Ons Erfdeel. Jaargang 16

Teaterbloei of -krisis?

Ik hoop dat de lezer mij niet van chauvinisme zal verdenken als ik beweer dat Gent op dit ogenblik het belangrijkste teatercentrum is van Vlaanderen. Ik hoop deze stelling te bewijzen met objektieve gegevens. Bovendien zal ik trachten in verband hiermee enkele gedachten te formuleren die betrekking hebben op het teaterbestel in ons land.

Tot het seizoen 1965-'66 bestond er in de Arteveldestad weliswaar een professionele teateraktiviteit en werden er links en rechts goede initiatieven genomen, maar van een echt toneelleven was en kon er geen sprake zijn. De K.N.S. werd immers bespeeld door het Antwerpse gezelschap. Dit ensemble zette zich goed in, maar uiteindelijk was het slechts een vreemde groep die optrad in een receptieve schouwburg, waar weinig of geen zelfstandige artistieke bedrijvigheid werd ontplooid. Daarnaast waren er bemoedigender kernen, waarover straks meer. Zij richtten zich evenwel tot een beperkt publiek.

Met de stichting van het N.T.G. en de start van dit gezelschap op 9 oktober 1965 veranderde alles in één slag. Van een museumsfeer werd de K.N.S. omgetoverd tot een van dynamisme tintelend toneelcentrum Dit dynamisme straalde uit naar de andere sektoren van het plaatselijk teaterleven. Overal ontstonden er boeiende nevenaktiviteiten. Niet alleen bracht het N.T.G. elk speeljaar zijn eigen repertoire, tevens werd de ‘draaischijf’ ingevoerd (optreden van K.N.S.-Antwerpen, K.V.S.-Brussel en ook het G.L.T.). Daarnaast worden er geregeld buitenlandse gezelschappen uitgenodigd. Er worden tentoonstellingen, voor- en nabesprekingen georganiseerd. Er ontstonden verenigingen die aan teaterpromotie doen, o.m. Teaterklub en Jeugd en Toneel. Uit deze kringen groeiden tijdschriften en informatiebladen. Na het vijfde seizoen werd door het N.T.G. een eerste Lustrumboek uitgegeven, waarvan de dokumentaire waarde onbetwistbaar is. Er kwamen bemoedigende vormen van samenwerking met kulturele organisaties tot stand. Uit die samenwerking ontstond in 1971-'72 de grootse viering van honderd jaar beroepstoneel Gent: een weergaloos sukses waarover een afzonderlijk hoofdstuk te schrijven zou zijn. Vermeldenswaard is bijv. de stichting van een Dokumentatiecentrum van dramatische kunst dat nauw zal samenwerken met de Rijksuniversiteit te Gent, waar nu ook een kursus over teaterproblematiek wordt gegeven, het publiceren van studies, een aantal interessante voordrachten door specialisten uit het buitenland, een uitgave van een serie kunstwerken, het organiseren van een tentoonstelling en het inrichten van wedstrijden voor toneelschrijfkunst, enz. Ten slotte dient vermeld te worden dat de aangroei van het publiek biezonder groot was. Deze stroming blijft na zeven jaar werking aanhouden.

Naast het N.T.G. ging er een verrassende stootkracht uit van het Arcateater dat op avant-garde-gebied baanbrekend werk verricht. In Vertikaal kon men een gelijkaardige opgang vast-

[p. 129]

stellen. Een paar jaren geleden startte een nieuw ensemble, nl. Teater Arena, dat een eigen funktie vervult en dat er zelfs - zij het onvrijwillig - in geslaagd is de gerechtelijke instanties stelling te doen kiezen in het zo aktuele knelpunt van het vertonen van naakt op de planken. Op het terrein van het progressief toneel speelt Proka (Kon. Akademie voor schone kunsten) een lofwaardige rol omdat aldaar eksperimenten worden vertoond die men nergens elders te zien krijgt. Er werd een Nationaal Jeugdteater gesticht. Drie mimegezelschappen ontplooien een sterke aktiviteit. Voor het eerst ging dit jaar een internationaal Mimefestival door dank zij de inzet van M.A.J. Hostes Sabbattiniteater. Zowel in de K.N.S. als in andere zalen getuigen voortreffelijke amateurverenigingen van vitaliteit. De open teaterdagen in de K.N.S. verliepen uitstekend. De toneelklas van het Kon. Konservatorium heeft met alle plateaus kontakt. Er ontstonden pittige kabaretgroepen. Romain Deconinck evolueert in de Minardschouwburg naar een volkstoneel op voorbeeldig niveau, hierbij gepatroneerd door een geestdriftige vriendenkring. Kortom, een teaterbijenkorf zoals Gent die nooit gekend heeft - en ik was nog lang niet volledig in mijn opsomming -, waarbij het af en toe ontbreekt aan behoorlijke koördinatie bij het uitstippelen van de aktiviteiten. Het wordt hoog tijd dat de direkties aan overleg doen, want momenteel zijn er te veel manifestaties die elkaar overlappen.

De reakties tegenover het geheel van deze verschijnselen zijn uiteenlopend zowel in de kringen van de spelers als bij het publiek en de pers. Van felle, soms kritiekloze bewondering over alle vormen van optimisme tot genuanceerde en scherpe kritiek.

Bij de teaterpraktici treft men diverse instellingen aan: entoesiasme, ontmoediging en vinnige veroordeling van de teaterpolitiek op grote of kleine schaal. Over één faktor is men het eens, nl. dat de overheidssubsidiëring ontoereikend is. Meer dan andere kunstgenres is het teater aangewezen op toelagen van de steden, de provincies en het rijk. Zelfs een bloeiende toneelonderneming verkeert in de volstrekte onmogelijkheid zichzelf te bedruipen als zij op professionele basis werkt. Vandaar de kwetsbaarheid en de verschillende zienswijzen van de direkties over de te volgen politiek. Het ene uiterste meent dat men in aanzienlijke mate tegemoet dient te komen aan de smaak en de voorkeur van het bestaande publiek. Het andere uiterste is van oordeel dat men geen toegevingen mag doen. Tussen deze polen liggen allerlei meningen die neigen naar de middenweg. Een belangrijk facet is wel dat het teater, opnieuw in tegenstelling tot andere kunsttakken, zich richt tot een publiek dat uitermate heterogeen is en alle lagen van de bevolking omvat; wegens het ontbreken van een diepgaand sociologisch onderzoek weet men er ook weinig van. Bovendien is het zo, dat men in het duister tast over een potentieel publiek dat misschien het teater zou bezoeken indien er andere repertoires vertoond werden, indien de produkties op een lager of hoger artistiek niveau zouden liggen, enz. Er is evenzeer het feit dat wij in Vlaanderen leven en dat er in onze steden geen sprake kan zijn van grote gespecialiseerde teaters die zich elk tot een apart publiek richten zoals dat in wereldsteden het geval is.

Bij dat alles voegt zich een bezinning op alle aspekten van het toneelleven. Het is overigens de vraag hoevelen in Gent en in heel België - en hier verlaat ik dan het lokaal vlak - prijs stellen op een tot de kern van de zaak peilende bezinning, een bezinning die zou leiden tot een nieuwe aanpak als mocht blijken dat alles tans op een verkeerde basis funktioneert.

Ik werd mij van dat alles opnieuw met verontrusting bewust toen Jeugd en Toneel te Gent een gespreksavond organiseerde waarop de plaatselijke teaterdirekties hun repertoire zouden toelichten, verdedigen en vragen beantwoorden. Ondanks de ruime ruchtbaarheid, die men aan het initiatief gegeven had, was de opkomst bedroevend. Weliswaar waren de afgevaardigden van de gezelschappen op het appel verschenen, maar de belangstelling was beneden alles. Slechts enkele leden van de Jeugd en Toneel-werkgroep, een paar recensenten, hooguit tien bezoekers. Geen regisseurs, geen dramaturgen, geen akteurs, geen amateurs, geen schrijvers, geen teaterpubliek, geen vertegenwoordigers van de groepen die het altijd beter of best weten als er over teaterproblemen gediskussieerd wordt, evenmin woordvoerders van de kontestatiebewegingen, geen leden van de inrichtende vereniging, geen overheidspersonen of mandatarissen van de nu overal opgerichte raden van beheer en advies... noem maar op. Deze onverschilligheid, precies in een stad waar een overvloed aan teateraktiviteiten ontplooid wordt, lijkt mij symptomatisch voor een geestesgesteldheid, waarop ik vooralsnog geen etiket zou durven plakken, maar die in elk ge-

[p. 130]

val stof kan verlenen voor talrijke overwegingen.

Kenmerkend was de gamma opvattingen die door de schouwburgdirekties werden toegelicht. Voor het N.T.G. telt vooral het bereiken van een ruim publiek omdat het officieel teater werkt met fondsen van de gemeenschap en dus tot plicht heeft alle bevolkingslagen aan te spreken en aan te trekken. Arena verdedigt een andere opvatting: teater moet bijdragen om de mysteries van het bestaan te helpen verklaren. Daarom werd het e.v. seizoen in het teken gesteld van de demystifikatie, ook deze van het begrip teater zelf. Arca, die steeds vereenzelvigd wordt met avant-garde, beseft dat het hedendaags toneel onmogelijk een allesomvattend beeld kan schetsen van onze ingewikkelde en snel evoluerende maatschappij. Daarom drong er zich een beperking op, dit jaar gericht op het betrekken van de jeugd bij de dramatiek. In Vertikaal wil men op een kleiner schaal een ruim publiek bereiken met moderne stukken, liefst Nederlandse kreaties van werken die tot dusver niet werden opgevoerd in ons land.

Ik beperk mij tot de weergave van de standpunten, zonder kritisch kommentaar, hoe groot de verleiding ook is. De lezer oordele zelf over de waarde van de verkondigde opvattingen.

Nadien ontspon er zich, onder leiding van moderator Drs. Jaak Van Schoor, een gedachtenwisseling over onderwerpen, waarover ieder verwoed teaterliefhebber piekert: dient elk gezelschap een eigen gelaat of stijl te hebben, moet men een bruuske of geleidelijke vernieuwing doorvoeren, kan men de instelling van het publiek veranderen of dient men een publiekververschuiving na te streven, dient de toeschouwer beter te worden voorgelicht, welke middelen kunnen aangewend worden om aan publiekwerving te doen, is kommercieel teater of ‘vedettenkultus’ per se verkeerd, moet men naar het publiek toespelen, enz.

Belangrijk leek mij de overweging van Arca-direkteur Jean-Pierre De Decker die zich afvroeg of ons publiek beschouwd kan worden als een eisende partij en of het niet veeleer zo is dat tans de toeschouwers een teater wordt opgedrongen waaraan ze in feite geen behoefte hebben of dat niet geschikt is diep door te werken. Onmiddellijk rijst een tweede vraag, nl. of onze teaterpraktici niet opgesloten zitten in hun eigen wereld, waarin ze hun kreativiteitsdrang uitleven en waarbij men te weinig rekening houdt met het bestaand publiek of een publiek dat naar de schouwburg zou komen indien er aldaar produkties in een andere stijl vertoond werden. Een derde vraag dringt zich op, nl. of de bij het teater betrokken personen niet vastgeroest zitten in hun initiatieven, zodat ze onverschillig worden voor alles wat hun wereldje niet raakt.

In Vlaanderen kan niemand op deze vragen gefundeerde antwoorden geven. Men kan alleen meningen formuleren. Het is trouwens niet onmogelijk dat op dat soort vragen nooit algemeengeldende antwoorden gegeven kunnen worden. Wellicht is er geen sprake van DE waarheid of EEN standpunt, maar slechts van waarheden en standpunten. Het is allesbehalve uitgesloten dat het vast teaterpubliek of de potentiële toeschouwers ongemeen uiteenlopende verlangens koesteren en dat hun zienswijzen over de opdracht van de dramatische kunst net zo onverzoenbaar zijn als die van de teaterpraktici. Eén zaak is m.i. onbetwistbaar en wel deze dat we in de huidige stand van zaken in het duister zullen blijven tasten omdat niet ernstig gepoogd wordt het publiek metodisch te bestuderen, de funktie van het teater in een brede sociale en morele kontekst te ontleden, te onderzoeken waarom de mensen die slechts sporadisch of nooit de schouwburg bezoeken zo'n houding aannemen, enz.

Ik zou niet durven beweren dat dergelijke studies ofwel HET antwoord, ofwel verschillende steekhoudende antwoorden zullen opleveren die aanwijzingen kunnen geven. Ik durf evenmin te stellen, dat, indien die antwoorden gevonden zouden worden, ze ons veel wijzer zullen maken, uitvoerbaar zouden zijn of door de bevoegde instanties au sérieux genomen worden om een andere taktiek te volgen. In elk geval verwacht ik dat pogingen in die richting het inzicht in de teaterfenomenen kunnen verruimen. En ik vraag mij af wie tegen een dergelijke verbreding van onze horizon gekant zou kunnen zijn.

Dat men voor zo'n onderneming een beroep zal dienen te doen op bevoegde specialisten - zowel in als buiten de teaterwereld - is te vanzelfsprekend om erover uit te weiden. Ik stip terloops aan dat alles wat tot op heden op dit vlak werd verricht te eenzijdig en te beperkt bleef.

Blijven de ultieme vragen: wie zal de initiatieven nemen in een land waar men de kultuur blijft vereenzelvigen met vrijetijdsbesteding, wie beschikt er over voldoende mogelijkheden, fondsen en gezag om met maksimale kans op welslagen zo'n studie te laten uitvoeren?

Rik Lanckrock