt gehandhaafd, zit elke regering die niet zo snel mogelijk ervoor zorgt dat deze handhaving wordt ingetrokken, voor aap. Ook als er op het ministerie van justitie ijverig aan de tegenformule van het helse sadisme wordt voortgeslepen.

Dat de voorzitter van de rijksfilmkeuringskommissie bij de paringsscène niet langs de twee parende figuren heeft kunnen kijken, kan overigens herleid worden tot de kwaliteiten zelf van de film Frank en Eva. De scène is ofwel zo overtuigend in beeld gebracht, dat de kijkende voorzitter geschokt meende bij een echte paring aanwezig te zijn, ofwel, de scène is zo slap van makelij, dat de voorzitter niet in de werkelijkheid van de figuren Frank en Eva heeft kunnen geloven, zodat hij het beschaamde gevoel kreeg wat te intiem te zijn betrokken bij een schijnbaar wat uit de hand lopende partijtje vrijen van Willeke van Ammelrooy en Hugo Metsers.

Dit laatste is het aannemelijkst. De la Parra is er namelijk geen moment in geslaagd om aan zijn figuren ook maar enige schijn van niet-verzonnenheid mee te geven. Het hele verhaal is, met alle figuren die erbij betrokken zijn, één gedachtenspinsel: uitgekiend verdeeld, zodat er bijtijds ontspannen gelachen kan worden. Niet om een situatie of een persoon, maar omdat er zo doorzichtig naar een situatie wordt toegespeeld of omdat een persoon in een klassiek karikaturale houding wordt gebracht (b.v. vluchtend in je nakie proberen je onderbroek en je broek aan te trekken, waarbij rug en achterwerk natuurlijk een razend potsierlijke indruk maken).

Het verhaal in Frank en Eva gaat over een jonge kerel die, getrouwd, vrijwel alle minuten van de dag achter een of andere griet aan zit. En zijn levensweg is geplaveid met bereidwillige grieten. Voor het gemak van het verhaal heeft Eva, de vrouw van Frank (over hem gaat het namelijk), een soort konfektiezaak, zodat Frank geen zier hoeft uit te voeren en van jeneverkast naar een of ander bed en van dat bed naar de jeneverkast kan leven. Waarom hij dat doet? Dat zal Pim de la Parra een zorg zijn, als zo'n imaginair leven maar tafereeltjes oplevert, die door bloterigheid en gein voldoende centen in het laatje zullen brengen.

Op de keper beschouwd is Frank en Eva een stom vervelende film, omdat er voor niets een karakterologisch of zelfs maar een zakelijk motief bestaat. Er zijn geen komediemotieven te vinden, de figuren zijn er alleen maar om even ontkleed voor de dag te komen, het spel van de seks op te voeren (de arme voorzitter, zelfs het skandalerende scènetje is technisch zo'n klunzig spel, dat je haast aan wensdromen zou gaan denken), elkaar scheldwoorden naar het hoofd te gooien en verder, en masse, Amsterdammerig te geinen. Het typerendst daarvoor zijn de kroegjool en de feestelijke begrafenis van een kroegbaas, alles berstend van zielige kleinburger-humor, de mannetjes van dit en de vrouwtjes van dat: Carmiggelt-mannetjes en vrouwtjes in de la Parraanse seks. Bloterig maar nooit naakt, zogenaamde seksgeluiden voortbrengend maar nooit verstild of verhevigd in het genot van al dan niet legale liefde, mensachtig maar nooit mens, komedieachtig maar nooit fonkelend van komedie. En ondanks alle zogenaamde gewaagdheid - gewaagd noem ik, spel op het scherp van het menselijke, wat de normen of gevolgen ook mogen zijn - een kermisspiegeltje van de moraal.

Jammer dat de rijksfilmkeuring door haar manier van optreden talentvolle filmers als De la Parra (hij vergaloppeert zich filmisch talentvol) blijft stijven in de mening, dat zij met hun blotesken tegen de haren instrijken. Ze strijken nergens tegenin. Ze doen voorlopig alleen maar aan navelstaren.

D. Ouwendijk