Ons Erfdeel. Jaargang 12

Edward Albee: Alles voor de tuin.

Na Wie is bang voor Virginia Woolf (1961-62), Kleine Alice (1964) en In wankel evenwicht (1966) speelde de Nederlandse Comedie dit seizoen Alles voor de tuin (1967) van de Amerikaanse schrijver Albee. Het stuk is in deze reeks zeker geen klimaks. Het is een bewerking van een stuk van Giles Cooper en het stelt de hypokrisie van de huidige (Amerikaanse) maatschappij aan de kaak. Het is het verhaal rond Jenny, de vrouw die om de status te kunnen handhaven en tuin en bungalow waarin zij met haar man Richard woont, en de party's voor vrienden te kunnen bekostigen in haar vrije tijd zich zelf beschikbaar stelt in het dure establissement van Mevrouw Toothe. Op de party blijkt dat alle vrouwtjes van vrienden en buren op soortgelijke wijze hun huis en tuin als een pronkende façade opsieren. Het geheel wordt bekommentarieerd door de vrijgezel-buitenstaander Jack. Hij wordt, wanneer hij in een dronken bui de feestvierende klan ontmaskert, vermoord. Het geheel, hoe onthullend het ook is bedoeld, deed mij aan een society-stuk denken, waarbij alles iets te glamourachtig wordt aangedikt. Ook toneelmatig bracht het weinig nieuws, al was het grapje om het kommentaar van Jack (terzijdes naar de zaal) via een mikrofoon te brengen wel aardig. Ook de rolverdeling: Maxim Hamel als Richard naast Elisabeth Andersen als zijn vrouw Jenny vond ik op zijn zachtst uitgedrukt niet erg gelukkig. Al met al voor mij geen topper.

Feiffer en Globe.

Jules Feiffer werd in 1929 in New York geboren. Hij heeft vooral naam gemaakt als kartoonist, maar daar naast is hij ook als schrijver bekend geworden. Zijn eerste avondvullend toneelstuk: Little Murders ging in 1966 in Amerika in première. Nu staat het op het repertoire van de toneelgroep Globe. Little Murders betekent zoiets als rotgeintjes en als motto gebruikte Feiffer een straatliedje uit New York: ‘2.4.6.8. wie wordt er om zeep gebracht’, onder deze titel wordt het door Globe opgevoerd. Het grondtema is geweld: angst voor het geweld en de ‘gein’ van het geweld. Het een roept het ander op, en het gladde geweer wordt als een stuk fallisch

[p. 157]

speelgoed gekoesterd en in protserige overmoed zinloos gebruikt.

De jonge fotograaf die aanvankelijk in apatische houding rebelleert tegen de opgeblazenheid van de maatschappij, wordt door het geweld gewekt als zijn verloofde op een zinloze wijze wordt neergeschoten. Vanuit het raam van hun stevig gebarrikadeerde flat schieten zij voor de ‘gein’ voorbijgangers neer. Het is een bittere komedie. Vooral André van den Heuvel als de fotograaf en Kitty Jansen als het resolute meisje speelden voortreffelijk. Het geheel was een geslaagde opvoering.

Brecht en Globe.

Gebaseerd op Finse volksverhalen schreef Brecht in 1940-41: Mijnheer Puntila en zijn knecht Matti. In 12 scenes worden episoden getoond uit het leven van Puntila de grootgrondbezitter, die in vlagen van uitbundige dronkenschap zijn meest humane zijde laat zien, om als hij weer nuchter is tiraniek en bits tegen alles en allen op te treden. Zijn knecht is een nuchtere knaap die zijn meester volgt op al zijn dwaaltochten. Prachtig is vooral de voorlaatste scene als zij beiden over de boekenkast in de ravage van de biblioteek de Hatelma berg beklimmen. Het is een volksstuk met hier en daar zeer kluchtige elementen. De korte tussenzangen die telkens een samenvatting geven van de voorafgaande scene zijn wel typisch Brechtiaans, maar niet sterk en eigenlijk wel overbodig. De opvoering die Globe van het stuk gaf, is zeer verdienstelijk te noemen met in de titelrollen André van den Heuvel en Jules Croiset.

Brecht en Centrum.

Ook de toneelgroep Centrum heeft dit seizoen een Brecht op haar repertoire, en wel een van zijn vroege stukken (1921-24): ‘In de jungle van de city’. Dit spel laat ons in 13 scenes het merkwaardige gevecht zien tussen de gearriveerde houthandelaar Shlink en de jonge anarchistische Garga. De eerste wil nl. de mening van Garga kopen maar deze verzet zich uit alle macht. Centrum speelde dit stuk onder regie van de Duitse regisseur Hagen Mueller-Stahl die reeds eerder gastregies vervulde bij deze groep (1967 Man is man van B. Brecht en 1968 Smoeshaan van Plautus). De twee hoofdrollen werden gespeeld door Wim van den Heuvel en Piet Römer. Ook deze Brecht, voor de Brecht-fans misschien niet bijzonder fel en geladen, was interessant en alleszins de moeite waard.

Tweemaal Arrabal.

De in 1932 in Spaans Marokko geboren schrijver Fernando Arrabal staat wel onde de aandacht bij het Nederlandse toneel: Na de Keizer en de architect van het vorige seizoen, lopen nu weer twee stukken van hem. Bij Globe een wat vroeger werk: Ceremonie voor een vermoorde neger en bij Studio een van zijn laatste spelen: Tuin der Lusten. Het eerste stuk is nog sterk anekdotisch-naturalistisch aangezet, het toont ons het merkwaardig gedrag van twee binnen een kamer levende mannen. Zij dromen van grootheid en sukses, maar zijn in wezen impotent en doden de potentie van de neger, waarna ze tenslotte uit hun lugubere ‘speelkamer’ worden gehaald. Zeker geen stuk voor een avondje-uit, dat bleek wel uit de diskussie die na afloop van de première in Tilburg werd gehouden. De subsidie en de taak van de toneelgroep kwam zelfs aan de orde. Enkele opmerkingen over toneel als amusement en tijdverdrijf, gezien de subsidie die men ontvangt, raakten kant noch wal. Het spel op zich met Ton Lutz en Frank Aerdenboom was bijzonder geladen. Het toneelverhaal is in zijn anekdotische opzet te zeer een vreemd geval geworden en bereikte daardoor zeker niet het effekt van de Tuin der lusten dat door Studio wordt gespeeld. Dit is veel meer een panisch totaalteater geworden, te vergelijken met de Keizer en de architect, maar effektiever en indringender via de totaliteit van mime, tekst, muziek, dia's en filmprojektie. De surrealistische wereld van Jeroen Bosch, een mengeling van gruwelen en angsten, van eksplosies en visioenen komt hier tot leven. ‘Een theater waarin humor en poëzie, paniek en liefde () samenvloeien’ volgens een uitspraak van Arrabal. Een bont spektakel waarin seksualiteit en religie, geweld en droomverlangen, bizarre fantasie en tederheid dooreen zijn gemengd rond een aktrice en haar vriendin met een gekooid monster en een jonge prins uit een droom. Tijden en scenes schuiven ineen in een wirwar van beeld en ritme.

Voor mij een van de hoogtepunten van het seizoen. (Hierbij sta ik dan wel lijnrecht tegenover de mening van Koolhaas in Vrij Nederland.) Een bijzondere prestatie van Studio onder regie van Lodewijk de Boer met de jonge aktrices en akteurs: Marielle Fiolet, Willeke van Ammelrooy, Carol van Herwijnen en Ad van Gessel.

Piet Simons