Ons Erfdeel. Jaargang 12

Meigroet voor Eugeen de Bock.

Eugeen de Bock (foto AMVC).

Eugeen de Bock, de uitgever, de literatuurhistorikus, de kultuurhistorikus tout court, de bezieler van vele dingen, de artistieke fijnproever, de evenwichtige zakenman en meteen durvende initiatiefnemer, de delver en zoeker, de getuigende flamingant, de man die zoveel goeds in zich bergt, stond nooit in artificieel licht om huldegroeten op te vangen, en toch, bij de inplanting van zijn achtste kruis legt De Sikkel - het huis dat De Bock gesticht heeft in tijden van vernieuwing, 1919 - een keurig album aan zijn voeten neer: 50 jaar illustratie, als een origineel, maar ook doeltreffend bewijs voor datgene wat een ‘stille’ vermocht te doen, die werkelijk met zijn volle energie en gaven ‘aan Vlaanderen wilde werken’, om het eens in René Verbeecks woorden uit te drukken

Zij die vóór vier decennia te Antwerpen mede aan tafel zaten aan de Belgiëlei-zonder-flatgebouwen om de eerste aren na te tellen, die afgemaaid waren, en door de barre levensomstandigheden heen mochten overblijven, zullen nu graag erkennen, toen reeds met voldoening te hebben kunnen konstateren hoe verscheiden het kultureel apport was dat een schrandere De Bock had ingebracht. Na vijftig jaar geurt een voldragen boeket iedereen tegen, een ander soort van ruiker, want deze is samengesteld uit eksemplaren van verschillende kunstrichtingen, van verschillend niveau. Hoed af voor wie zich op dergelijke wijze tot de gemeenschap weet te richten, voor wie zich zó vermag in te planten om uit te groeien, representatief, tot een niet te ontwrichten stuk van wat zal worden een fraai fragment van het ‘erfdeel’ van deze tijden voor de toekomst.

Ooit en ergens heb ik wel eens betoogd, dat al te weinig wordt beseft van welke primordiale betekenis voor een tijd, voor een volk het vernuft van de uitgever is in funktie van de ontwikkeling van de hele beschaving. Enkele eeuwen lang bleven wij van dergelijke weldoende inbreng gespeend, tot bij ons het wonder na wereldoorlog I toch geschiedde: een jonge, drieste generatie geteeld en gerijpt rond de eeuwwisseling in al betere omstandigheden dan haar voorgangsters, zeer bewust van haar vermogen, kritisch ingesteld en naar de hersenen duchtig geoutilleerd, nam in haar enkelingen de verantwoordelijkheden op, die haar werden toegeworpen, soms tegen heug en meug. Zij ging buiten de aangehouden kontestaties en de daden van levensbehoud om, tot praktische realisaties over, op verschillende fronten.

Wat nu onder deze tijdgenoten mooi en treffend is, precies bij Eugeen de Bock, is het feit dat hij, bouwend aan zijn uitgeversbedrijf, organiserend er in optredend, speurend naar werk, dat in groot getal onderscheiden disciplines basisteksten zou leveren, er de eigen scheppende kracht niet bij inschoot! Vanaf zijn jeugd naar de bronnen gedreven, zo treedt hij eerst nader tot Conscience en de romantiek om, over de valse en moordende slogans heen, het talent van de auteur in Europees verband als een positieve winst te beschouwen. Daarna, wel de armoe bevroedend van vorige eeuwen, zo graaft hij geduldig naar de teksten, zelfs van de geringste omvang, om zijn, zij het bij fragmenten te kunnen herwaarderen en als komponenten van het eigen vermogen terug op te halen en in ons patrimonium in te schakelen. Het ware te hopen dat alle magisters-der-wijsheid het geduld hadden opgebracht zoals De Bock om bepaalde werken uit de literaire geschiede-

[p. 165]

nis van Zuid-Nederland definitieve kansen te gunnen. Colyn van Ryssele, de Rederijkers so wie so, J.B. Houwaert beluisterde hij opnieuw om ze verder blijvend te kunnen doorgeven. Het mag dan zijn dat de zuivere literaire waarde van het Vlaamse produkt van de drie eeuwen omvattende ebbe-tijd tussen wat eens) ‘de Nederlanden’ kenmerkte en wat als belofte het einde van de negentiende eeuw inhield, gering moet worden genoemd, dáár komt het voor deze historikus - die tóch wel purend esteet is - in zijn onderzoek niet op aan omdat hij zoekt naar getuigenissen, naar ‘toetsstenen’ van kunnen én van onmacht, naar al die andere ‘stillen’, die onder de doem der tijden zich toch het zwijgen niet hebben kunnen opleggen...

Zullen wij de uren tellen, die aan dat ondankbaar stapelen en wikken en wegen zijn opgegaan, terwijl het analyseren van de grote konstanten van een schitterende universele beschaving, dit als een kontrapuntische studie, niet mocht verwaarloosd worden, want De Bock wenste, als baken in hoge zee, een sinteze na te laten. Ook daarin is hij door een boek, ‘De Nederlanden’, geslaagd.

Inderdaad het beeld van Eugeen de Bock blijft onvolledig, zo in zijn gestalte niet onderkend worden een psychische én een fysische gebondenheid, waarover een diagnostikus van sportieve gaven beter zou kunnen getuigen dan ik. In zijn tred, in zijn woord en wederwoord, in zijn besluitvorming, in zijn refleks-gedragingen in het openbaar leven werken impulsen ontloken aan een innerlijke personalistische kracht van aanval en verweer, die maakt dat deze man alleen Eugeen de Bock kan zijn.

Wij mogen er dankbaar voor blijven, dat de generatie van vóór 1914 een dergelijk ‘klerk’ ónze hongerige gelederen toevoerde om ons aller land, dat ook Eugeen de Bock ‘niet te klein is’, ‘schoner te helpen maken’.

Hij, de zelfstandige schepper van waardevol goed, mag op deugdelijke prestaties met meer dan tevredenheid terugzien.

1 mei 1969.

Ger Schmook