Ons Erfdeel. Jaargang 16

Jacky De Maeyers beeldentuin.

Jacky De Maeyer aan het werk in zijn atelier.

Jacky De Maeyer (1938) heeft zijn atelier te Oostende, zijn geboortestad. ‘Materieschilder’ is een eerste karakterisering als men het over zijn werk heeft. Deze autodidakt is ongeveer tien jaar geleden naar voren gekomen, doordat hij op een opvallend persoonlijke wijze zijn visie op de schilderkunst verwoordde in een serie vrij grote panelen waarop hij, met schaarse herinnering aan natuurlijk waarneembare vormen, beelden of evenementen, de verf als zuivere materie liet meespelen in het geheel van zijn opzet. Het waren meestal schilderijen die een eksplosieve, centrifugale beweging suggereerden. Vanuit een harde, gevulde kern vertrekken stervormige of slingerende ritmes, die dik in de verf staan en a.h.w. met verre vingers tasten

[p. 118]

naar meer. Wit en grijs met af en toe een uitschietende rode of blauwe vlek of streek waren toen de dominerende waarde van zijn koloriet. Het was een aantrekkelijke schilderkunst die bij de lyrische abstraktie gerekend kon worden en die, hoewel in vrij onopvallende kleuren gehouden, toch voldoende vibrerende speelsheid bevatte om talrijke beschouwers te boeien. Aardig, amusant, maar ook verzorgd werk, met zuivere middelen gerealiseerd en naar eerlijk, eigen inzicht en aanvoelen veruiterlijkt.

Geboeid door organische strukturen.

Het heeft er alle schijn van dat De Maeyer al in het begin van zijn karrière geboeid werd door de struktuur van organisch-gegroeide, natuurlijke vormen. Niet zelden krijgt men bij het bekijken van zijn schilderijen de indruk dat de kunstenaar is uitgegaan van kristallisaties, zoals die onder de mikroskoop prachtig te glanzen liggen, hetzij van vormen die men in flora en door wind bewogen zand, in de bewegingen van water en zeewier waarnemen kan. De speling tussen deze uitwaaierende kernen en de vaak vaag, egaal gehouden achtergrond, vormt nu nog de frisse poëzie van deze schilderijen. Het zijn schilderijen waar men niet op uitgekeken raakt en die bij een herhaald benaderen steeds nieuwe aspekten laten zien en nieuwe raadsels aanboren. De kunstenaar heeft sindsdien andere ekspressievormen gevonden, maar hij zal ongetwijfeld af en toe met een zekere nostalgie aan deze eerste periode terugdenken en met liefdevolle eerbied de enkele werken koesteren die hem uit die tijd overblijven. In 1959, hij was toen éénentwintig, is dit avontuur

Kariatide (1971, 250 cm hoog, eik) door J. De Maeyer.

begonnen. Maar pas in 1964 heeft hij zijn eerste persoonlijke tentoonstelling gehouden. Hij deed er vijf jaar over om zijn eigen schilderstechniek vast onder de knie te krijgen. Dat wijst op ernst en bezorgdheid.

Ontdekking van bekende elementen.

Op welke dag het gebeurd is, weet ík niet, maar De Maeyer stellig wel, laten we maar zeggen zoals in de sprookjes: op zekere dag ontdekt, ziet, isoleert, integreert de kunstenaar de vormelijke schoonheid van aangespoeld strandhout. Vanaf dit moment wordt hij een kunstenaar die men kan zien in de huidige trend van assemblage en konstruktie. Hij had toen al en heeft nu nog een meer dan gewone belangstelling voor de ruimtelijke kunstekspressie van de Afrikaanse en Oceanische kulturen. Zelf bezit hij een biezondere verzameling negerplastieken en een flink voorziene biblioteek over de diverse aspekten van deze bij uitstek natuurlijke en in diepe menselijkheid gewortelde kunst. Het is bekend dat de Afrikaanse kunstenaar een biezonder gevoel heeft voor het opvatten en uitbouwen van drie-dimensionale vormen. Hij maakt veelal vertikale beelden, vaak gedikteerd door het natuurlijke blok hout en offert graag de verschijningsvorm van mens en dier op aan de taal van een vaak hevige plastische ekspressie. Deze beelden zijn statisch, suggereren bijna nooit beweging, maar bezitten een intense innerlijke spanning. Deze beelden en maskers hebben ook praktisch altijd een religieuze, kulturele, bezwerende funktie. Fetisjen en totems zijn inderdaad zo ekspressief gebleken dat zij, sinds het begin van deze eeuw de hedendaagse Westerse kunst soms ingrijpend beïnvloed hebben. De beeldhouwers van het kubisme, Archipenko, Belling, Csaky, Lipchitz, Zadkine zijn daar goede voorbeelden van geweest.

Er zitten in het skulpturaal werk van De Maeyer ongetwijfeld ele-

[p. 119]

menten die herinneren aan de kunstekspressie van de zwarte mens. Men zou hoogstens van een zekere analogie kunnen spreken, terwijl er ook een aantal aspekten grondig verschillen. Allereerst hebben de beelden van De Maeyer geen direkte funktie. Ze zijn er alleen om daar te staan, mooi te zijn en een teken te worden van ruimtelijke en lichtomgeven schoonheid. Maar er is meer: in bepaalde van zijn konstrukties komen ideeën naar voren die verwijzen naar tendensen van onze hedendaagse beschaving: nutteloosheid, bizarheid, bevreemding. In artistieke termen: fantastiek, surrealisme. Als ze dan toch een funktie zouden krijgen, dan is het: teken zijn, be-tekenen. Want de scheppingen van De Maeyer, aanvankelijk uit strandhout en oude meubelfragmenten ontstaan, later veelal uit druk, zorgvuldig en verduldig bewerkt eikenhout, hebben nu sinds enkele jaren een geheel persoonlijk leven gekregen. Ze zijn uit zijn fantasie ontstaan en zijn daarvan losgekomen, apart gaan staan, eigenmachtige scheppingen van de vrije kunstenaar. Ze zijn voor de beeldhouwkunst in Vlaanderen aldus een reële aanwinst en tevens een geslaagd voorbeeld van de universele menselijke hang naar schoonheidsuitdrukking die in alle tijden gestalte krijgt, telkens uitgaand van de geest, de levensopvatting van de tijd zelf.

Uitgezuiverde beeldhouwkunst.

Beeldhouwkunst is de kunst van de naaktheid. Schilderkunst kan nog verdoezelen en suggeren, inkleden en uitdrukken. Zou beeldhouwkunst een meer oprechte, serene, integere kunst zijn, ook omdat de derde dimensie de plastische mogelijkheden verhoogt en de zuiverheid van inzet

Guinea (1973, 100 cm hoog, eik) door J. De Maeyer.

en afwerking nog onderstreept? Dat is een waarheid die De Maeyer tenvolle beseft. Hij is schilder. Hij is een voortreffelijk tekenaar, de laatste tijd met een aantal bijzonder aantrekkelijke gewassen bladen in Oostindische inkt en hij is tenslotte ook beeldhouwer. Hij kan dus weten waar zijn zuiverste uitdrukking ligt.

Zijn skulpturen ontstaan langzaam; hij gaat uit van een summiere tekening, waarin de struktuur, de kern van de opbouw geschetst staat. Van het hout dat hij gebruikt wordt meestal eerst de schors verbrand en afgewreven, zodat de mooie, aantrekkelijke tekening met nerven en jaarringen blootligt en de zuivere houtmaterie een vlakke, gladde, glanzende huid laat zien.

Deze voorberelding is een arbeid van lange duur, die eigenlijk ambachtelijk werk is. Maar daarna wordt met al de losse stukken een konstruktie opgebouwd, waarvoor uiteraard de kunstenaar verantwoordelijk is en die, naar zijn denken en voelen, moet uitgroeien tot een stevige, evenwichtige eenheid. Op deze momenten determineren zeker ook impressies, stemmingen of zelfs gebeurtenissen de uiteindelijke samenstelling van het kunstwerk. Want bij het bekijken van De Maeyers beeld-tekens ondergaat men inderdaad ook stemmingen, een indruk van tragische spanning, soms van een soort ondeugende humor. De kunstenaar kiest tenslotte wat hem momenteel het beste ligt en bij zijn konstruktie ook het meest verantwoord uitkomt. De bewerking van het hout wordt dan nog doorgezet en soms wordt het nog bijgeblakerd of zeer diskreet rood, bruin of paars bijgekleurd. De hoofdtoon van zijn beelden echter is zwart. een oneindige gamma en verscheidenheid van donkere waarden. Als men de beelden onder fel licht ziet, verandert de kleur zelfs, wanneer men eromheen loopt en de lichtinval telkens anders het beeld bespeelt. Nu en dan zijn ook de geledingen feller onderstreept zodat zich in de op elkaar geplaatste of als plant uitgroeiende vormen een boeiend spel van lichtritmiek situeert.

Plechtstatige speelsheid.

Sinaasappelkratten, bierbakken, tafelpoten, nachttafelkastjes, deurposten waren, na het door zand en water gevormd juttershout, de

[p. 120]

Cactus 2 (1972, 53 × 62 cm, eik) door J. De Maeyer.

Jacky De Maeyer op het strand tussen zijn totembeelden (augustus 1970).

eerste attributen in het nieuwe avontuur van De Maeyers kunstenaarschap. Hij vervormde deze dingen bijna niet. Een bierbak bijv. bleef een bierbak, maar werd geblakerd en ingeschakeld in een konstruktie die dan selfservice genoemd werd. Andere attributen kregen een nieuwe bestemming, werden onderdeel van een schrijn, een kijkkastje of een altaar en gingen er vaak een verrassend, vervreemd en soms ietwat glimlachverwekkend nieuw leven leiden.

Jonger werk van deze kunstenaar gaat weer een andere richting uit, een bewijs van personaliteit, eigen stijl en vormkracht. Nog altijd meestal in hout samengesteld (een enkele keer wordt een kleiner werk in tin uitgevoerd) groeien de beelden thans uit tot machtige verschijningen; één, twee, drie meter hoog verheffen zich de kariatiden en tuintotems met een gebaar van hiëratische zekerheid. Er gaat plechtigheid van uit. Vanuit een stevige basis, al of niet uit diverse houtstukken geleed, vertrekt een speelse kompositie van platte, ronde, halvemaanachtige houtstukken, begeleid en omringd met volle of holle blokken. Gesloten, volle delen geven het wondere spel van uitgeschuurde nerven bloot, openstaande worden als voelhorens in de ruimte, hunkeringen naar vervollediging en parende aanvulling.

Jacky De Maeyer is nu vijfendertig jaar. Nel mezzo del camin di nostra vita, mi ritrovai per una silva oscura... Een bos dan van inderdaad duistere, dan nog zwarte, door de hand van de artiest verschroeide en uitgepuurde, nieuwe bomen. Bomen, koppen, tekens, signalen van en voor onze tijd, die, hoe statisch en alleenstaand ook, spreken met talrijke ogen en lippen. Uit verhakkeling tot grootsheid hervormde wezens. Bakens in de wereld. Ze perken een wereld af ook, een wereld van vervreemding, van individualistische verveling.

Fernand Bonneure