Ons Erfdeel. Jaargang 16

[p. 26]

enkele kenmerken van de betrekkingen tussen benelux en de regio nord

françois pouille

Geboren in 1937 te Armentiers (Noord-Frankrijk). Licentiaat in de rechten, hogere studies in de ekonomische wetenschappen, gediplomeerde van het Institut d'Etudes Politiques de Paris. Momenteel Chargé de travaux dirigés aan de fakulteit van de rechten en de ekonomische wetenschappen te Parijs, Chargé de recherches aan een partikulier instituut te Parijs en Adjoint au délégué général van het Comité interprofessionnel social et économique du Nord et du Pas de Calais (regionale, patronale organisatie). Gespecialiseerd in de ekonomische en de industriële problematiek van Noord-Frankrijk.

Adres: Avenue de la République 559, 59 Marcq-en-Baroeul (Noord-Frankrjik).

In elk rapport, elke studie of toespraak komt heden ten dage de geografische ligging van het Noorden en het Nauw van Kales ter sprake, het artificieel karakter van de grens met België en de noodzaak om nauwe betrekkingen te onderhouden met de buurlanden.

Enkele nieuwe feiten uit de laatste decennia hebben de ogen geopend voor deze feiten waarvoor men al te lang blind bleef. Het ontstaan van de Europese Gemeenschap heeft onze horizon verruimd. De problemen in verband met de omschakeling van het mijngebied, een betere diversifiëring van de werkgelegenheden, en de heropleving van onze regionale ekonomie, hebben onze blik gericht op de kansen die aan onze streek geboden worden in het ruimer kader van Noord-Westelijk Europa. De schaalvergroting bij de realizatie van grote uitrustingsprojekten, de draagwijdte van beslissingen inzake ruimtelijke ordening, de nieuwe dimensies van onze industrie en de problemen van het leefmilieu, dat alles dwingt ons ertoe over de traditionele administratieve grenzen heen te kijken. Voeg daarbij dat de Franse ekonomie een betere positie op de buitenlandse markten nastreeft, een doelstelling die zowel voortvloeit uit het Vle Plan als een gevolg is van nieuwe omstandigheden. Dat alles heeft tot gevolg dat de Franse ekonomische strategie rezoluut naar de buitenwereld gericht is. Tenslotte hebben een mentaliteitswijziging, de ontwikkeling van het toerisme en de goede transportmogelijkheden de mensen uit het Noorden ertoe gebracht hun toekomst op Benelux te richten.

Nu zijn de zaken ook weer niet zo eenvoudig. Noord-Frankrijk is nog altijd geen ideaal kruispunt van Europa en evenmin

[p. 27]

een toegangspoort tot België en Nederland, hoe beslist dit ook nagestreefd wordt door tal van verantwoordelijke autoriteiten op het hoogste niveau. Wel is het zo dat de thans sterk verbeterde infrastruktuur er in belangrijke mate toe zal bijdragen om de steden en hun inwoners nader tot elkaar te brengen en nieuwe feiten in de menselijke en ekonomische aardrijkskunde vorm te geven die vroeger nog toekomstmuziek waren.

Een overzicht van alle ekonomische en menselijke, historische en kulturele gegevens, roept evenwel twee vragen op. Wordt Noord-Frankrijk in de toekomst een centrale regio, een kruispunt van diverse stromingen, of integendeel een perifeer gebied aan de grens van de Parijse groeipool en aan de grens van Noord-Westelijk Europa? Bestaat er een stroming van preferentiële handels- en kommunikatiebetrekkingen tussen Noord-Frankrijk enerzijds en zijn Beneluxburen anderzijds? Het antwoord op beide vragen houdt meteen een inventaris in van de mogelijkheden en onvolkomenheden van Noord-Frankrijk t.o.v. zijn Europese buurlanden.

De betrekkingen tussen de Beneluxlanden en Noord-Frankrijk zijn in de eerste plaats betrekkingen tussen nationale staten enerzijds en een regio binnen een nationale staat anderzijds. Er is dus een asymmetrie in de betrekkingen tussen de twee. Die betrekkingen vormen ook een bron van diverse kontakten, bewegingen en interpenetratie, die vergemakkelijkt worden zowel door het besef van een gemeenschappelijk historisch en kultureel patrimonium, als door de positie bij een grens die helemaal kunstmatig is. Tenslotte zijn die betrekkingen erg uiteenlopend, zowel wat de aard, als de oriëntering en de omvang aangaat. De thans aan de gang zijnde ruimtelijke ordening van de streek versterkt de banden tussen Noord-Frankrijk en Benelux en maakt het mogelijk ze te organizeren en te enten op strukturen die op hun beurt stimulerend zullen werken.

Asymmetrie in de betrekkingen.

De departementen van het Noorden en van het Nauw van Kales vormen samen één regio, een administratieve omschrijving van recente datum en waarvan de feitelijke inhoud tans gepreciseerd wordt.

Het Noorden lag op een gegeven ogenblik in het verleden midden een van de belangrijkste Europese handelsstromingen. Een belangrijk deel van de streek, de Vlaamse vlakte, was geïntegreerd in het geheel van de Nederlanden. De bloei van zijn lakennijverheid steunde op gedurfde handelsbetrekkingen.

Toen Vlaanderen vanaf de 14e eeuw gescheiden was van de Franse kroon, verliepen zijn handelsbetrekkingen met de rijke Italiaanse steden niet meer via de jaarmarkten van Champagne en de Rhôneroute. Het handelsverkeer werd toen definitief omgebogen ten gunste van een andere grote handelsweg, de Rijnvallei, die toen de grootste verkeersader van Europa werd. Van dat ogenblik af werd het zuidelijk deel van de Vlaamse vlakte een grensgebied door zijn eksentrische ligging ten opzichte van een gepriviligieerde as die in een te wijde boog in noordelijke en oostelijke richting aan de streek voorbijtrok.

Dank zij de industriële revolutie kreeg deze as het aanzien van een belangrijke demografische en ekonomische koncentratie waarvan de belangrijkste punten

[p. 28]

gevormd worden door Engeland, de grote Nederlandse havens, de Ruhr, Zwitserland en Noord-Italië. Ook de bewegingen en evoluties binnen deze reusachtige groeipool kennen een aanzienlijke groei.

Er zijn vanzelfsprekend nog andere krachtlijnen zichtbaar:

- De tekstielindustrie, begunstigd door de nabijheid van steden als Brugge, leper en Robeke, waar al vanaf de Middeleeuwen de wol massaal geïmporteerd werd uit Engeland en Schotland, kwam tot een grote bloei in Noord-Frankrijk.

- De eksploitatie van het steenkoolbekken, dat feitelijk de voortzetting is van het Belgische, het Rijn- en het Westfaalse bekken, ligt aan de basis van grote ertsverwerkende, ijzer- en staalbedrijven.

- De religieuze en familiale tradities stimuleerden de groei van de bevolking die in gunstige ekonomische omstandigheden gebruikt kon worden en die dus ter plaatse bleef wonen. Zo ontstond in toenemende mate een hele waaier van steden die het landschap van de streek struktureerden naar het model van België en Nederland.

Maar deze agglomeraties leggen zich vooral toe op produktie en niet op handelsverkeer, zodat elk van die agglomeraties een apart centrum werd, zonder noemenswaardige kontakten met zijn buren.

Door het sterk gecentralizeerde administratiesisteem in Frankrijk, zijn de Franse steden, ook de grootste, er bovendien toe verplicht voor alles het kompas naar Parijs te richten dat alle politieke en ekonomische beslissingen de uitstralingskracht van het kultureel leven monopolizeert. De grote ambitie van het Noorden zowel als van de andere streken bestaat er feitelijk in een tegengewicht te scheppen tegen de invloed van de hoofdstad. Het gebruik van de term ‘Métropole d'équilibre’ is biezonder betekenisvol.

Ten gevolge van twee wereldkonflikten - en hiermee komen we tot een laatste negatieve faktor - heeft de bevolking van het Noorden vooral moeten werken aan het oplossen van zijn primordiale noden aan wederopbouw en het weer op gang brengen van de nationale industrie.

Er is dus een geheel van centrifugale krachten aan het werk geweest die het Noorden heeft afgeleid van betrekkingen met zijn buren, en dat op een ogenblik waarop de grote krachtlijnen van onze hedendaagse maatschappij zichtbaar werden.

En toch heeft het Noorden voldoende demografische en ekonomische dimensies om op heel wat terreinen de partner van Benelux te zijn.

Vooral nu Frankrijks interne organizatie niet langer meer dat knellende keurslijf kan blijven voor de regio's en de principes van ruimtelijke ordening grondig gewijzigd zijn, liggen er voor het Noorden uitzonderlijke kansen in de uitbreiding van zijn betrekkingen met de buurlanden. De asymmetrie die de betrekkingen tussen Noord-Frankrijk en Benelux kenmerkt, is dan weer terug te vinden in de toepassing van plannen voor streekordening. Het begrip dekt niet dezelfde lading in de aan elkaar grenzende of dicht bij elkaar gelegen zones. De macht van de lokale overheid, de mekanismen die leiden tot planning, de maatregelen ter begunstiging van nieuwe investeringen, dat alles is niet identiek in België en Frankrijk. Een organizatie als de O.R.E.A.M.

[p. 29]

Gratiek I: Evolutie van de handelsbetrekkingen (import en eksport) tussen de regio Noord-Frankrijk en de B.L.E.U. (Belgisch-Luxemburgse Ekonomische Unie). Hoeveelheid uitgedrukt in ton.

Bron: Ministère de l'Economie et des Finances. Interrégion des Douanes et Droits Indirects Nord-Picardie.

[p. 30]

(Organisation d'Etudes et d'Aménagement de l'Aire Métropolitaine du Nord) - de naam alleen al suggereert de betekenis voor de realizatie van op de toekomst gerichte studies - heeft geen gesprekspartner in de Belgische provincies. En omgekeerd hebben Interkommunales voor streekontwikkeling bevoegdheden waaraan de voorzitter van de Communauté Urbaine de Lille-Roubaix-Tourcoing nog helemaal niet toe is, want hij heeft geen direkte invloed op het ekonomisch leven. De Belgische interkommunales, die veel eerder tot stand kwamen als de Franse ‘communautés urbaines’, kombineren de taak van ekonomische en beroepsorganizatie met de aktiviteiten van lokale gemeenschappen. Dit is een domein waarin de regionale verantwoordelijken geprikkeld worden tot nadenken, zowel omwille van de noodzaak van overleg met de buren, als omwille van de bestaande konkurrentie tussen dicht bij elkaar gelegen industriezones.

Het versnipperd karakter van de betrekkingen.

Deze konkurrentie, die op de keper beschouwd niet zo ongezond is, ook al wekt ze soms een zekere ongerustheid bij de bevolking, illustreert treffend de interprenetatie tussen de grensgebieden. Ze geeft ook een aanduiding voor de intensiteit van de talrijke uitwisselingen die logischerwijze gestimuleerd worden door de afwezigheid van enige natuurlijke hinderpaal tussen Frankrijk en België en door de traditionele vriendschapsbanden tussen de twee buurlanden.

De kontakten tussen onze streek en zijn buren vormen in de allereerste plaats betrekkingen tussen mensen die bij elkaar gemeenschappelijke kentrekken herkennen en die geen gelegenheid voorbij laten gaan om elkaar te ontmoeten en hun wederzijdse waardering uit te spreken.

Voor alles zet de fizische en de politieke aardrijkskunde de streek ertoe aan talrijke kontakt- en uitwisselingswegen te kreëren met zijn buren, hoofdzakelijk met België, omwille van de onmiddellijke nabijheid. De grens loopt door talrijke zones die beide landen gemeenschappelijk hebben: agrarische gebieden zoals dat tussen Nieuwpoort en Malo, tussen Sint-Winoksbergen en Veurne, Binnen-Vlaanderen en de streek van Pevele en het Doornikse; stedelijke agglomeraties, in de eerste plaats de metropool Rijsel-Robeke-Torkonje-Armentiers, waarvan het verlengde zich uitstrekt in België over talrijke aan elkaar grenzende en in elkaar gegroeide steden; de Leie-, Schelde- en Sambervallei, die de natuurlijke richting aangeven voor de stedelijke agglomeraties en de ontwikkeling van handelsstromingen. Talrijke aan elkaar grenzende zones zijn komplementair op ekonomisch gebied, zodat ook dit weer het bestaan van een nationale grens doet vervagen. De dagelijkse vloed van grensarbeiders, waarvan het aantal de laatste jaren weliswaar sterk gedaald is maar dat toch nog aanzienlijk blijft, spruit voort uit de wijze waarop over de twee landen enerzijds de rezidentiële zones, anderzijds de industriezones en dus ook de werkaanbiedingen verdeeld zijn. Heel wat Fransen hebben er de voorkeur aan gegeven in België te gaan wonen en hun beroepsaktiviteiten in Frankrijk uit te oefenen, en dat zonder enig opzien te baren. Vrije tijd, vakantie en toerisme zijn gelegenheden bij uitstek voor talloze tijdelijke migraties tussen beide landen die

[p. 31]

Gratiek II: Evolutie v.d. handelsbetrekkingen (import en eksport) tussen de regio Noord-Frankrijk en de B.L.E.U. (Belgisch-Luxemburgse Ekon. Unie). Waarde per duizend Franse franken. Bron: Ministère de l'Economie et des Finances. Interrégion des Douanes et Droits Indirects Nord-Picardie. De gepointilleerde lijnen stemmen overeen met de gekorrigeerde waarden na toepassing v.d. variatiekoëfficiënten op het Bruto Nat. Prod. gepubliceerd in het maandelijks bulletin v.d. UNO.

[p. 32]

dan ook een dicht net van uitwisselingen en kontakten opgebouwd hebben. Aan weerszijden van de grens bestaat er een echte overgangszone, waarin zich over een breedte van ca. 150 kilometer zeer heterogene en komplekse, maar duurzame relaties ontwikkelen.

Meestal zijn overleginitiatieven tot stand gekomen over problemen van gemeenschappelijk belang. De woonzones zijn niet gekoncentreerd op een beperkt aantal stedelijke groeikernen. Zelfs als ze heel dicht bij elkaar liggen, hebben de verschillende steden hun identiteit bewaard of weten te verwerven. Sommige liggen feitelijk in de regio Nord, zonder dat ze er ooit aan gehecht waren door hun verleden. Zo dragen veel bewoners van het Boonse nog altijd de stempel van hun Picardische traditie. Andere steden hebben dan weer de indruk dat de regionale metropool tot stand komt ten koste van hun belangen. Dat is enigszins het geval met Atrecht, zelfs met Dowaai en Valencijn, en binnen de metropool zelf met Robeke-Torkonje. Rijsel ondervindt heel wat moeilijkheden om zich te doen gelden in de hiërarchie van regionale agglomeraties: kwa omvang onderscheidt de stad zich nauwelijks van zijn buren, het is een intellektueel centrum, maar pas in de 19e eeuw verliet de universiteit Dowaai na een drie eeuwen oud verblijf aldaar. Ondanks de groei van de tertiaire sektor is de ontwikkeling van Rijsel lange tijd nauw verbonden gebleven met de industrie.

Ook al valt er in de regio nogal wat vrees en terughoudendheid waar te nemen, er kan niet gezegd worden dat de metropool de overige steden van de regio domineert, verre van. Dit is dan vanzelfsprekend een faktor die het evenwicht van en in de streek verzekert. Een ander gevolg is dan weer dat geen enkele stad een onbetwiste uitstralingskracht over zijn omgeving heeft. Er is trouwens geen enkele stad met de faam van de Vlaamse steden waarvan de oorsprong zoveel verder in het verleden ligt en die zoveel minder geschonden uit de oorlogen kwamen. Wel werkt het Rijselse museum met zijn biezonder rijke kollekties op geregelde tijdstippen mee aan uitwisselingsprogramma's met Europese musea, o.a. dat van Den Haag. Onze scholen en universiteiten tellen ook wel enkele Belgische en Nederlandse professoren en studenten. En heel wat professoren uit Noord-Frankrijk onderhouden geregeld kontakt met hun kollega's uit de Beneluxlanden.

De respektievelijke taken van de diverse lokaliteiten zijn niettemin nog niet aan een goede omschrijving toe. De gedachte dat een regionaal centralisme het nationale centralisme zou vervangen, weerhoudt de verantwoordelijken van de verschillende geografische sektoren ervan aan de metropool de nodige ruggesteun te geven die haar in staat stelt namens de hele streek te spreken met de metropolen uit de buurlanden.

Gelukkig zijn er heden ten dage nieuwe en andere zorgen. In het Noorderdepartement is men veel meer betrokken als in de andere Franse gewesten bij het probleem van de gelijkschakeling van de universitaire diploma's op Europees vlak. Dit zou immers een oplossing brengen voor een probleem dat een erg schadelijke hinderpaal vormt voor kulturele en menselijke betrekkingen met de buurlanden (en een louter kunstmatige handikap voor de studenten voor wie mobiliteit geen probleem is). Er wordt ook veel aan-

[p. 33]

dacht besteed aan onderzoeks- en onderwijstema's die de belangstelling kunnen wekken van de bevolking uit de landen van Noord-Westelijk Europa en die de regionale universiteiten een origineel karakter kunnen geven. In deze geest werden de universitaire of industriële laboratoria ingericht in de nieuwe stad Oost-Rijsel.

Een hoopvolle toekomst.

De ordening en uitrusting van de streek zal de betrekkingen met Benelux nog versterken. De ruimtelijke ordening is ontworpen in Europees perspektief. Met het in werking treden van de Gemeenschappelijke Markt verschuiven de zwaartepunten op het kontinent. Noord-Frankrijk is geroepen om eindelijk zijn marginale pozitie te verlaten tussen Parijs en de omringende zone enerzijds, en de industriële en urbanistische koncentratie rond de as Antwerpen-Brussel anderzijds. Onze gunstige pozitie van vlak gebied, wat dus kommunikatie bevorderend is, zal nog meer betekenis krijgen door de toetreding van Groot-Brittannië tot de Euromarkt. De intensiteit van het verkeer tussen de groeipool Londen enerzijds en de Ruhr en het Rijnland anderzijds, de groei van Duinkerke die op een gelukkige wijze de havenuitrusting op de Vlaamse en Nederlandse kust aanvult, dat alles zal de traditionele handels- en verkeersstromingen in Europa uitbreiden.

De handelsbetrekkingen tussen Noord-Frankrijk en de Belgisch-Luxemburgse Ekonomische Unie vertonen een forse groei zoals ook af te lezen valt uit de grafieken. In onze handelsbetrekkingen met het buitenland zorgde de B.L.E.U. in 1970 voor 30% van onze import en 24% van onze eksport. Het noordelijk deel van Frankrijk dat een traditioneel ontmoetingspunt is voor allerlei invloeden en een doorgangsgebied voor invazies, dat enige tijd ingesloten bleef binnen de grenzen van Frankrijk, wordt weer een sterke schakel in een nieuw en verruimd ekonomisch bestel.

Daarom moeten een aantal oriënteringen die al samenvallen met een bestaande realiteit in toenemende mate voorrang krijgen. Enkele voorbeelden kunnen dat op overtuigende manier aantonen:

- Het verkeersnet van autowegen en waterwegen ontsluit geleidelijk de streek op een Europese ruimte. Een reeks realizaties en reeds ver gevorderde plannen brengen Gent, Kortrijk en Doornik, en verderop Brussel en de Randstad dichter bij de grote steden van Noord-Frankrijk.

- De automatizering van het telekommunikatienet - een domein waarin het Noorden een flinke voorsprong heeft op de rest van Frankrijk - vergemakkelijkt een direkt kontakt met de buurlanden.

- Tegelijkertijd wordt de regionale samenhang versterkt. En dit dank zij enkele grote infrastruktuurwerken die thans aan de gang zijn of op touw gezet worden: de autoweg Duinkerke-Rijsel die verlengd moet worden tot Valencijn en Jeumont, de autoweg Kales-Atrecht, die parallel loopt met het mijngebied, die een aantal al te geïzoleerde agglomeraties zal samenbundelen en de ruggegraat vormen voor een zeer dichte konurbatie ontstaan rond de mijneksploitaties.

- De regionale universiteiten worden uitgebouwd en versterkt. De installatie te Oost-Rijsel van de voornaamste instellingen van hoger onderwijs bevestigt de wetenschappelijke en kulturele roeping

[p. 34]

van Rijsel. Die roeping wordt nog meer onderstreept door de aanwezigheid van talrijke en befaamde instituten voor de opleiding van ingenieurs en door de aanwezigheid van een vrije universiteit die traditiegetrouw nauw verbonden is met de grote Belgische en Nederlandse universiteiten.

- Het wetenschappelijk onderzoek, dat voorheen een al te bescheiden aandeel had in de regionale aktiviteiten, krijgt nu de volle aandacht. De kontakten tussen de wetenschappelijke laboratoria en de industriële wereld worden steeds intenser en lopen ver over de grenzen heen. De grote onderzoekscentra die gebouwd worden in de nabijheid van de universitaire kampussen, het CREST (Centre de Recherches et d'Enseignements Supérieurs Textiles), het CERTIA (Centre d'Etudes et de Recherches Technologiques des Industries Alimentaires), kregen meteen een Europese roeping mee.

- De metropool van het Noorden wordt niet alleen een administratieve, maar ook een ekonomische en menselijke realiteit. Er ontstaan meer en meer nieuwe betrekkingen die behoren tot de topklasse van de tertiaire sektor waarvan de huidige bloei de ontwikkeling van onze maatschappij kenmerkt.

De vernieuwing van Noord-Frankrijk gaat logischerwijze gepaard met een opening in de richting van Benelux. Nieuwe en zeer diverse kontakten tussen onze streek en onze buurlanden zullen tot ontwikkeling komen en in de toekomst aan betekenis gaan winnen. Dat de bevolking aan beide zijden van de grens, ondanks alle wisselvalligheden in zijn geschiedenis, altijd onderling intense en duurzame kontakten wist op te bouwen, biedt een garantie voor de toekomst. Wat de bewoners van Noord-Frankrijk betreft, er bestaat niet de minste twijfel over dat zij er echt zorg voor willen dragen dat zij hun uitstekende betrekkingen met Benelux willen verrijken en nog beter tot hun recht laten komen.

(Nederlandse vertaling door Erik Vandewalle.)