Ons Erfdeel. Jaargang 16

Lewe en werk van Prof. G. Dekker (11.11.1897-10.4.1973)

Prof. Gerrit Dekker is op 11 november 1897 in Pretoria gebore uit Nederlandse ouers wat na Suid-Afrika geëmigreer het. Hy het sy skoolopleiding in Pretoria gehad. In 1918 het hy die B.A.-graad aan die Universiteit van Pretoria behaal en in 1919 die M.A. aan dieselfde inrigting. Reeds as student het hy 'n leidende rol gespeel in die studentegemeenskap en deelgeneem aan die Afrikaanse taalstryd teen Engels. In 1920 word hy lektor in Afrikaans-Nederlands aan die Universiteit van Pretoria, maar al gou vertrek hy in 1921 na Nederland om aan die Gemeentelike Universiteit in Amsterdam te gaan studeer, onder die bekende hooglerare Prinsen, Boer, Stoett, Swaan en Six. Prof. Prinsen het sy promotor geword, en in 1926 promoveer hy cum laude op die proefskrif Die invloed van Keats en Shelley in Nederland gedurende die negentiende eeu. Dit is tot vandag nog 'n gesaghebbende werk oor dié aspek van die Tagtigerbeweging.

Met sy terugkeer in Suid-Afrika aanvaar Dekker in 1925 'n betrekking as lektor aan die Potchefstroomse Universiteit vir Christelijke Hoër Onderwys. In 1932 wordt hy professor aan hierdie inrigting. In 1963 het hy sy emeritaat aanvaar. As hoogleraar het prof. Dekker in drie vakke kollege gegee: Afrikaans-Nederlands, Frans, Kunsgeskiedenis en -waardering. Hy was 'n veelsydige geleerde, 'n uitnemende dosent en 'n ywerige navorser. Hy het 'n groot aantal verdienstelike publikasies gedurende sy lewe gelewer. Die bekendste daaronder is sy Afrikaanse Literatuurgeskiedenis wat sy eerste druk in 1935

[p. 101]

G. Dekker.

beleef het. Die jongste druk van hierdie voortreflike boek het sy huis bereik in die paar dae tussen sy oorlye en begrafnis (12e druk, bygewerk tot 1966). Met sy Afrikaanse Literatuurgeskiedenis het Dekker die grondlegger geword van die Afrikaanse literatuurgeskiedskrywing. Dit was die eerste werk wat die Afrikaanse letterkunde van sy oorsprong af saamgevat het en dit het tot vandag 'n leidende plek in die Afrikaanse literatuurstudie. Die eerste druk daarvan het verskyn in die tyd toe die Louw-digters gedebuteer het en dit is 'n boek wat eintlik saam met die ontluikende Afrikaanse literatuur gegroei het.

Dekker het 'n belangrike rol in die Afrikaanse letterkundige lewe gespeel deur sy meelewing met die snel groeiende Afrikaanse literatuur; sy dinamiese kritiek het die opkoms van die Afrikaanse literatuur begelei. As kritikus het hy in die vroeë twintiger jare na vore getree en spoedig die grootste Afrikaanse literator geword. Vóór hom was daar werklik geen Afrikaanse literator van naam nie, en dié wat nà hem gekom het, het almal in mindere of meerdere mate iets aan hom te danke en geprofiteer van sy insigte, al het hulle nie onder hom gestudeer nie en hom net uit sy publikasies geken. Toe hy in die Twintigerjare begin het met sy kritiese werksaamheid, was ons literatuur nog in sy kinderskoene. Voor hy gesterf het, het hy dit gesien uitgroei tot op 'n internasionale vlak.

In N.P. van Wyk Louw se Lojale verset word die naam van G. Dekker saam met dié van H.A. Mulder genoem as een van die weinige kritici uit die Dertigerjare wat begrip gehad het vir die destydse nuwe literatuur wat soveel verskil het van die ouer patriotiese poësie.

Onder die talryke publikasies wat daar uit Dekker se hand verskyn het, verdien veral vermelding sy essaybundels Causerie en kritiek (1934) en Oordeel en besinning (1964) asook sy pragtige studie oor Die Afrikaanse psalmberyming (1938). Die letterkundige studies wat hy geskryf het en die teksuitgawes wat hy versorg het vir die bekendstelling en begrip van die Nederlandse letterkunde in Suid-Afrika (en veral Vondel het sy liefde gehad) is nie hier op te noem nie.

Dit is ondoenlik om hier selfs 'n verkorte lys van G. Dekker se publikasies te gee. Dit is miskien verkieslik om die terreine waarop hy hom begeef het en die veelsydigheid van sy belangstelling te illustreer. Hy het nie alleen oor die Afrikaanse literatuur gepubliseer nie maar ook veel oor die Nederlandse. Niemand het meer as Dekker gedoen vir die instandhouding en bekendstelling van die Noord- en Suid-Nederlandse letterkunde in Suid-Afrika as Dekker nie, en met sy afsterwe het die saak vir Nederlands in Suid-Afrika 'n onherstelbare verlies gely. Hy het talle uitgawes vir Suid-Afrika van bekende Nederlandse romans, dramas en poësie versorg, met inleiding, toeligting, aantekeninge, woordverklarings.

Hy het voortreflike bloemlesings uit die Nederlandse liriek saamgestel. Voorts het hy veel oor die Franse literatuur gepubliseer en oor die skilder- en beeldhoukuns van Suid-Afrikaanse én buitelandse kunstenaars. Hy het altyd verbande gesoek en gevind tussen die literatuur en die skilder- en beeldhoukuns. Daarvan getuig reeds sy inougurele rede, Die Impressionisme in die Nederlandse letterkunde (1933), sy monografie Lodewijk van Deyssel as ‘skilder’ (1950) en sy opstel oor Franse skilderromans in Standpunte 1, 3 (Julie 1946).

Prof. Dekker het veel gedoen in die waardering van Suid-Afrikaanse kunstenaars (byvoorbeeld Maggie Laubser en Fanie Eloff) wat vanweë die geavanseerdheid van hulle kuns aanvanklik onaanvaarbaar was vir die publiek. Miskien het hy net soveel gedoen vir die Suid-Afrikaanse skilder- en beeldhoukuns as vir die Afrikaanse literatuur. En wat die literatuur betref, het hy nie net die Afrikaanse, Engelse en Nederlandse geken nie maar ook die Duitse en Franse, en veral vir Frans het hy veel in Suid-Afrika gedoen. Hy het oor die Franse literatuur geskryf en mooi vertalings uit Frans gemaak, ook uit Oud-Noors.

In 1959 het die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns die Stalsprys vir Geesteswetenskappe aan prof. Dekker toege-

[p. 102]

ken vir sy geesteswetenskaplike arbeid op sovele terreine.

Hierdie energieke man was ook tydskrifredakteur. Van 1929 tot 1933 was hy mede-redakteur van Die Nuwe Brandwag, die eerste betekenisvolle Afrikaanse tydskrif vir kuns en lettere.

Sy studente, wat hom nie net uit sy boeke en artikels geken het nie, weet dat prof. Dekker 'n onoortreflike dosent was. Dit is algemeen bekend dat sy kolleges gekenmerk is deur deeglike voorbereiding; dit was altyd van 'n hoë standaard, bevatlik en intens boeiend. Min hooglerare het miskien soveel lof ingeoes vir hulle boeiende voordrag as G. Dekker. Hy het 'n gestrenge indruk gemaak op sy studente en altyd groot ontsag ingeboesem, maar hy het ook hulle liefde en waardering gekry. Hy het vele vriende gehad onder sy oudstudente. Hulle het hom twee keer gehuldig: in 1957 met sy 60ste verjaarsdag, toe 'n huldigingsbundel aan hom opgedra is: Beskouings oor poësie (onder redaksie van T.T. Cloete, A.P. Grové en H.v.d.M. Scholtz) en in 1972 toe hulle met sy 75ste verjaarsdag vir hom en sy gesin 'n feestelike maaltyd aangebied het. By albei geleenthede het hy met dankbaarheid daarvan getuig dat sy gevorderde studente sy vriende geword het. Hy het 'n merkwaardige goeie verhouding met hulle geskep. Van hulle is vandag 'n hele aantal as hoogleraars werksaam aan verskillende Suid-Afrikaanse universiteite.

Prof. Dekker het as akademikus nie 'n kluistenaarsbestaan gevoer nie. Hy het in talle openbare liggame gedien en het dikwels in die openbaar opgetree. Met die instelling in 1963 van die statutêre liggaam, die Raad van Beheer oor Publikasies, het prof. Dekker die eerste voorsitter daarvan geword (tot 1968). Hy het in die Raad van Advies van die Transvaalse Biblioteekdiens gedien en onder andere ook in die Matrikulasieraad. Prof. Dekker het in talle kommissies gedien wat literatuur, skilderytentoonstellings of beeldhouwerk moes beoordeel. Prof. Dekker was 'n aktiewe lid van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns sedert 1930, hy het in die Akademieraad gedien en het sedert die dertigerjare talle kere (dikwels as voorsitter) gedien in die letterkundige komitees van die Akademie en aanbevelings gemaak vir die toeken van die Hertzogprys. Die strenge eise wat hy vir die toekenning van hierdie prys gestel het, het oor die jare die toekenningsnorme van die Hertzogprys help bepaal.

Die S.A. Akademie het prof. Dekker in 1969 vereer deur 'n erelidmaatskap aan hom toe te ken. Prof. Dekker het ook in die beherende en beleidsliggame van sy universiteit 'n leidende rol gespeel, as dekaan van die Fakulteit Lettere en Wysbegeerte, as Senaatsverteenwoordiger op die Universiteitsraad ens. Hy het nie alleen as dosent in die kollegesaal en seminaarkamer by die universiteit gedien nie maar as uitbouer daarvan op vele terreine. Daarvoor het die Potchefstroomse Universiteit hom vereer deur in 1969 die graad Doctor Litterarum honoris causa aan hom toe te ken. Ook sy alma mater, die Universiteit van Pretoria, het hom 'n eregraad toegeken na die aanvaarding van sy emeritaat. Prof. Dekker was 'n bekende geleerde in die Nederlande, wat hy (benewens ander Europese lande) herhaaldelik na sy studentejare weer besoek het, op eie onkoste, of met regeringsstipendia of as genodigde onder die Kulturele verdrae met Nederland en België, of as gasprofessor. Hy was lid van die Maatschappij der Nederlandse Letterkunde en van die Zuid-Nederlandse Maatschappij voor Taal en Letteren.

Prof. Dekker was 'n oortuigde Calvinist. Hy het die Gereformeerde Kerk aktief gedien as gewone lidmaat en as ouderling. Hy was 'n stoere Afrikaner wat vir sy land op vele terreine gedoen het wat hy kon. Vir die Afrikaanse Bybelvertaling en Psalmberyming het hy as reviseur en adviseur opgetree.

Ten slotte wil ek dit noem dat hierdie groot geleerde ook 'n pragtige gesinsman was. Sy eggenote, Hendrika Gezina, het hy in sy studentejare in Nederland ontmoet. Die gelukkige verhouding wat tussen hulle bestaan het, was besielend. Uit hulle huwelik is gebore twee dogters, Trieksie en Riekie, en een seun, prof. Leendert Dekker. Die huislikheid van prof. Dekker het geblyk uit sy liefde vir sy tuin. Somer en winter het hy ongestoord vroeg soggens dag na dag in sy tuin gewerk. Miskien is dit een van die dinge wat hom tot op sy hoë leeftyd so verbasend sterk en energiek gehou het. As emeritus het hy bly klas gee, tot enkele dae voor sy dood; hy het opgetree in die openbaar, met voordragte, met die Opening van tentoonstellings van skilderye en beeldhouwerk, as voorsitter van verskeie openbare liggame ens. En in sy studeerkamer het hy ewe aktief as altyd bly voortwerk. Heelwat werk het hy onvoltooid nagelaat, onder andere 'n uitgawe van Vondel se Gijsbrecht vir studente in Suid-Afrika.

In prof. Dekker het nie net die Afrikaanse letterkunde nie maar ook die Noord- en Suid-Nederlandse literatuur 'n kenner en dienaar verloor.

T.T. Cloete, Universiteit Potchefstroom, Suid-Afrika