Ons Erfdeel. Jaargang 16

[p. 139]

nederlandse taal- en kultuurpolitiek

[p. 140]

nederlandse taal en kultuur in het buitenland

Kulturele betrekkingen tussen Indonesië en Nederland.

Heintje komt. Over een dag of tien, maar zijn populariteit kan men al afmeten aan de ‘voorbeschouwingen’ in de pers. Een daarvan die ik gisteren onder ogen kreeg, begint aldus: ‘Zoals een Nederlands kind, heeft ook Heintje de eigenschappen van zijn volk geërfd: eenvoudig, heel gewoon, opgewekt en met een sterke drang tot hard werken’. Daar sta je dan weer even van te kijken en ik zie de vermanende vinger van Peter Schumacher al omhoog gaan, zijn gelaat vertoont een zorgelijke trek en je hoort hem denken: ‘(...) vanwaar die overdreven pro-Nederlandse houding (...)’ en ‘(...) die persoonlijke sympatie voor Nederlanders (is) gewoon beangstigend’, deze laatste woorden van een andere bezorgde meneer door Schumacher met graagte geciteerd. Ik doel hier op het artikel van Schumacher in het januarinummer 1973 van De Gids: ‘Het zit verkeerd met de Nederlandse kulturele politiek in Indonesia’. Het is wel opvallend dat waar Schumacher er op uit is te wijzen op neo-koloniale en paternalistische tendenzen, hij zelf allerminst ontkomt aan dezelfde tendenzen in zichzelf. Afin, hij heeft wat de strekking van zijn verhaal betreft zijn repliek gekregen van J.L. Heldring in diens rubriek ‘Dezer dagen’ (N.R.C./Handelsblad, resp. 17-3-1973 en 21-3-1973). Resteert nog dit: er moet van een journalist verwacht worden, dat hij zijn kritische beschouwing verschaft op grond van deugdelijk materiaal. Daarin schiet Schumacher bij herhaling tekort. Wanneer hij bijv. spreekt over het kreëren van een ‘kunstmatige behoefte’ aan Nederlands, zit hij er op grond van de feiten volkomen naast. En als hij n.a.v. de vele Nederlandse taalkursussen opmerkt: ‘Een gunstig teken is dat men van Nederlandse zijde nu ook wat bedenkingen krijgt tegen deze ontwikkeling. In januari '73 komt in Leiden de Nederlandse begeleidingskommissie bijeen om over de zaak te praten en om een aantal mensen te horen die nauw bij het Nederlands en de cultuurspreiding zijn betrokken’, dan weet hij gewoon niet waar hij het over heeft. Hij stelle zich eerst goed op de hoogte! Ook t.a.v. bepaalde feitelijke gegevens (b.v. de programmering) i.v.m. het Erasmushuis - het Nederlands kultureel centrum in Jakarta - valt de onvolledigheid op. Juist waar men ook wil voorlichten, wordt onvolledig tendentieus. Afgezien daarvan wijst Peter Schumacher op een zwakke plek in het beleid van het Erasmushuis t.a.v. de Nederlandse kultuurspreiding. Wanneer hij stelt, dat er tot nu toe te weinig gedaan wordt om de niet-Nederlands sprekende Indonesiërs (vooral de jongeren) te bereiken, dan heeft hij daarin gelijk. In een van mijn vorige kronieken (Ons Erfdeel, 15e jrg., nr. 3, meijuni 1972) schreef ik: ‘Jonge Indonesiërs die het Nederlands niet machtig zijn, kunnen eigenlijk alleen maar terecht - en ze komen dan ook - bij de filmvoorstellingen (gesproken tekst en/of onderschriften in het Indonesisch of Engels) en typisch Indonesische programma's die van tijd tot tijd worden gerealiseerd’. En verder: ‘Of men nu direkteur van een kultureel centrum in het buitenland is of docent aan een richting Nederlands aan een buitenlandse universiteit, men moet zich er scherp van bewust zijn, dat de Nederlandse kultuur een facet vormt van de Europese en ook als zodanig moet worden gepresenteerd. Maar men zal er dan ook, met dit uitgangspunt voor ogen, rekening mee moeten houden dat het Nederlands als middel tot overdracht geleidelijk moet plaats maken voor het Engels en indien mogelijk - want het is met de kennis van het Engels onder de jongeren zeer slecht gesteld - het Indonesisch. Men zal dus meer een beroep moeten gaan doen op Indonesische deskundigen op het gebied van de Europese kultuur. Die zijn uiteraard niet zo talrijk, mogelijkheden zijn er echter wel, maar de kontakten moeten gelegd worden vanuit het Erasmushuis.’ In februari j.l. hield mej. Paramita R. Abdurachman in het Indonesisch een lezing over ‘Overblijfselen van een Ambonees-Portugese samenleving’. Eind april zal het toneelspel ‘Een draad in het donker’ van Hella Haasse in de Indonesische vertaling van Dick Hartoko in het Erasmushuis worden vertoond. Voorbeelden van een aanpak waar men in toenemende mate naar toe moet.

Binnenkort komen hier Dimitri van Toren en Peter Blanker met een Nederlands programma. Het is te hopen, dat er alles aan wordt gedaan om hun optreden ook voor jonge Indonesiërs toegankelijk te maken (b.v. door de liedjes te vertalen en deze in gestencilde vorm aan de bezoekers uit te reiken!).

Bernard IJzerdraad alias Suryabrata is een bekwaam musikoloog en een groot kenner van de Indonesische kultuur, vooral van de wayang (het Javaanse poppenspel) en de tarian (de dans). Hij is al sinds lang tot Indonesier genaturaliseerd en hoogle-

[p. 141]

raar aan de Kunstfakulteit van de Universitas Nasional in Jakarta. Hij leidt er jonge gamelanspelers op. Onder zijn hoede staat ook een groep wayangspelers die naar buiten treden onder de naam Bakti Budaya. Het Erasmushuis doet zo nu en dan een beroep op hem en zijn mensen. Suryabrata geeft dan zelf een uitgebreide toelichting bij het programma. In januari trad hij daar op met een groep maskerdansers die werden begeleid door de gamelan. In februari was hij er weer, nu met Bakti Budaya. Boeiend was het solistische optreden, dezelfde avond, van de vooral in de twintiger jaren bekende bamboefluitspeler Sulaiman. Je vraagt je af of er van de vele toen van hem gemaakte opnamen, 78-toerenplaten, nog iets over is. Het is nóg een briljant kunstenaar.

Van de Indonesische muziek naar ‘onze’ klassieken: Amalia Mubirman en Elvira Manusama (de een zingt, de ander speelt piano, beiden zijn ‘liefhebbers’) brachten een programma met liederen, allemaal van Mozart.

Twee andere Indonesiërs, het pianoduo Panggabean en Kodiat, verlieten met een beurs op zak hun op hun gebied ook al niet bijster inspirerende vaderland om in Nederland een poosje bij te spijkeren.

Ook naar Nederland ging de Indonesische filmer Misbach Jusa Biran, verbonden aan de Dewan Kesenian Jakarta (Kunstraad van Jakarta), niet om te filmen, maar om eens uit te zoeken welke films over Indonesië er in Nederland aanwezig zijn. Ook wil hij daar leren, hoe je een filmmuseum moet opzetten.

Het restauratie-projekt oud-Jakarta (vroegere woon- en werkstede van veel koloniale Nederlanders) staat nogal in de belangstelling.

Prins Bernhard woont Nederlandse les bij in Ujung Panjang (Makassar).

Adji Damais, restauratie-adviseur van de gouverneur van Jakarta, en Warmansjah, direkteur van het Stadsmuseum, maakten er een reis voor naar Amerika en Nederland, bekeken er oude boeken en kaarten en hadden er onderonsjes met restauratiedeskundigen.

Nu we het toch hebben over restauratie: Prins Bernhard bracht in februarl zijn derde bezoek aan Indonesië, dit keer inofficieel. Hij toog o.a. naar het ‘fort Rotterdam’ in Ujung Panjang (Makassar), een verdedigingswerk dat een rol speelde in de strijd tussen de V.O.C. en de Makasarren, en bood daar officieel de f 50.000 aan, Nederlandse bijdrage aan de restauratie van dit fort. Voor insiders: van dit geld wordt het middengebouw van het kompleks (de kerk en het kruithuis) in de oude staat teruggebracht. De Prins bracht in hetzelfde Ujung Panjang ook een bezoek aan de stadsbiblioteek; de Nederlandse afdeling daarvan (leeszaal en biblioteek) werd een geluidsinstallatie rijker. Men kan er dus nu ook naar grammofoonplaten luisteren; Nederlandse lessen werden er al gegeven, naar films kon men al kijken.

Nog even terug naar de positie van het Nederlands in Indonesië (ik hoop er binnenkort een afzonderlijk artikel over te schrijven voor het tijdschrift Neerlandia):

Behalve aan de Universitas Indonesia waar het Nederlands ook als hoofdvak bestaat, wordt het Nederlands aan de universiteiten uitsluitend als bijvak gegeven (b.v. voor de studenten uit de richtingen rechten, geschiedenis, biblioteekwetenschap en kulturele antropologie). De docenten

[p. 142]

zijn uiteraard Indonesiërs die het Nederlands in de koloniale tijd leerden en dat is alweer een tijdje geleden. Zij wensen, vooral t.a.v. didaktische aspekten, ‘bijgeschoold’ te worden. De Universitas Indonesia die haar aktiviteiten ook naar buiten toe tracht te ontwikkelen (de z.g. ‘feeding’-funktie), probeert aan de wensen van deze docenten tegemoet te komen door elk jaar een ‘upgrading-course’ te organiseren. Zij maakt daarbij gebruik van de diensten van de lektoren Nederlands verbonden aan de U.l., in het bijzonder van die voor taalkunde. December j.l. werd er voor de tweede maal zo'n kursus georganiseerd o.l.v. drs. S. van der Ree. Hij duurde enkele weken en was bestemd voor een 17-tal docenten Nederlands van staatsuniversiteiten uit heel Indonesië.

Naast het ‘universitaire’ Nederlands zijn er de zeer talrijke kursussen in heel Indonesië. Als koordinator van die kursussen treedt sinds september 1971 de heer A.B. Vinkenborg op, uitgezonden door O. en W. en opererend vanuit de Nederlandse Ambassade. Hij houdt zich bezig met de problemen verbonden met dit buiten-universitaire Nederlands, o.a. de standaardisatie van het lesmateriaal, de afbakening van de verschillende niveaus - door het Indonesische Ministerie van Onderwijs en Kultuur werden enkele jaren geleden staatseksamens ingesteld - en het onderhouden van de kontakten met docenten en kursusleiders. Voor een aantal van deze laatsten leidde hij in januari een werkweek, waarin vooral de aandacht uitging naar de didaktische aspekten van het Nederlands als vreemde taal.

Ik benut welhaast elke kroniek om iets te schrijven over de moderne Indonesische schilderkunst. Met opzet uiteraard. Vooral het schilderen op batik is m.i. het meest boeiende facet van de moderne Indonesische kunst. De vorige keer kon ik U schrijven over de vooraanstaande groep batikschilders uit Jogyakarta, de Bandjar Barong. Hun schilderijen zijn nu in Nederland om daar geëksposeerd te worden. Wanneer en waar (o.a. in het Instituut voor de Tropen in Amsterdam?), ik weet het niet. Maar het is wel iets om in de gaten te houden. Tegelijkertijd eksposeert de schilder Sudjojono. Een vreemde kombinatie! Maar oordeelt U zelf. Zowel de Bandjar Barong- als de Sudjojono-ekspositie worden gesponsord door het Ministerie van C.R.M. en het genootschap Nederland-Indonesië.

Dol entousiast kan men (of ik) nu niet bepaald worden van het werk (veel groenige en blauwige sawahs en bergen) van Oemar Basalmah dat in januari in het Erasmushuis werd opgehangen. De olieverfdoekjes van deze al wat bejaarde schilder - hij had of heeft nogal belangstelling in Nederland - zijn wel belegen, maar allerminst smakelijk.

Het Erasmushuis revancheerde zich met een ekspositie van de vaak heel boeiende en soms schitterende Mardyanto. Deze in 1927 geboren kunstenaar houdt van het eksperiment, vooral na 1963 met het op batik schilderen, waarvan hij alle mogelijkheden onderzoekt en vaak biezonder kreatief uitbuit. Al weer zo'n verrassende schilder.

Voor degenen die het interesseert (ik zal er nog wel eens op terugkomen): Theo Arink is door C.R.M. naar Indonesië gezonden om gedurende 2 jaar te assisteren bij de opleiding van Indonesische jeugdleiders, vooral in Jakarta. Hij doet dit uiteraard in samenspraak en samenwerking met de Indonesische organisaties op dit gebied.

Dan nog dit: Heintje komt, Rudi Lubbers ook, de een om te zingen, de ander om hard te slaan. Om misverstanden te voorkomen (je weet het nooit): beider komst heeft niets uitstaande met kultureel beleid. Ze komen hier om geld te verdienen, veel geld. Voor beiden is een vreselijk groot stadion beschikbaar. Voor Indonesiërs zijn dit de ware happenings. Daarom ga ik ook maar eens kijken.

Gerard Termorshuizen Jakarta, 31 maart 1973