Ons Erfdeel. Jaargang 16

Een profiel van Frans Minnaert.

Frans Minnaert.

De pikturale wereld van Minnaert verkennen is een hele ontdekking van een eigen vormgeving en een zeer persoonlijk talent.

Oorspronkelijk beïnvloed door het monumentale ekspressionisme van Permeke, is hij sindsdien geëvolueerd tot een eigen figuratie. We zouden het anders kunnen stellen en preciseren dat hij momenteel vertoeft aan de grens van het non-figuratieve. De figuren in zijn werken zijn steeds gesuggereerd, nooit scherp afgelijnd. Het hoofd van de mens is dikwijls vervangen door de kop van een vogel, alsof hij al het ernstig gedoe van de wereld in twijfel wil trekken, er even om glimlachen of mededelen dat hij vaak de dieren meer waardeert dan de mens. Een eventuele achtergrond of omgeving van de figuur is vrijwel onbestaand.

Maar deze evolutie is niet zo snel verlopen. Reizen naar het buitenland zijn ervoor van determinerend belang geweest, evenals zijn eigen scheppingsdrang en onstuimig karakter. Verbeten als velen die vechten moesten om een levensideaal in werkelijkheid om te zetten, is hij zijn eigen weg gegaan.

Zandbergen.

Het pikturaal avontuur van Minnaert begon en ontplooide zich te Zandbergen in het zuiden van Oost-Vlaanderen, nadat hij in 1929 te Idegem geboren werd. Het zet zich nu voort te Heikruis in het groene Payottenland, waar hij met vrouw en kinderen in een gerestaureerde hoeve woont.

Aanvankelijk schilderde deze kunstschilder naar vorm en inhoud onder invloed van Permeke. Zijn doeken waren meestal groot van afmeting; later zou evenwel blijken dat deze omvang overeenkwam met zijn artistiek elan en temperament, zodat tot op heden de kleinere werken een zeldzaamheid vormen.

Zijn thematiek - de mensen van het platteland, vierkant en donker - leunt sterk aan bij de meester van Jabbeke. Minnaert schildert ze echter op een eigen pikturale wijze, maar zal pas langzaam zich van deze invloed bevrijden. Deze Sturm und Drang-periode duurt tot 1965. Het is de tijd meteen waarin deze onrustige natuur zijn eigen gestalte zoekt en men hem zwaarmoedig pleegt te noemen. In 1965 ontvangt hij een reisbeurs en vertrekt hij naar Joegoslavië. Dit verblijf in het zuiden dat enkele maanden duurde, zou zich weerspiegelen in zijn oeuvre. Zijn doeken zijn voortaan van zon overgoten en hebben definitief het donkere koloriet van voorheen verbannen. Vanaf die tijd schittert zijn palet van helderwitte en zonnige kleuren.

De doeken van die periode beelden vooral figuren uit die ergens naar zee blijken te wandelen, of naar wat zon in het leven. De silhouetten worden vaag en zouden de voorbode zijn van de evolutie die hij de jongste jaren heeft doorgemaakt, al zal de mens uiteindelijk het centrale motief in zijn werk blijven. Een aanzienlijk deel van deze lyriek zingende doeken heeft hij in 1966 in de Galerij Nova te Mechelen geëksposeerd.

De mens centraal.

Maar waar anderen stilstaan, daar begint pas de evolutie van Minnaert. De gestalten van zijn figuren worden vage schimmen en geven de indruk zich ergens in het oneindige te bewegen. Ergens op deze aarde. Een mens in beweging, steeds op zoek of dolend. Zijn doeken baden in een onvatbare ruimte en glanzen van zon en licht.

In 1969 vertrekt hij naar Zuid-Afrika en schildert er veel. Hij brengt van deze reis talrijke tekeningen terug. Het wordt de aanvang van een fundamentele kentering in zijn oeuvre.

Wanneer zijn werk na de reis naar Joegoslavië vooral in estetisch opzicht een wijziging had ondergaan, dan zou nu vooral

[p. 109]

Kritikus en schilder door Frans Minnaert.

de thematiek grondig veranderen. Zijn figuren dragen een bol of dierenkop als hoofd. Dit fenomeen kan worden geïnterpreteerd als de ekspressie van zijn ironische visie op de mens en de hem omringende wereld. Minnaert schildert inderdaad hetgeen hem opvalt. Zo vertoont in één van zijn doeken de figuur slechts een hoofd en twee benen. Elders zoals in De militair legt hij de nadruk op de hoge soldatenboord, terwijl het hoofd alleen een onwezenlijke bol vormt, of onderstreept hij het protserige van de vestimentaire opgesmuktheid van de beide figuren in De burgemeester en zijn vrouw. Hierin wil hij dan het vaak a-sociale karakter van de mens met een zekere maatschappelijke status aan de kaak stellen.

Deze kunstenaar is door geen hedendaagse stroming beïnvloed. Hij heeft zijn eigen stijl en vormgeving. Zijn komposities zijn groots en hoofdzakelijk monumentaal. Zijn thematiek is algemeen menselijk en meestal ietwat sociaal geëngageerd. Zijn palet is subtiel van kleur geworden en de verf ligt voortaan sober op het doek. Alleen de omvang is groot gebleven naar de maat van zijn armslag en impulsen.

‘De mens is het interessantste schepsel dat er rondloopt’, zegt hij ons glimlachend. Met zijn doordringende blik kijkt hij rond zich, speurend naar gevoelens en reakties. Even precies is trouwens zijn blik wanneer hij te Heikruis 's morgens het venster opengooit om lucht en zon binnen te laten en te luisteren naar de onsterfelijke zang van de leeuwerik. Zoals hij daar in zijn atelier rondloopt, doet hij ons een ogenblik denken aan een kleine sfinx. Een tengere gestalte met daarop een vinnig hoofd en lange bruine haren.

Vogels en vegetale elementen.

Sinds zijn verre tocht naar Zuid-Afrika is de kunst van Minnaert steeds meer vergeestelijkt, zodat zijn palet het des te beter met steeds minder kleuren stelt. Zo neemt het doek De laatste humanist het rassenprobleem op de korrel en is het tevens een reaktie op dergelijke absurde situatie. Het is, even kategoriek als het tema, in zwart-wit geschilderd. En kwa kleur even nuanceloos als de schreeuwende sociale aanklacht die het inhoudt.

Men kan in dezelfde lijn best begrijpen dat hij sedert 1970 op niet-geprepareerde doeken schildert. Hij gebruikt nu een dubbel geweven doek waarvan de tonaliteit zweeft tussen vuil wit en lichtgeel. Deze ondefinieerbare kleur als achtergrond van zijn figuren draagt er in zekere mate toe bij een sfeer te kreëren die de geestelijke geladenheid van zijn doeken nog aksentueert.

Parallel hiermee lopen enerzijds de bollen of dierekoppen waarmede hij het hoofd van de figuren vervangt, en anderzijds de vegetale elementen die als het ware reusachtig rond de figuren groeien. Aldus komt opnieuw zijn sterke verbondenheid met de natuur tot uiting.

Slechts sporadisch - en dan zeer sober en subtiel - zal hij de kleur in zijn doeken ten volle aan bod laten komen, vooral okergeel, donkerbruin, engels rood, blauw en groen. En zwart wordt gebruikt voor het schetsen van personages en vogels, zoals in Vreemde vogels waarmee hij uiteraard steeds mensen bedoelt. Maar pejoratief is het nooit helemáál bedoeld, want hij houdt van vogels die

[p. 110]

Denkend door Frans Minnaert.

voor hem de meest vrije schepsels zijn.

Biezonder boeiend was voor ons de meesterlijke diptiek Kunstenaar en criticus die de noodzakelijke dialoog tussen beiden uitbeeldt. Het ene is een groot Zelfportret (1,60×1m), terwijl het tweede de kritikus voorstelt die zijn werk tracht te benaderen en te begrijpen. Wanneer beide doeken naast elkaar zijn opgesteld, merkt men duidelijk hoe scherp deze dialoog pikturaal is onderstreept: de figuren kijken in mekaars richting en de vegetale elementen rond beide gestalten groeien naar elkaar toe en blijken haast vergroeid met beide personages. Deze diptiek blijft voor ons één van de belangrijkste werken uit de jongste jaren. Zijn meesterschap kwa tematiek en techniek heeft hij hier op magistrale wijze bewezen.

In de verf geboren.

Minnaert werd als het ware in de verf geboren. Zijn grootvader was landbouwer, maar zijn vader huisschilder die niet wou dat zijn zoon ‘artiest’ werd. Hij wou het echter tegen wil en dank worden, zelfs toen er eerst vele magere jaren kwamen.

In 1953 trouwt hij met Mieke, die lachen kan om zijn vitaliteit en impulsief karakter en ook in donkere tijden zijn trouwe levensgezellin gebleven is. Vier kinderen bevolken sedertdien het grote huis dat iets overgenomen heeft van de voorvaderlijke rust die vroeger op het landbouwbedrijf heerste. Ruimte en rust, elementen die de kunstenaar broodnodig heeft en die op hem bovendien inspirerend werken, want sedert hij te Heikruis woont, beleeft hij één van zijn meest produktieve perioden. Alsof de tijd dringt, werkt hij onophoudelijk verder.

In januari jl. eksposeerde Minnaert te Tokio en had er veel sukses. Lang en uitvoerig vertelt hij ons over deze reis naar Japan, die voor hem een verkenning van het Oosten geweest is. Na een maand keerde hij terug en greep onmiddellijk naar zijn penseel. Dit verre mysterieuze land heeft blijkbaar een biezondere indruk op hem nagelaten. Maar of hij in het Oosten of in het Westen verblijft, steeds zoekt hij de mens, die overal dezelfde is, gezeten op een hoge stoel of op een tatami. En alleen de universele mens is in zijn doeken weergegeven.

Minnaert heeft in relatief korte tijd een grote evolutie doorgemaakt. Hoe zijn werk zich verder zal ontwikkelen, kan niet voorspeld worden. Hij is een intuïtief kunstenaar die nooit vooraf denkt aan wat hij schilderen zal. Door de Commissie Plastische Kunsten van het Ministerie voor Nederlandse Cultuur werd hij onlangs samen met Jan Burssens uitgekozen voor de Biënnale van Venetië 1974.

Juliette Waeyenborghs