Ons Erfdeel. Jaargang 16

toneel

Holland Festival 1973.

Het teaterprogramma van het afgelopen Holland Festival (15 juni - 7 juli 1973) was biezonder schraal, waarbij al direkt opgemerkt dient te worden dat De Nieuwe Scène uit Antwerpen voor een verrassing zorgde. Er was solotoneel van Jules Croiset, een soort toneelportret van Vincent van Gogh. De Stichting Nieuw Rotterdams Toneel had een voorstelling ‘Eva Peron’. Er was de reeds genoemde Antwerpse groep en daarmee was de Nederlandstalige koek op, daarnaast waren er nog enkele buitenlandse groepen.

In totaal heb ik drie voorstellingen bezocht: ‘Mistero Buffo’, ‘Eva Peron’ en een produktie die onder het hoofdstuk Opera in het programma was opgenomen: ‘De wonderen van de Heilige Nicolaas’, een middeleeuws kerkspel.

De Nieuwe Scène uit Antwerpen bracht met veel inzet en enthousiasme ‘Mistero Buffo’ van Dario Fo, in de Nederlandse versie van Lode Verstraete met muzikale bewerkingen van Wannes Vandevelde, onder regie van Arturo Corso. Reeds in 1972 was de groep met dit stuk in Brussel. U vindt van dat optreden een uitvoerig verslag van Johan Tielemans in Ons Erfdeel 2/73 (maartapril 1973). Ik weet niet of die opvoering toen identiek was aan die van het Holland Festival, maar ik zal proberen zonder in herhaling te vervallen een korte impressie van het spel te geven. Het geheel bestaat uit een aantal korte scènes, die op een of andere manier verband houden met het optreden van Kristus en het Kristendom. De volgorde der episoden is aldus: 1. De moord op de onnozele kinderen, een suggestieve uitbeelding die soms deed denken aan het bekende

[p. 116]

schilderij van Breughel. 2. De geboorte van de kunstemaker, een prachtig staaltje solotoneel van Charles Cornette, een soort parabelverhaal van menselijke uitsloverij, onderdrukking, bedrog en taaie volharding. 3. De opwekking van Lazarus, een klowneske scène rond wondergegoochel en het handeltje er om heen. 4. De Zot en de dood uitlopend op 5. Het laatste avondmaal. Deze scènes riepen bij mij herinneringen op aan het volkse ekspressionistische toneel van H. Teirlinck (Vertraagde Film - Ik dien). Het tweede deel na de pauze begon weer met een Breugheliaanse scène 6. De lamme en de blinde. 7. Maria verneemt het lot van haar zoon, rond de gevangenneming en de ter dood veroordeling van Kristus, wat zoals bij August Vermeylen in zijn ‘Wandelende Jood’ volkomen onverwachts en absurd aankomt, daarna volgt 8 als een satirische parodie een pausscène rond Bonifatius VIII, tenslotte nog twee taferelen rond de kruisiging en dood van Kristus. Dit alles was gelardeerd met zang en dans, sarkastische volksliederen over het menselijk wel en wee rond geboorte, arbeid, vrijage en dood.

Zoals reeds gezegd, alles werd met volledige inzet en enthousiasme en op een zeer eenvoudige maar suggestieve wijze gespeeld. Maar vooral naar het einde viel het allemaal te lang uit. Men bleef spelen en zingen, als kon men er zelf niet genoeg van krijgen. Met name de drie laatste scènes zouden drastisch ingekort kunnen worden, het wordt daar te loodzwaar. En als men bij twaalven de schouwburg verlaat is men moe gekeken.

Verschillende keren heb ik vergelijkingen gemaakt met werk van Vlaamse kunstenaars en inderdaad is het werk van de Italiaanse



schrijver Dario Fo, volkomen Vlaams-volks geworden met een sterke satirische inslag, waar het Vlaamse (Antwerpse?) dialekt van de voorstelling zeker ook toe bijdroeg. Door dat laatste was het voor Nederlandse oren soms moeilijk de monoen dialogen te volgen. Maar nogmaals het was ongetwijfeld een hoogtepunt in het Holland Festival.

Namen noemen uit deze jonge, homogene groep is eigenlijk zinloos, voor twee wil ik een uitzondering maken, zonder de anderen te kort te doen nl. de reeds genoemde Charles Cornette in zijn biezonder beweeglijke rol van kunstemaker en zot en Hilde Uiterlinden als o.a. de zotte en Maria.

Hoe met eenvoudige middelen: zeer sober dekor (wat stoelen en tafels (zeer sobere kleding en eenvoudige attributen (o.a. stokken) toneel gespeeld kan worden werd hier wel duidelijk gedemonstreerd. Ook de muziek, eenvoudige volksdeuntjes, paste zich daar goed bij aan. De volledige tekst van het stuk is uitgegeven door het Frans Masereel Fonds (Brussel, 1973).

In de Geertekerk in Utrecht hadden een aantal opvoeringen plaats van twee middeleeuwse kerkelijke spelen, gevonden in een twaalfde eeuws handschrift dat zich op het ogenblik in de biblioteek van Orleans bevindt. Twee zangspelen in het Latijn rond de Heilige Nicolaas, samengebracht onder de titel ‘De wonderen van de Heilige Nicolaas’. Zij werden gespeeld onder regie van Eddy Habbema en onder muzikale leiding van Jan Boogaerts en Leo Meilink. Op een platform midden in de prachtig gerestaureerde Geertekerk werden de scènes gespeeld. Het platform was in tweeën gedeeld, gescheiden door een loopplank en een soort orkestbak. Aan de ene kant, afgeschermd met een zeer dekoratief wandtapijt, een grote koormantel, waarin aanvankelijk Nicolaas verhuld staat opgesteld, aan de andere kant een grote troon met Apollo-afbeelding, het paleis van de wrede koning Marmorinus. Deze koning speelt een belangrijke rol in het tweede spel: ‘Filius Getronis’. In dit stuk geeft de tiran opdracht het volk uit Excoranda te overvallen, en de soldaten ontvoeren na een slachting onder de bevolking, de zoon van Getron. De koning probeert de gevangengenomen jongen te imponeren met zijn machtige god Apollo, maar deze blijft trouw aan zijn ware god en weerstaat de tiran. Na veel geklaag, bidden en smeken van het Kristenvolk uit Excoranda, is het Nicolaas die de jongen redt en terugvoert naar zijn vaderland. Hier in deze vroege spelen staan heel duidelijk twee werelden tegenover elkaar: de Kristelijke en en de heidense. Iets wat we ook in onze abele spelen terugvinden, alleen zijn die spelen meer verwereldlijkt. Taal en muziek zijn hier aan de kerk gebonden

[p. 117]

nl. Latijn terwijl de muziek gregoriaans aandoet.

Ook het eerste korte spel ‘Iconia Sancti Nicolaï’ is in dezelfde stijl maar het is minder massaal van regie. Het is het verhaal van de rijke Jood die door Nicolaas in bescherming wordt genomen, hij is het nl. die dieven dwingt de gestolen goederen van de Jood terug te brengen. Het ware geloof heeft dan gezegevierd, of de Jood zich ook werkelijk bekeert is niet duidelijk. Maar het kan ook zijn dat kontakt met het ware geloof bekering bijna automatisch insluit, zoals ook Damiet in het abelspel Esmoreit zonder meer het ware geloof ‘omhelst’. Beide middeleeuwse zangspelen in deze autentieke uitvoering, vormden een belevenis, gezien ook de suggestieve regie, de zang en het spel van de groep en met name van Marius van Altena als Jood in het eerste en tiran in het tweede spel en van Max van Egmond als Nicolaas en Getron.

Tenslotte het als absurde politieke satire aangekondigde stuk: ‘Eva Peron’ van de Argentijnse Fransman Copi. Het was een regiedebuut van Paul Vermeulen-Windsant en het werd opgevoerd in het Piccolo-teater te Rotterdam.

Een klein podium met groene grasachtige tapijtvloer, 3 rode pluche stoelen, tafeltje met ventilator, op de achtergrond 3 kastdeuren waarvan de middelste een kamerdeur blijkt te zijn. Bij de openingsscène een kleine kaptafel met spiegel op de voorgrond, daarvoor, terwijl de bezoekers binnenkomen, Evita Peron, travesti-rol van Hidde Maas, die zich opmaakt en kleedt. Naast deze figuur komen in het stuk nog voor: een gangsterachtige minnaar-manipulator, een mondaine moeder, de protserige generaal Juan Peron en tenslotte een argeloze verpleegster die later het slachtoffer blijkt te worden van de intriges rond de wegkwijnende Evita. Het stuk is vooral voor de pauze biezonder matig, ondanks de soms wat brute taal. Na de pauze enkele boeiende scènes o.a. een soort sterfscène van Evita in de verlichte deuropening, en de onverwachte ontknoping rond de verpleegster die wordt vermoord en prachtig in Evita's kostuum wordt opgebaard. Verder was het stuk en het spel niet biezonder enerverend, gelukkig was het kort, ik noteerde voor mijzelf 2 × 3 kwartier toneel waarvan een half uur boeiend. Het geheel werd bekommentarieerd en gedokumenteerd door een radiostem uit een grote, in een hoek opgehangen ouderwetse radio, met gebeurtenissen uit het leven van Evita en haar man de diktator Juan Peron. Deze laatste ontpopte zich in de slotscène als een soort Hitler-Mussolini in zijn radiotoespraak tot het volk bij de dood van Evita anno 1952. Intriges, geld, volksmisleiding, machtsmisbruik zijn de peilers waarop macht en gezag stoelt.

Helaas was deze Nederlandse produktie niet sterk genoeg om dit alles scherp over te dragen. Zo, dag Holland Festival! Zien we je nog terug? Er is nogal wat kritiek geweest, dus maar afwachten.

Piet Simons