Ons Erfdeel. Jaargang 14

Le Lion de Flandre.

De geschiedenis van de Vlaamse Beweging in Frankrijk vertoont tussen de twee oorlogen het beeld van een rustige ontplooiing en vooruitgang. Die algemene tendens ligt weerspiegeld in de bladen en periodieken die zich ten doel gesteld hadden de ontwaking van het Vlaams bewustzijn te bevorderen. Zij hebben doorgaans een belangrijke rol gespeeld en hun verzamelde jaargangen bevatten een schat aan gegevens op het gebied van de algemene en plaatselijke geschiedenis, de toponymie en volkskunde, de artistieke, ekonomische en politieke aktualiteit, die omdat men de uitgaven niet kent, praktisch onbenut zijn gebleven.

Het oudste tijdschrift in de reeks Le Beffroi de Flandre werd te Duinkerke uitgegeven door Gaspard Van den Bussche, van juli 1919 tot december 1928. Amper vier jaar later, in juli 1923, richtte Antoine Lescroart, nu rustend kannunik te Ekelsbeke, het maandblad De Vlaemsche Stemme in Vrankryk op. Het bleef bestaan tot maart 1926. Merkwaardig is ongetwijfeld dat het blad uitsluitend in het Nederlands opgesteld werd.

Intussen had Valentin Bresle in la Flandre gallicante te Rijsel een kleine uitgeverij gesticht, die onder andere het bekende en door Stijn Streuvels vertaalde Pourquoi j'aime la Flandre van Georges Blachon gepubliceerd had. Bij hem verscheen ook het maandblad Mercure de Flandre van april 1922 af, onder het motto ‘La Flandre une et triple’. Daarbij werd gedacht aan het oude graafschap Vlaanderen, dat over drie staten, Frankrijk, België en Nederland verspreid ligt. De uitgave die ook Nederlandse teksten opnam hield het vol tot september 1931, toen ze een meer internationaal karakter kreeg en haar naam in Mercure universel gewijzigd werd.

Eveneens in het Franstalige Vlaanderen kwam van december 1927 tot september 1930 te Roubaix, in het Nederlands Robeke, een maandblad uit, dat zich in de eerste plaats, hoewel niet uitsluitend, tot de ingeweken Vlamingen uit België richtte. Het droeg de naam Onze Taal en werd door Albert Van Hoyweghen opgesteld en gefinancierd. Tenslotte



moet nog Tisje-Tasjes Almanak vermeld worden, een jaarboekje dat van 1924 tot 1940, met onderbreking in 1933, te Hazebroek uitkwam en door G. Plancke gedrukt werd.

Belangrijker dan de reeds genoemde bladen is Le Lion de Flandre geweest. Het verschijnen van het blad, zijn doelstellingen en zijn inhoud moeten gezien worden in verband met de ontwikkeling van het Vlaamsch Verbond in Frankrijk. In 1919 en volgende jaren waren in verschillende vrije onderwijsinrichtingen van het bisdom Rijsel studiekringen ontstaan van jonge Vlaamsgezinden, die weldra ook buiten het onderwijs navolging vonden. De leden van die verschillende kringen

[p. 179]

ontmoetten elkaar een eerste maal in de trappistenabdij op de Katsberg te Godewaarsvelde in 1924. Een tweede vergadering volgde te Hazebroek in 1925 en een derde opnieuw in dezelfde stad in 1926. Inmiddels was uit die kringen en door de aansluiting van andere belangstellenden een overkoepelende organisatie gegroeid, de Union des Cercles flamands de France. Van 1926 af trad zij op onder de naam Vlaamsch Verbond van Frankrijk.

In 1928 had zij een vast bestuurskollege gekregen met Justin Blanckaert als voorzitter, G. Favereau als algemeen sekretaris en A. Ficheroulle als penningmeester. Professor Camille Looten had het erevoorzitterschap aanvaard. De stuwende kracht en terzelfder tijd het denkende brein van de beweging was Jean-Marie Gantois (1904-1968), die aanvankelijk op de achtergrond bleef, maar naargelang de beweging zich uitbreidde steeds meer verantwoordelijkheid en macht naar zich toe haalde.

Le Lion de Flandre werd einde 1928 gesticht als orgaan van het Vlaamsch Verbond van Frankrijk. Dat blijkt duidelijk uit het Avis de Naissance, dat op de eerste bladzijde van de eerste aflevering werd afgedrukt. Daarin bedankte het sekretariaat van het verbond Le Beffroi de Flandre voor de gastvrijheid die hem tot dan toe verleend werd. Maar ondertussen heeft de ondervinding aangetoond, heette het verder, dat er een eigen orgaan nodig is om het publiek in Frans-Vlaanderen in een regionalistische geest te beïnvloeden.

Wij citeren de volgende paragraaf: ‘Le Vlaamsch Verbond s'est résolu à publier, sous son seul contrôle, en même temps qu'un journal mensuel d'information et d'action flamandes, en langue flamande, une revue bimestrielle de formation flamande, spécialement destinée à l'élite intellectuelle du pays. L'Union des Clercles assure donc désormais, en pleine indépendance, la publication de deux organes officiels: De Torrewachter et Le Lion de Flandre.’

De Torrewachter zal een andere keer aan de beurt moeten komen. Hier wil ik volstaan met erop te wijzen dat de betekenis van het blad niet gering geweest is voor de kennis van de Frans-Vlaamse letterkunde tussen de twee oorlogen, ook voor de volkskunde en taalwetenschap. Het eerste nummer van Le Lion de Flandre verscheen begin 1929. De ondertitel luidde: Revue régionaliste de la Flandre française, organe de l'Union des Cercles flamands, parait tous les deux mois. Als direkteur werd J. Blanckaert en als administrateur A. Ficheroulle vermeld. De abonnementsprijs bedroeg voor Frankrijk 15 fr., voor België 5 belga's, voor Nederland en andere landen 6 belga's. Een los nummer kostte 3 fr. De algemene vertegenwoordiger voor het buitenland was Boekhandel Zonnewende in Kortrijk.

Het tijdschrift is tweemaandelijks blijven verschijnen tot einde 1937. Van 1938 af kwam het maandelijks uit tot 1939. In augustus van dat jaar geraakte Frankrijk in oorlog met Duitsland en werd de publikatie onderbroken. Toen aan het einde van 1940 bleek dat de vrede niet zo spoedig zou komen als algemeen gehoopt en verwacht werd, ontstond er in het Vlaamsch Verbond van Frankrijk een meningsverschil over het al dan niet hervatten van de aktie zolang de oorlog zou duren. Een aantal leden verkozen passief te blijven, de meerderheid, geleid door J.M. Gantois, besloot de werking voort te zetten. Hun doorslaggevend argument was dat zij geen politieke bedoelingen hadden en alleen beoogden Vlaanderen in Frankrijk van zijn eigen aard en mogelijkheden bewust te maken.

Met nieuwjaar 1941 kwam Le Lion de Flandre opnieuw van de pers. Het administratiekantoor dat vroeger bij J. Blanckaert te Warhem gevestigd was, verhuisde naar A. Van Hoyweghen te Robeke. De abonnementsprijs, inmiddels verhoogd tot 25 fr., was nu voor Frankrijk 50 fr. en de andere landen 60 fr. geworden. Voor losse afleveringen werd 5 fr. betaald. Die bedragen werden in 1943 en 1944 aangepast bij de waardevermindering van de munt en bedroegen op het ogenblik dat het tijdschrift verdween 70 fr. voor Frankrijk en 112 Franse fr. voor andere landen. Het laatste nummer, gedateerd september 1944, moet dus nog enige dagen na de bevrijding van Frans-Vlaanderen door de geallieerde legers uitgekomen zijn. Bekend is dat de leiding van de redaktie werd waargenomen door J.M. Gantois. Maar uitdrukkelijk staat dat nergens te lezen. Wel werd hij tijdens de oorlogsjaren genoemd als sekretaris van het Vlaamsch Verbond.

Om de inhoud van het tijdschrift degelijk te bespreken zou een uitvoeriger overzicht dan wij hier kunnen plaatsen noodzakelijk zijn. In de eerste jaargang (1929) verscheen een Franse vertaling door H. Vergriete van De gecroonde Leersse door Michiel De Swaen. De Belgisch-Franse dichter Camille Melloy publiceerde enkele gedichten in het Frans en het Nederlands en stond ook in voor de vertaling van een schets van Felix Timmermans uit 't Keerseken in den Lantaarn. In verschillende nummers handelde J.E. Van de Driessche, sekretaris van de Handelskamer in Toerkonje over historische onderwerpen en figuren, terwijl Prof. C. Looten het had over Le Bilinguisme et la double Culture en Flandre française.

R. Despicht en G. Lotthé bespraken de Nederlandse teksten en bijdragen ingezonden op de prijsvragen die door het Vlaamsch Verbond uitgeschreven werden. Andere belangrijke medewerkers waren A.M. de Poncheville en J.M. Gantois, die onder verschillende schuilnamen zijn medewerking verleende. Ten minste zo belangrijk als die studieartikelen waren de aantekeningen, verslagen en berichten die voor de geschiedenis van de Vlaamse Beweging in Frankrijk een rijke dokumentatie opleveren. Tussenin werden liederen en gedichten afgedrukt in het dialekt van de streek, opgetekend uit de mond van het volk.

In de tweede jaargang (1930) werden volledige afleveringen gewijd aan Prof. C. Looten, de stand van de plastische kunsten en de architektuur in Frans-Vlaanderen, met opvallende bijdragen van G. Charlet, en aan Guido Gezelle, naar aanleiding van het eeuwfeest van zijn geboorte. Hier kwam voor het eerst Marcel Janssen aan het woord, die zich weldra na René Despicht zou doen kennen als de voornaamste Frans-Vlaamse dichter tussen de twee oorlogen. De aandacht verdient ook een artikel van Lucien Détrez, de latere opvolger van C. Looten als voorzitter van het Comité flamand de France, over de bekende musikoloog Edmond de Coussemaker, die voor zijn land heeft gedaan wat Florimond Van Duysse voor Belgisch-Vlaanderen deed in zijn standaardwerk Het oude Nederlandsche Lied.

Ook de derde jaargang (1931) bracht twee speciale nummers: over de Frans-Vlaamse missionarissen en molens in Frans-Vlaanderen. Nieuwe medewerkers waren o.a. Nicolas Bourgeois, een advokaat uit Hazebroek, die ondervoorzitter werd van het Vlaamsch Verbond en P. Vandamme, die de aandacht vestigde op de ekonomische problematiek van het land. Geregeld werden de lezers op de hoogte gehouden

[p. 180]

van de initiatieven en kongressen van de beweging, waarbij de referaten van de sprekers werden gevoegd.

De bijzondere nummers van de vierde (1933) en vijfde jaargang (1934) handelden over het toneel, het poppenteater en de bejaarden. De meijuni-aflevering bevatte een verslag over het kongres van de Fédération régionaliste française, dat op 9 en 10 april te Rijsel gehouden werd en voor het eerst werden in Le Lion de Flandre twee Nederlandse toneelschetsen gepubliceerd van A. Ryckelynck, die weldra een begaafd schrijver van blijspelen bleek. In 1934 zou hij een navolger krijgen in R. van de Meule, die vooral door zijn humoristische verhalen in De Torrewachter bekendheid verwierf.

Zoals de eerste zes jaargangen waren ook de vijf volgende: degelijk en voldoende afwisselend van inhoud om een breed publiek aan te spreken. De medewerkers werden talrijker en behoorden tot verschillende denkrichtingen. Tot nog toe hadden ook Vlamingen uit België af en toe bijdragen ingezonden. In de zevende jaargang (1936) treffen wij voor het eerst de naam van W.J.L. Van Es aan, de bekende Noordnederlandse vriend van Frans-Vlaanderen, die niet minder dan vier artikels afstond in verband met de plaatsnaam Belle.

Van de tiende jaargang (1938) af begon J.M. Gantois met zijn echte naam te ondertekenen, hoewel hij ook verder onder verschillende pseudoniemen meewerkte. Uit een reeks verslagen over oude geschiedenis en toponymie blijkt dat er ondertussen in de schoot van het Vlaamsch Verbond een Groupe d'Etudes Louis De Baecker opgericht werd, die de volgende jaren belangwekkend vorserswerk zou verrichten. Voor het eerst in 1939 kwam ook de naam van Louis A. Caquant naar voren, een geleerde die over de Frankische inslag in la Flandre gallicante talrijke nieuwe gegevens verstrekte.

Na de onderbreking in 1939-'40 was Le Lion de Flandre lijviger geworden; de afleveringen telden nu 52 bladzijden. Op de kaft van het julinummer stonden onder de titel de namen opgegeven van de gewesten, die volgens het Vlaamsch Verbond bij Zuid-Vlaanderen behoren. Het zijn Artois, Boulonnais, Hainaut, Thiérache, Vermandois en Ponthieu. Sinds H. Van Byleveld zijn boek Nederland in Frankrijk gepubliceerd had (De Sikkel, Antwerpen 1941), had de naam Frans-Vlaanderen voor Zuid-Vlaanderen of Les Pays-Bas-Français moeten wijken. Een deel van de medewerkers hadden blijkbaar verkozen afzijdig te blijven, wat de invloed van J.M. Gantois nog had versterkt. Daarentegen waren enkele jongeren toegetreden, zoals J. Florin, A. Drieux en P. Houvenaghel.

In juni 1944 stelde J.M. Gantois er prijs op nogeens de doelstellingen van het Vlaamsch Verbond te herhalen. ‘Notre mouvement, aujourd'hui comme hier, ne sert d'autre cause que celle de la Flandre. - Nous nous tenons, comme nous nous sommes toujours tenus, en dehors et au-dessus de toute “politique” et de tout ce qui peut lui rassembler. - L'actualité n'a rien changé à ce principe fondamental qui est le nôtre. Nous avons estimé, en l'été de 1940, comme nous l'avions toujours estimé auparavant, qu'une seule attitude est condamnable, celle du négativisme - de tout négativisme - du passivisme, de l'absentéisme’. De verklaring heeft de gerechtelijke ontbinding van het Vlaamsch Verbond en de vervolging van zijn leiders niet kunnen verhinderen, wel geholpen om hun vonnissen lichter te maken.

Wie zonder vooroordelen de vijftien jaargangen van Le Lion de Flandre doorneemt, zal bewondering opbrengen voor wat het tijdschrift, met de zeer beperkte middelen waarmee het begonnen was, gepresteerd heeft. Uit zijn inhoud kan men afleiden dat het Vlaamsch Verbond een ononderbroken opgang gekend heeft tot in 1939 de oorlog uitbrak. De volgende jaren is het achteruitgegaan. De oorzaken zullen tweeerlei geweest zijn: onzekerheid en vrees voor de reakties van het officiële Frankrijk en een teoretische verstarring, die gemaakt heeft dat de getrouwen vaster aaneensloten, maar er meteen geen plaats meer was voor een veelheid van opvattingen. De organisatie werd veeleer een eedverbond of een partij, weliswaar zonder politiek programma, dan een beweging.

Dat het tijdschrift niettemin sukses kende werd bewezen op het proces dat in december 1946 voor de krijgsraad te Rijsel tegen de vooraanstaanden van het Vlaamsch Verbond gevoerd werd. Daar werd door de openbare aanklager vermeld dat Le Lion de Flandre een oplage had van 2.000 eksemplaren. Aangenomen dat een behoorlijk aantal abonnementen naar Belgisch-Vlaanderen en ook enige naar Nederland gingen, bewijst het toch dat het tijdschrift onder de Frans-Vlaamse intellektuelen een ruime belangstelling verworven had.

André Demedts