Ons Erfdeel. Jaargang 16

[p. 133]

ballet

Ballet van Vlaanderen.

Door een eigenaardige planning zag men te Gent, binnen dertien dagen, tweemaal het Ballet van Vlaanderen optreden in de Koninklijke Opera. Een eerste maal was het ingeschakeld in de reeks ‘Troonkoncerten’ ingericht door de Oostvlaamse Omroep van de BRT, waardoor het gezelschap van Jeanne Brabants het voorrecht had voor een volle zaal te dansen. (Sommige mensen uit het publiek die dachten dat ze een koncert zouden bijwonen, keken verwonderd op toen dansers op het toneel verschenen...) Hierdoor werd in zekere zin het doel bereikt een zo onvoorbereid mogelijk publiek te bereiken met ballet. En dit publiek kreeg een heel mooie voorstelling: kostuums, belichting en dekors waren verzorgd tot en mét. Jammer genoeg was de inhoud van deze mooie verpakking niet zo belangrijk. De artistieke vlag dekt de lading niet bij het Ballet van Vlaanderen.

Het programma bevatte twee werken van de huiskoreograaf André Leclair en van drie gastkoreografen: de tot Nederlander genaturaliseerde Amerikaan Charles Czarny; de Engelsman Jack Carter en de Fransman Maurice Béjart.

De naam van deze laatste is vrij verrassend in een programma van het Ballet van Vlaanderen. We meenden dat Jeanne Brabants er ook heilig van overtuigd was dat het publiek in ons land sinds meer dan 10 jaar overgekonditioneerd wordt door Béjart en zijn Ballet van de XXe Eeuw, waardoor het niet meer nodig is dat ook een ander gezelschap nog een werk van hem op het programma neemt.

Of gebruikt het Ballet van Vlaanderen de naam Béjart als blikvanger op het affiche?

Een balletpolitiek die wij niet goed begrijpen...

De samenstelling van het programma was echter zo dat toevallig het werk van Béjart de show heeft gestolen.

Want men kon genieten van de pas-de-deux uit zijn avondvullend ballet (‘spectacle total’, zoals hij zelf liever zegt) Roméo et Juliette, dat hij in 1966 heeft gekoreografeerd op de muziek van Hector Berlioz. Die pas-de-deux was het mooiste fragment uit het overigens betwistbaar spektakel. Het is ook het fragment dat het minste ‘Béjartiaans’ is. Geschreven in een neo-klassieke stijl, met hier en daar een typische, maar niet zo erg storende Béjart-houding, is het een knap gekonstrueerd dansduet. In 1966 schreven we dat deze pas-de-deux het hoogtepunt was uit deze Roméo et Juliette: ‘Danse pure qu'anime une passion tragique’ noemden we het toen en schreven nog ‘een geïnspireerd lyrisme dikteert als het ware de aaneenschakelingen der passen en bewegingen met een zuivere plastische continuïteit die de toeschouwer meevoert in een metafysische vlucht naar regionen van tot ontroerende poëzie en loutere schoonheid geworden danskunst.’ Zonder de oorspronkelijke vertolkers van Béjart te kunnen doen vergeten, brachten Winnie Jacobs en Aimé de Lignière een technisch gave en dramatisch overtuigende vertolking van het werk.

Bach: Brandenburg Drie, van Charles Czarny heeft het Ballet van Vlaanderen al sinds geruime tijd op het repertoire en het was ook voor Gent niet nieuw. Verrassend was het ludiek spel met de deurtjes en de ballonnetjes dus niet meer, maar het blijft een prettig stukje danskunst dat vlot werd vertolkt, hoewel onze dansers uiteraard niet het ritme en het spitse in de uitvoering bereiken van hun kollega's van het Nederlandse Dans Theater, door wie het werk destijds werd gekreëerd.

Nieuw voor Gent was Jack Carter's ballet Cage of God, op muziek van Alan Rawsthone (in feite een duo voor twee violen, op scène achter een muzieklessenaar rechtstaande gespeeld door Armand Van de Velde en Ludmilla Tolczynska).

Met zes karakters - Adam, Eva, de Slang, Abel, Kaïn en een Klaagvrouw, beeldt Carter uit hoe God door de schuld van de slang hen en hun nageslacht voor eeuwig opgesloten houdt.

Deze vrije ekspressieve koreografie werd goed gedanst respektievelijk in de hoger genoemde rollen door Carlos Serrano, Evelyne Brochat, Michel Rahn, G. Serres, Frieda Brijs en Marie-Louise Wilderijckx.

Van de eerste koreograaf van het Ballet van Vlaanderen, André Leclair, zagen we een nieuw en een oud werk: twee abstrakte (inhoudloze) balletten: het eerste Vijf Evoluties, geschreven op muziek van Arnold Schönberg; het laatste, een Divertimento, op muziek van Jacques Ibert.

Uit beide werken blijkt weer dat André Leclair een weinig geïnspireerd koreograaf is; zijn vindingrijkheid schiet te kort om lang te kunnen boeien. Hij kan zich enerzijds niet losmaken uit het denkpatroon van de akademische dans en wil, anderzijds, ‘modern’ doen. Hij slaagt er niet in - zoals zijn Nederlandse kolle-

[p. 134]

ga Hans van Manen bijv. - beide dansstijlen harmonisch te verweven tot een eigentijdse en vooral een eigen danstaal.

Het eerste ballet Vijf Evoluties, werd voor het publiek wellicht visueel gered door de kleurrijke (paars - wit - grijs) kostuums. Beide abstrakte werken werden af en toe ontsierd door technische fouten.

Valère Lenaerts dirigeerde de Filharmonie van Antwerpen die vrij vlot begeleidde.

•

Toen het gezelschap van Jeanne Brabants dertien dagen later weer optrad in de Koninklijke Opera te Gent, ditmaal voor een uitsluitend ‘ballet’-publiek, was de zaal nog niet voor een kwart gevuld.

Gent bezit dus blijkbaar nog geen ‘balletpubliek’, vooral niet als het gaat om het Ballet van Vlaanderen.

Toch hadden de afwezigen die wèl zouden zijn gekomen voor Béjart - ditmaal ongelijk. Vooral door de première voor Gent van het ballet Amelia, van direktrice Jeanne Brabants, die, als ze een werk toevoegt aan het repertoire van haar gezelschap, dit altijd verrijkt met een ‘merkwaardig’ ballet.

Dit was weer het geval met het ballet Amelia dat zij heeft gemaakt naar het beroemd verhaal The Ballad of the Sad Café, van Carson McCuller, waarbij de te Brussel wonende Amerikaanse toondichter Stanley Weiner de muziek schreef in nauwe samenwerking met de scenariste-koreografe.

Alle verhoudingen in acht genomen, kunnen we dit ballet situeren in het kader van de typische Amerikaanse balletten als Billy the Kid in 1938 gemaakt door Eugene Loring en sommige werken van Agnes de Mille (Rodeo bijv.) die, stoelend op de klassieke ballettraditie, een geheel eigen dansstijl hebben gekreëerd en daarbij een beroep hebben gedaan op eigen komponisten. Beiden - koreografen en toondichters - hebben inspiratie gezocht in de Amerikaanse folklore en die ingebouwd in hun dansen muziektaal. Ook de onderwerpen waren typisch Amerikaanse (Billy the Kid, Rodeo). Vandaar dat de Amerikaanse balletdeskundige George Amberg toen kon schrijven ‘Our ballet is American in the sense that it has become an expression of the creativeness of our country’. Daarom onze vraag waarom Jeanne Brabants een beroep deed op een Amerikaans komponist. Die keuze kan misschien gedeeltelijk worden verantwoord omdat het onderwerp typisch Amerikaans is, maar met een onderwerp eigen aan onze kultuur en muziek van een Vlaams toondichter moet Jeanne Brabants in staat zijn een ballet te maken dat typisch is voor de Vlaamse geest.

Hier het lang scenario navertellen van The Ballad of the Sad Café is nutteloos. Als het Ballet van Vlaanderen in uw stad of gemeente optreedt en dit werk staat op het programma, ga het dan zien.

Het is heel knap gekoreografeerd; de personages zijn krachtig getekend in danstermen. En het is, wat belangrijk is, volkomen ‘leesbaar’ voor het publiek. Jeanne Brabants heeft met veel zin voor dansteaterkunst dit verhaal uitgebeeld in een dansstijl die een heel evenwichtige dosering is van akademische en moderne technieken, van klassieke en ekspressionistische danstaal, met indringende taferelen (zoals het gevecht tussen de drie hoofdpersonages). Zij werd daarbij schitterend gediend door drie buitengewone vertolkers: Marie-Louise Wilderijckx als Amelia; Aimé de Lignière als Marvin en Michel Rahn als de gebochelde Lyman.

De ensembles zouden misschien krachtiger getypeerd kunnen worden, alhoewel we de indruk hebben dat dit gemis aan overtuiging minder te wijten is aan de koreografie dan aan de vertolking.

Het onderwerp dat op talrijke verschillende plaatsen zijn verloop krijgt, stelde uiteraard problemen wat het dekor betreft. Deze problemen werden echter handig opgevangen door de ontwerper Hermann Markard. De kostumes van Mimi Peetermans waren, zoals altijd onder haar handtekening, funktioneel en kwa stijl verantwoord.

In dit programma maakte Aimé de Lignière zijn debuut als koreograaf met Acht, gezet op het concerto in d voor snaren van Igor Stravinski. Acht, dat zijn vier danseressen en vier dansers, in een abstrakt ballet dat sterk onder de invloed staat van Hans van Manen (zelfs de kostuums van de mannen doen denken aan diens ‘Grosse Füge’).

Het programma werd vervolledigd door Ritus Paganus, van André Leclair, dat we te Gent al hadden gezien en ons ook nu niet heeft kunnen overtuigen en door Nepentha, van de Engelse gastkoreograaf Alexander Roy, op muziek van de popgroep ‘Procol Harum’. Dit is het type van het ballet dat fout is aan de basis, want het argument dat in het programma gedrukt staat, kan de koreograaf niet waar maken op toneel. Er is evenmin iets

[p. 135]

te ontdekken van een moderne versie van de oude Griekse legende, die nochtans beloofd werd.

Als men vergeet wat de bedoelingen van de auteur waren, bljift er een visueel genietbaar danswerk over. Storend in vele gevallen was ook hier weer het gebrek aan lichaamsbeheersing bij talrijke dansers.

•

Als men na de voorstelling rechtover de schouwburg nog een biertje gaat drinken om even na te kaarten over de voorstelling en er een groot aantal dansers en danseressen van het Ballet van Vlaanderen aantreft, hoort men bijna uitsluitend Engels praten, met tussen door wat Frans, en slechts heel sporadisch Nederlands.

Het is inderdaad zo dat het Ballet van Vlaanderen nu voor de helft uit buitenlanders bestaat. Persoonlijk nemen we daar geen aanstoot aan, maar het is wel opvallend, dat Jeanne Brabants vroeger bij elke gelegenheld dezelfde toestand bij het Ballet van de XXe eeuw heeft aangeklaagd. Het stemt ook tot nadenken als men in het programma van het Ballet van Vlaanderen leest dat het ‘één van de knapste, wellicht zelfs de knapste, ambassadeurs van Vlaanderen in gans de wereld is!’

Het lijkt ons ook niet erg konsekwent als ambassadeur van Vlaanderen in het buitenland te willen optreden met een repertoire waarvan de helft der balletten op naam staat van buitenlandse koreografen.

Dit is nu eenmaal de kunstpolitiek van direktrice Jeanne Brabants, die bepaalde eigen mensen stelselmatig negeert.

André Minne