Ons Erfdeel. Jaargang 12

film

Waar begint en waar eindigt film?

Dat niet steeds iedereen akkoord kan gaan met de palmares van een festival is een normaal en vooral ook gelukkig verschijnsel. Wat zou deze wereld een saaie boel worden als we het steeds met mekaar eens zouden zijn! Doch als iedereen het oneens is betreffende eenzelfde punt, dan kan dat wel eens de indruk wekken dat er ook werkelijk wat fout is. Die indruk is echter niet steeds juist.

Zo iets deed zich voor met betrekking tot de palmares van het jongste festival van de Belgische film te Antwerpen: er bestaat een vrij algemeen ongenoegen met betrekking tot de toekenning van de ‘grote prijs voor een dokumentaire film’ aan ‘La greffe rénale’ van J. Brismée en J. Louis. In sommige besprekingen van dit festival stond zelfs doodgewoon te lezen dat een dergelijke film niet op een festival als dat van Antwerpen thuis hoorde.

Ik kan het met een dergelijke opmerking helemaal niet eens zijn en dit om verschillende redenen, waarvan de minst belangrijke nog wel is dat in het reglement van dit festival nooit enig onderscheid werd gemaakt met betrekking tot een of ander filmgenre. Het gaat om al wat in België en door Belgen gefilmd werd, of het nu om nieroperaties of om een verhaaltje gaat.

Nu is het wel zo dat heel wat mensen zich onwennig gaan voelen bij het zien van een dergelijke operatie. Het doodgewone ‘flauw vallen’ nog buiten beschouwing gelaten, is voor velen een dergelijke operatie een soort aantasten van hun menselijk superioriteitsgevoelen. Dat dergelijke operaties gebeuren weet iedereen, doch ze dan ook nog zien uitvoeren is wat anders. Dat zien rondploeteren in het menselijke lichaam, dat schijnbaar brutaal uit mekaar sleuren van weefsels, zonder dat de dokters er vooraf een stel rituele gebeden en zoenoffers bij brengen, is meer dan vele zelfoverschatters kunnen nemen.

Doch intussen is ook dat film en dit niet alleen om louter technische redenen. Dat ook filmische vaardigheid daarbij om het hoekje komt kijken bewezen ook weer juist de festivals van de Belgische film. Deze nieroverplanting was niet de eerste dergelijke film die we te zien kregen, doch er was in elk geval wel heel wat verschil merkbaar met de vorige pogingen. Brismée is een kineast, terwijl zijn voorgangers meestal slechts dokters waren die toevallig ook wisten waar het knopje op de kamera stond.

En het omgekeerde was al evenzeer te merken op het jongste festival. ‘Anax imperator’, een filmpje over een libel van R. Veroft, was gewoon kinderspel vergeleken bij de degelijke wetenschappelijke werkjes die we de vorige keren te zien kregen van Marcel Brouhon.

In dezelfde orde van gedachten kan ik ten andere de vraag stellen waarom er geen bezwaren waren tegen ‘Ik ben een psychopaat’ van G. Dierickx. Ook dat is een wetenschappelijke film. Of was de prijs die daaraan gegeven werd niet belangrijk genoeg om er herrie over te maken? Eerder lijkt het me dat vele kritici, die bij andere gelegenheden zo hoog opgeven van hun kennis van de psychoanalyse, wanneer het om werkelijke psychoanalyse ging, er gewoon niets van begrepen hebben. Nergens leest men over de prent meer dan dat het een reeks teksten en tekeningen van een psychopaat was. Zelfs essentiële zaken, zoals het groeiproces van de gebouwen in de tekeningen of het belang van de plaveiïng der wegen schenen de meesten te ontgaan, ook al kregen ze betreffende dit laatste al te duidelijke aanwijzingen.

Daar lijkt me dan wel de grote knoop te liggen: de verafgoding van de fiktiefilm door de kritici, bij gebrek aan voldoende onderlegdheid om de rest te beoordelen. Laat ons toch een verhaaltje zien, opdat we ons toch maar niet zouden vervelen met dingen die we niet snappen!

Op de koop toe kan iedereen bij een fiktiefilm lustig gaan zitten interpreteren, want alle uitleg is mogelijk. Zelfs verklaringen die geen steek houden worden aanvaardbaavoorgesteld mits er de dooddoener is dat de mens (de kineast) zichzelf niet kan kennen en dat de verklaring pas langs psychoanalytische weg kan worden gevonden. Het is een voor artiesten van alle kunstrichtingen bekend feit dat de kritici doorgaans meer in

[p. 160]

hun werk gaan zien dan dat ze er werkelijk zelf hebben willen in leggen. Velen zien hierdoor hun werk ten andere een belangrijkheid krijgen die het eigenlijk nooit heeft willen hebben en profiteren daar dan van.

Een ander argument tegen deze bekroning was dat de prent een dergelijke prijs niet verdiende, omdat de film betaald was en de kineast voor zijn werk een vergoeding kreeg (het gaat om een produktie van de ‘Fédération des mutualités socialistes du Brabant’).

Nu moet ik bekennen dat ik voor enkele jaren misschien net hetzelfde zou hebben gezegd. Pas kort ben ik van mening veranderd, naar aanleiding van twee vaststellingen:

Eerst en vooral moest ik ervaren hoe onze kineasten jagen op opdrachten. Sommigen nemen gewoon opdrachten aan die hen helemaal niet interesseren, omdat ze nu eenmaal ook moeten eten. Moet in die omstandigheden aan een dergelijke film alle bekroning ontzegd worden? Of is dat filmwerk enkel maar een middel om geld bijeen te halen voor eigen schepping?

Vooral echter veranderde ik van mening toen een kineast, waarvan ik dacht dat hij in de grootste armoede leefde, me ging verklappen dat zowat al zijn films, behalve één, minstens het geïnvesteerde geld opbrachten, zo niet meer. Misschien is dat dan wel de witte raaf in de Belgische filmwereld, doch intussen raakten al die films dan toch ook betaald. En dan? Moet die kineast dan beginnen prijzen te weigeren? Of moet hij terugbetalingen gaan doen?

Ten slotte, - een derde reden waarom deze films niet van festival en bekroning kunnen uitgesloten worden -, is het zo dat wij in België op het gebied van de dokumentaire film nergens staan. Als we de kineasten dan ook nog gaan afschrikken, komen we zeker nergens. En vermits we juist nergens staan, zijn bepaald voor die richting nieuwe ideeen, nieuwe krachten nodig. Wanneer in Nederland Tom Tholen nog eens een film over de haven van Rotterdam gaat maken, dan slaagt hij erin daar toch nog een paar originele zaken in te verwerken. Wanneer bij ons iemand nog eens een staalbedrijf in beeld brengt, dan lijkt dat slechts op alle andere staalbedrijven. Waarom dan iemand een prijs ontzeggen omdat hij, na een slappe hartoperatie van een kineast waarvan niemand nog de naam kent, een filmisch gave en aan haar taak als didaktische prent volledig beantwoordende verfilming van een nieroperatie brengt?

Het wordt hoog tijd dat er ook in de filmwereld een revolutie komt, want wij leven nog steeds onder de diktatuur van de fiktiefilm, een diktatuur waarvan te veel kritici de dienaars zijn.

Edmond De Cleen