Ons Erfdeel. Jaargang 14

Wij vestigen uw aandacht op...

Wat in Vlaanderen bekend is over de aktiviteiten van J.-M. Gantois en het ‘Vlaamsch Verbond van Frankrijk’ tijdens de Tweede Wereldoorlog gaat hoofdzakelijk terug op een artikel in ‘De Toerist’ (jrg. 32, 16 maart 1953), ‘De Frans-Vlaamse Beweging in de storm’, gesigneerd Testis, een van de vele pseudoniemen van J.-M. Gantois zelf. Jozef Deleu en Frits Niessen hebben in hun boekje ‘Frans-Vlaanderen’ (1968) - bij mijn weten voor het eerst in Vlaanderen - een meer kritisch geluid laten horen over Gantois en deze periode. Deze passage in hun boekje gaven zij als titel ‘Balanceren op een slap koord’. De term stemt in grote trekken overeen met een uitvoerig artikel van de Frans-Vlaming Etienne Dejonghe, Un mouvement séparatiste dans le Nord et le Pas de Calais sous l'occupation, 1940-1944, in de ‘Revue d'histoire moderne et contemporaine’, (tome XVII, jan.-maart 1970).

In een eerste deel onderzoekt Et. Dejonghe de aktiviteiten van het V.V.F. tijdens de oorlog en zijn verhoudignen met de bezetter. Pas in het begin van 1941 kon het zijn aktiviteiten hervatten, nadat Gantois een memorandum en brief tot Hitler had gericht. De Duitse militaire leiding gaf de toelating eerder met tegenzin en onder druk van hogerhand. Het V.V.F. hield zich evenwel angstvallig buiten elke politieke aktiviteit. Wél werd in zijn publikaties duchtig geschimpt op alles wat Frans was. Er werd ook vaag gesproken over de toekomst van Frans-Vlaanderen, maar een duidelijk en gedefinieerd separatisme kwam er niet tot uiting. (Is de term ‘mouvement séparatiste’ van Et. Dejonghe dan niet wat overtrokken?)

Toen een kleine minderheid in het V.V.F. in 1943 pogingen ondernam om het verbond in het vaarwater van de S.S. te loodsen, stootte die op het kategorieke verzet van Gantois. Hierdoor kende het verbond een krizis die leidde tot het uitstoten van de ekstremistische minderheid. Waar de auteur in het tweede deel de invloed van het V.V.F. tijdens de Tweede Wereldoorlog onderzoekt, komt hij tot de konkluzie dat de oplagecijfers (zoals vermeld in de artikelenreeks van La Voix du Nord, einde 1944) sterk overdreven waren. Het V.V.F. werd nooit een echte opiniebeweging. Dejonghe ziet hiervoor een bijkomend bewijs in het feit dat noch de Franse administratie noch het verzet zich ooit ongerust maakten over de beweging. In de klandestiene verzetspers is er zelfs nooit een woord verschenen over het V.V.F.

In een derde en laatste deel gaat de schrijver de oorzaken na van de mislukking van het V.V.F. Hij vermeldt: het ontbreken van enige taalproblemen zowel in het Frans-sprekend gedeelte als in de Westhoek van Frans-Vlaanderen, de al te platvloerse en opgeschroefde drijverijen tegen alles wat Frans was en die alle effekt misten juist door hun overdreven karakter, de onhandigheid en onwetendheid nopens sociale en ekonomische problemen (in een periode van akute werkloosheid hield ‘Le lion de Flandre’ een pleidooi voor prioriteit voor de Belgische grensarbeiders), de bevolking van het Noorden was elke vorm van separatisme vijandig gezind, ‘Le Lion de Flandre’ (Et. Dejonghe schrijft ten onrechte voortdurend ‘des Flandres’) legde niet de minste belangstelling aan de dag voor wat in Frankrijk gebeurde, en tenslotte bleven de aktiviteiten van het V.V.F. uitsluitend kultureel gericht.

Dejonghe besluit dat het V.V.F. met het nazisme hoogstens enkele franjes gemeen had en voor het overige een van die tipische Franse rechtse bewegingen was die gekenmerkt waren door het heimwee naar de rurale en gehiërarchizeerde maatschappij van voor de Franse Revolutie.

Bij dit alleszins interessante stuk van Dejonghe passen toch enkele opmerkingen. De auteur beschouwt de taalproblematiek in Frans-Vlaanderen ten tijde van Gantois als onbestaande, omdat de dialektsprekers allen ook Frans kenden en omdat het Nederlandse dialekt van de Westhoek al veel te ver verwijderd was van het algemeen Nederlands. Ik zou hoogstens durven beweren dat de taalproblematiek gestikt was en tevens verdoezeld door het sukses van eeuwen Franse assimilatiepolitiek. Die taalpolitiek bereikte haar eindfaze toen de Frans-Vlaming voldoende Frans kende om via de overschakeling van taal op te houden nog een tweederangsburger te zijn. Of zo'n publiek nu gesteund wordt door klerikale of anti-klerikale, door progressieve of konservatieve krachten, het verandert niets aan het feit dat hij eerst diskriminerend tewerk moet gaan om achteraf te kunnen verkondigen dat nu alle diskriminatie verdwenen is. Zo'n politiek schermt met het spook van het separatisme en schept tegelijkertijd het klimaat waarin datgene wat het heet te bestrijden - een of andere vorm van separatisme - tot ontwikkeling kan komen.

Dat hiertegen verzet kan groeien nog lang nadat het assimilitieproces voltrokken is, bewijst de huidige bloei van het regionalisme in Frankrijk.

Gantois verklaren als drager van het Franse rechtse ideeëngoed lijkt me ook niet voldoende. Ongetwijfeld heeft hij in het begin de invloed van Barrès en Maurras ondergaan. Maar hem was elk Frans nationalisme, dat bij al zijn voorgangers in Frans-Vlaanderen min of meer aanwezig was, vreemd. Het was niet zozeer een gelaïcezeerd Frankrijk dat hem dwars zat, hij negeerde Frankrijk tout court. Ongetwijfeld houdt dit verband met het feit dat hij al vroeg - misschien al op het einde van de twintiger jaren - zich op Vlaanderen oriënteerde, en dat veel duidelijker als de andere leden van het V.V.F. Het is tipisch dat, terwijl men in het door Dejonghe geschetste milieu doorging met vertederd over

[p. 186]

het dialekt van de Westhoek te praten, Gantois ertoe kwam vlot ‘Nederlands’ te schrijven en te spreken. Het is wel jammer dat Gantois die aan zijn traditionele regionalistische milieu ontgroeide, op de Vlaamse Beweging in België heeft afgestemd, net op het meest ongelukkige moment van haar geschiedenis.

Ondanks mijn voorbehoud op enkele punten geloof ik dat Etienne Dejonghe een belangrijke bijdrage heeft geschreven die onze kennis over Gantois aanzienlijk heeft verruimd.

Erik Vandewalle

Adres: Editions Armand Collin, Parijs.

Prof. K. Van Isacker gaat door met het publiceren van dokumenten over de repressie. Na de dagboeken van Lambert Swerts en Theo Brouns bracht hij in het begin van 1970 ‘De zaak Irma Laplasse - Stukken voor een dossier’.

Irma Laplasse, een volksvrouw uit Oostduinkerke (West-Vlaanderen), werd op 30 mei 1945 te Brugge terechtgesteld op beschuldiging van verklikking. De beschuldiging was op uiterst betwistbare gegevens gebazeerd zodat nu achteraf blijkt dat zij onschuldig terechtgesteld werd. Dit boek bevat het dagboek van de veroordeelde en het relaas van haar dochter. Karel Van Isacker laat daaraan een door hem samengestelde rekonstruktie voorafgaan van de gebeurtenissen die leidden tot de veroordeling en eksekutie. Hij ondernam daarvoor een enquête ter plaatse en gebruikte de papieren van de familie en de pers. Het was niet mogelijk inzage te krijgen van de dossiers van het krijgsgerecht en van de advokaat van Irma Laplasse. Karel van Isackers boek is evenwel voldoende overtuigend.

Het geval Irma Laplasse is niet zomaar onder de gerechtelijke dwalingen te klasseren. Het illustreert nogmaals en op ekstreme wijze het ongerijmde van de Belgische repressie.

Erik Vandewalle

Adres: Nederlandse Boekhandel, Antwerpen, 1970, 132 blz., 145 BF.

Monique Jacqmain, lektor Italiaans aan het Rijksuniversitair Centrum te Antwerpen, heeft een onderzoek ingesteld naar de betekenisomschrijvingen van de woorden voor Vlaanderen, Vlaams en Vlamingen in moderne Italiaanse encyklopedieën. Haar bevindingen verschenen in de ‘Revue de l'Université de Bruxelles’ van februarimaart 1969 onder de titel Les définitions des termes Fiandra, Fiammingo et Fiamminghi proposées par les encyclopédies italiennes contemporaines.

M. Jacqmain heeft een tiental naslagwerken onderzocht en komt tot het resultaat dat men kan vermoeden: bijna geen enkel levert een enigszins betrouwbare definitie van het begrip ‘Vlaanderen’ in zijn aktuele betekenis (het oude graafschap komt meestal wel aan zijn trekken) noch van de taal die daar gesproken en geschreven wordt. Het mooiste bloempje plukken we uit de ‘Dizionario enciclopedico Hoepli’ van 1958; na meegedeeld te hebben dat het ‘Vlaams’ gesproken wordt van Artesië en West-Vlaanderen tot Limburg vervolgt de auteur: ‘il vlaamsch è molto affine alle parlate tedesche del Basso-Reno (platt-deutsch) ma si distingue già dal brabantino che si parla a E. della linea che dalla bassa Schelda giunge all' area delle parlate francesi’.

De auteur had ongetwijfeld meer kunnen bereiken door in haar onderzoek ook de termen olandese en neerlandese te betrekken, waarnaar zij tans slechts sporadisch verwijst. Niettemin is haar studie nuttig opdat wij - na de brochure van prof. R.F. Lissens over de benamingen van onze literatuur in buitenlandse naslagwerken - er nog eens aan herinnerd zouden worden welke immense voorlichtingsarbeid wij nog te doen hebben vooraleer oude en diepgewortelde misvattingen over onze taal, in het buitenland uitgeroeid zullen zijn. De auteur zelf draagt daar haar steentje toe bij doordat, naar zij meedeelt, haar tekst in Italiaanse vertaling zal verschijnen in het maandblad van de Italiaanse leraars aardrijkskunde ‘La georgrafia nelle scuole’ en een resumé ervan in het Florentijnse tijdschrift ‘Lingua Nostra’.

Ludo Simons

Adres: U.L.B., Franklin Rooseveltlaan 56, 1050 Brussel.

Uit Leipzig, Oost-Duitsland, bereikte ons het Niederländisches Lehrbuch van Hans Herrfurth, dat luidens het voorwoord mede door de hulp van H. Roelofs uit Boxtel en van de uitgeverij Heideland te Hasselt tot stand kon komen.

Het leerboek, kennelijk bestemd voor het hoger onderwijs, lijkt me betrouwbaar en de keuze van de teksten verantwoord. In het raam van dit tijdschrift wou ik even stilstaan bij de eerste pagina's van het boek, waarin het Nederlands als taal aan de Duitse lezer voorgesteld wordt. Als alle mensen in Oost- en West-Duitsland die over Nederland en/of België schrijven het even wetenschappelijk zouden doen als Hans Herrfurth, dan zouden heel wat scheve voorstellingen rechtgezet worden. Vooral wat hij in een aparte paragraaf vertelt over het ‘Vlaams’ (das Flämische ist nur der Oberbegriff für die in Belgien gesprochenen Dialekte des Niederländischen) kan verhelderend werken in een taalgebied als het Duitse, waar daaromtrent zoveel verkeerde informatie gespuid wordt.

Alleen waar Hans Herrfurth ook even verwijst naar het Afrikaans kan ik hem bezwaarlijk volgen: er zijn geen 6 miljoen Afrikaansprekenden en de afstand tussen beide talen is wel wat groter dan hij hier beweert. Maar dit is alleen een nietig vlekje op een boek dat ik voor de rest alle sukses toewens.

Jan Deloof

Niederländisches Lehrbuch, door Hans Herrfurth. Met een woordenlijst en een kaart. Uitg. VEB Verlag Enzyklopädie, Leipzig. 1969 - 176 blz.