Ons Erfdeel. Jaargang 12

Kunst in elk leefmilieu. Kunst in een fabriek te Zottegem.

Het eksperiment in Beervelde (1967) waar de twee Vlamingen Elias en De Keyser en de Nederlander Lucasen onder leiding van Roger Raveel de keldergangen van het kasteel aldaar op uitdrukkelijk verzoek van de eigenaar Graaf de Kerckhove de Denterghem, tot kunst omvormden, was een merkwaardige gebeurtenis. Het schilderij blijft hier niet langer een onaantastbaar en ontoegankelijk bezit van een of ander privéverzamelaar of een toevallige zondagnamiddag museumattraktie; veeleer een tot het leven geroepen kunstobjekt dat de belangstellende bezoeker uitnodigt deel te nemen, mee te werken, aktief in te grijpen door zijn persoonlijke inbreng in het verwonderlijk spel van lijnen en vormen, kleur, illuzie of voelbare werkelijkheid. Dit pikturaal, ‘plastisch gebeuren’ - zoals deze artiesten het zo treffend juist formuleren - weet zich in te schakelen, uit te vloeien in de ruimte, in een omgeving, in de architektuur; erdoor opgenomen te worden zodat er een nieuwe en verrassende kreativiteitsmogelijkheid wordt geschapen voor iedereen die een beetje ‘kunst-denkt en voelt’.

Het is overduidelijk dat de opdracht die deze groep kunstenaars, aangevuld door Antoon de Clerck en Roland Jooris (tekstschrijver), in de firma Cantaert te Zottegem (einde maart '69) te verwezenlijken had, enigszins in dezelfde lijn en atmosfeer zou liggen. De werkplaatsen van deze brei- en ondergoedfabriek - het dagelijks leefmilieu van de arbeider - werden op hun beurt tot kunstwerk verklaard. ‘Geen artistiek supe-

[p. 136]

rioriteitsgevoel van het kunstwerk tegenover de veranderende werkelijkheid maar een streven om het in voortdurende relatie te stellen met de realiteit. Geen uitstallen van wat de Heren Schilders kreëerden, geen museumophanging meer, maar een spontaan uitwerken van de mogelijkheden die industrieruimten aan de schilderkunst bieden. Een manifestatie als Dulciakunst wenst de kunst terug aan het leven te geven. Schilderingen zijn hier niet langer meer uitsluitend produkten voor salon of museum maar drukken hun kameraadschap uit met de werkelijkheid van alledag’ (katalogus). Met welke ogen wij het eksperiment te Zottegem ook bekijken: vraagstellend-nieuwsgierig, belangstellend of argwanend-skeptisch, we menen dat het vooropgestelde doel ‘kunst tot een integrerend deel te brengen van het alledaagse leven en omgekeerd’ hier tot op zekere hoogte is verwezenlijkt - gezien altans vanuit het standpunt van de groep kunstenaars. Zij hebben eerlijk gepoogd de welomschreven ruimten van elke werkplaats, zij het bobijn-, brei-, snij- of konfektiezaal te doorbreken door het kunstwerk erin op te nemen, dit te laten dialogeren, akteren met de respektievelijke machines en hun manipulators. Of de beoogde uitwerking van het eksperiment voor de arbeider een werkelijkheid is geworden, blijft totnogtoe een open vraag. Het is een feit dat de scheidingslijn tussen kunstwerk en leef- en arbeidsmilieu hier minder scherp wordt aangevoeld en met de tijd helemaal dient te vervagen. Het kreatief-zijn, het tastbaar ingrijpen, het aktief deelnemen aan dit ‘plastisch gebeuren’ zoals dit voor een bezoeker van de keldergangen te Beervelde inderdaad het geval was, ligt voor een arbeider in zijn werkplaats enigszins anders: allereerst omdat hij door zijn positie als arbeider zich van zijn dagelijkse taak niet los kan maken, zich niet in de gunstige gesteltenis kan voelen om zijn mogelijke kreatieve geest, zijn fantazie, zijn handel en wandel in dienst te stellen van de hem omringende schilderingen. Kreativiteit komt immers op de tweede plaats, inleving, geestelijke verbeelding gaan hieraan vooraf en dit proces veronderstelt bezinnnig en gemoedsatmosfeer. Daarbij komt dat de schilderijen in deze werkplaatsen slechts voor de duur van één weekend worden opgehangen en dan kan men zich de vraag stellen of de kunstenaars niet ergens hun opzet dwarsbomen en de gunstige evolutie ervan in de weg staan. Want, hoe kunnen we kunst tot een integrerend deel van het dagelijks milieu brengen als de kunstwerken na het verloop van de manifestatie naar de rechthebbende bezitter weer teruggaan?

Jo Gisekin