Ons Erfdeel. Jaargang 16

Tine Balder.

Twaalf jaar lank was Suid-Afrika bevoorreg om te deel in die kunste en gawes van Tine Balder - twaalf jaar waarin sy in groot gedeeltes van die Republiek opgetree het as een van die fynste verhoogkunstenaars wat nog ons verhoë betree het.

Nou gaan sy terug na haar vaderland. Nie om uit te tree of op haar louere te gaan rus en terug te kyk na haar bedrywige verlede nie, maar om verder te gaan werk. Op die verhoog van die Koninklike Nederlandse Skouburg in Antwerpen, miskien. Of voor die televisiekameras, saam met ou vriende soos Mark Liebrecht, en andere.

Tine Balder ken geen terugsittery nie. Daarvoor is sy te geesdriftig en 'n te natuurlike werker. En haar geesdrif en werklus is aansteeklik. Dit word tewens ook baie duidelik in haar speelstyl weerspieël: die fyn, afgeronde vertolking wat spruit uit onberispelike tegniek, sterk geroetineerd. Sy is by uitstek 'n professionele mens, die soort verhoogkunstenaars waarmee regisseurs maklik oor die weg kom omdat hulle hul werk ken, omdat hulle stiptelik is en omdat hul taak vir hul erns is.

Toen sy in 1961 Suid-Afrika toe gekom het, om haar hier te kom vestig, was Tine Balder op die toppunt van haar loopbaan as Vlaamse aktrise. Sy was toe reeds sewentien jaar getroud met Fred Engelen, 'n bekende regisseur-toneelspeler wat aan die Universiteit van Stellenbosch aangestel is as Suid-Afrika se eerste professor in die dramakuns. Sy was toe reeds die moeder van drie kinders: Bie, Jan en Katryn. Sy was toe reeds 'n Ridder van die Belgiese Kroonorde.

Dit was nie haar eerste besoek aan Afrika nie. In 1950 al het sy as lid van die Nationaal Toneel van België besoek gebring aan die destydse Belgiese Kongo en ook aan Suid-Afrika, waar hulle onder andere Anouilh se Antigone en Timmermans-Vetermans se Leontientje opgevoer het. Drie jaar later is 'n soortgelyke toer aangepak; toe is twee Anouilhwerke (Media en Cecile) en Tennessee Williams se Glazen Speelgoed aangebied. In 1960 het sy as gasspeelster van die Nasionale Toneelorganisasie en die Universiteit van Stellenbosch opgetree in Johanna, soldaat van God, 'n vertaling deur W.E.G. Louw van Shaw se Saint Joan.

Toe professor Fred Engelen sy taak op Stellenbosch begin het, is hy deur sy eggenote bygestaan as lektrise en aktrise. In hul eerste jaar het sy in 'n Afrikaanse weergawe van Sophokles se Antigone opgetree. Vir dié opvoering het sy nog boonop die kostuums en hooftooisels ontwerp en ook voorligting in grimering gegee. Daarop het 'n volwaardige loopbaan as aktrise in Suid-Afrika gevolg. Tine moes twee nuwe tale aanleer - een van hulle goed genoeg om in toneel te kan speel. En om van Vlaams na Afrikaans oor te slaan, kon nie te maklik gewees het nie; as die breë klanke van Nederlands in jou gegroef word met jare lange spraakkuns-opleiding en -toepassing, raak jy nie maklik daarvan ontslae ten einde Afrikaans met 'n inheemse ak-

[p. 124]

Tine Balder.

sent te kan praat nie. Nou nog, na twaalf jaar, het Tine 'n sweem van vreemde uitspraak in haar Afrikaans, maar dit hinder allermins. In 1965, toe sy die Elektra vir Truk kom speel het en ook die daaropvolgende jaar, toe sy Elisabeth in Sukovs se Don Carlos vertolk het, was Vlaams nog sterk in haar tongval.

Dié twee rolle sal egter vir baie mense wat die Suid-Afrikaanse loopbaan van Tine Balder gevolg het, in die voorste ry van haar groot prestasies staan. Elektra is opgevoer onder spelleiding van die Griekse meester-regisseur Costis Michaelides. Dit is in Afrikaans gespeel, hoewel Michaelides g'n woord daarvan geken het nie (en baie min Engels!). En hier het ons Tine leer ken as die gedissiplineerde klassieke aktrise, tegnies voortreflik, elke beweging, elke gebaar korrek - en tog met warm bloed in haar are. Michaelides self het erken dat sy land maar min kunstenaars van die omvang van Balder kan lewer.

Fred Engelen het Don Carlos afgerig en self die naamrol teenoor sy eggenote gespeel. Sy Afrikaans was altyd Vlaams gekleur, maar toe dié twee Belge in die grootse Schiller-rolle 'n kragtige, murg-en-bloed vertolking kon gee (met Jo Gevers in die prinsrol), kon die gehoor onder die besef gebring word van afgeronde spel met deeglike onderleg wat aan hul voorgedra is. Niemand het hul toe gesteur aan die onafrikaanse aksent nie; die ‘koningsdrietal’ het alte ‘adelik’ geklink!

Vir Kruik het Tine Balder in sewe produksies opgetree, waaronder in Schiller se Maria Stuart, waarin sy ook die Elizabeth-rol behartig het.

Prof. Engelen is op 3 Desember 1966 in die buiteland oorlede. Sy weduwee het by die Universiteit van Stellenbosch aangebly en voortgegaan met haar werk as lektrise.

In 1968 het die vloerligte en grimeerverf egter te sterk geroep en het sy besluit om voltyds aktrise te word. Sy het 'n uitnodiging aanvaar om by Truk se Toneelafdeling aan te sluit. Hier het sy in 'n lang reeks stukke opgetree, sommige waarvan in bitter klein rolletjies.

Maar dit is nou een aspek van die samestelling van dié kunstenaar: of sy nou in 'n ondergeskikte rol soos in P.G. du Plessis se Siener in die Suburbs speel of in 'n hoofrol soos dié van Mary Cavan Tyrone in Eugene O'Neill se Lang Dagreis na die Nag, verleen sy aan elk van hulle dieselfde mate van deeglike afronding.

Want dit is haar erns, haar roeping.

Haar rolletjie van die goedige tante in Ample is net so netjies versorg as haar Julia in André P. Brink se Elders Mooiweer en Warm of haar Moeder in Andorra.

Die toneelkuns is vlugtig en die toneelganger kan sommige groot vertolkings net so maklik vergeet as wat hy deur die jare heen oor ander kan romantiseer en aanlas. Vir my, egter, sal Tine Balder se redelik onlangse besetting van die naamrol in Bartho Smit se Christine seker die

[p. 125]

langste bybly. Want hier, vir die eerste keer na my wete, het ons 'n pragtige, grootse samesmelting gehad van Balder die tegnies vaardige kunstenaar en Balder die mens wat jou innerlik raak, jou beweeg en oortuig. Jou voer. Sulke merkwaardige vertolkings is in ons toneeljonge land maar baie, baie yl gesaai. Benewens haar toneelspel het Tine Balder ook 'n paar vertalings waargeneem: Babbelkous en Bruidegom van Robert Thomas het sy uit die Frans in Afrikaans omgesit; Vrijdag van Hugo Claus is saam met Louis van Niekerk uit die Nederlands vertaal; Christine is deur haar in Nederlands verwerk.

Sy het ook in rolprente en heelwat oor die radio opgetree, laasgenoemde onder andere, in Claus se Mama, kyk, sonder hande! en Cocteau se Die Tweekoppige Adelaar.

Ook het sy 'n paar skole-toneel-programma afgerig en een van haar groot liefdes geopenbaar toe sy vir die kleingoed 'n poppekasprogram voorberei en aangebied het. Hiermee het sy geraak aan een van haar lewensfilosofieë: Begin by die kinders en jy sal 'n gesonde toneel kan bou.

En nou, terwyl haar onlangs getroude seun Jan hier in Suid-Afrika agter bly as 'n veelsydige toneelspeler-geselskapbestuurder by Truk, terwyl haar jonger dogter Katryn nog aan die Universiteit van Stellenbosch studeer en die oudste, Bie, in verre Toronto woon, gaan Tine terug na haar Vlaandere, waar sy vir haar 'n lappie grond en 'n plaashuisie gekoop het, daar waar haar moeder al 91 jaar oud is.

Ons hoop sy sal ook terugverlang Suid-Afrika toe.

Ulrich Stark, Silverton, Transvaal