Ons Erfdeel. Jaargang 12

[p. 50]

Luc Peire (foto J. Mil, Oostende).

Environment (+ de kunstenaar) door Luc Peire (foto Jean Mil, Oostende).

[p. 51]

het environment 67 van luc peire: reële substantie in reële ruimte
a. de glas ● mortsel ● antwerpen

Als het waar is dat de mens een denkend wezen is, dan staat het even onomstotelijk vast dat zijn denken reageert op ervaringen, d.i. op de wereld buiten hem.

De mens projekteert die bespiegelende reaktie buiten zichzelf omdat hij aan de dingen die hem innerlijk beroeren en vervullen een vorm wil geven. Dat deed de holenmens en dat doet de mens van het jaar 2000. De mens heeft altijd de wereld-om-hem-heen voorgesteld. Zozeer zelfs dat de geschiedenis van de schilderende mens in wezen ook de geschiedenis van de denkende mens is. En onder schilderende mens hoeft dan waarachtig niet alleen diegene te worden verstaan die schilderijen maakt: de vroege mens die zijn wapens en huisraad en vooral zijn lichaam versierde, verdient ten volle die naam.

Maar er is meer. Wanneer men de voorstellingen bekijkt die de mens uit de voorhistorie op de ongelijke wanden van zijn grotwoning heeft aangebracht, wordt men getroffen door de sterke présence van de voorstellingen. De dieren die met het bestaan van deze jager allernauwst zijn verbonden, zijn zó op de bulten en holten van de rotswand gemodelleerd dat het konterfeitsel (een hert, een wild paard of een bison) één is met zijn omgeving. De voorstelling wordt ervaren als reële substantie in reële ruimte. Men andere woorden: het uitgebeelde heeft geen andere bakens dan zijn eigen omtreklijn.

Maar wanneer op een bepaald moment de mens onder die bison of onder dat paard een horizontlijn trekt, betekent dat dat wij meteen van realiteit naar symbool zijn geëvolueerd. Wat daar gebeurd is, is het verwerven van een vermogen dat de mens nooit meer kan worden ontvreemd. Maar niet alleen had men geleerd een voorstelling tot symbool te maken, men had ook de kunstgreep geleerd een voorstelling uit haar omgeving los te rukken: op dàt ogenblik is de voorstelling niet meer de ervaring, zij wil ze vervangen, er het equivalent van zijn.

De wijze waarop vervolgens die ene horizontale zich is gaan voegen bij drie andere lijnen die respektievelijk met elkaar rechte hoeken vormen, gaat vermoedelijk terug op de uitbeelding en het konkretiseren van het omschrijvings- of bezitskoncept. Hoe geleidelijk de beeldende mens daartoe ook moge gekomen zijn, een feit is het dat op een

[p. 52]

Environment door Luc Peire (foto Jean Mil, Oostende).

[p. 53]

ogenblik - en voor vele komende eeuwen - het rechthoekige pikturale veld klaar ligt waarin de geschiedenis van de mensheid en haar verhouding tot het heelal zou worden verbeeld.

Dat dat rechthoekige beeldingsveld daarbij volkomen vlak wordt gehouden, duidt op het uitgesproken intellektualisme van de mens die zich aldus verplicht zijn drie- en meerdimensionele ervaring tweedimensioneel voor te stellen.

Deze paradoks wordt, dank zij de Renaissance-wetten van het wetenschappelijke illusionisme, gedurende verscheidene eeuwen aangehangen.

Maar in het begin van onze eeuw gaan de ‘papiers collés’ van de Kubisten hun gekleefde randen vrijpostig uit het vlak omhoog steken.

Het rechthoekige platte vlak heeft opgehouden onverdeeld en onbeperkt bevrediging te schenken. Trouwens, eenmaal gesteld, lokt het probleem in de loop der volgende jaren verscheidene antwoorden uit.

Na de eerste wereldoorlog komt de eerste koerswijziging in die zin door de Surrealisten en de Dadaïsten, bij wie het reliëf in het ‘schilderij’ voor het eerst wordt bereikt door het introduceren van vreemde voorwerpen.

Na de jongste wereldoorlog wordt het vlak echter in de tegenovergestelde richting doorbroken en wel de facto door er gaten in aan te brengen waar doorheen men de muur of, als het doek in de ruimte hangt, voorwerpen of bewegende mensen kan zien. Ook het gepolijste metalen of glazen spiegelvlak wordt aangewend om te ontsnappen aan de restrikties van het konventionele veld: in dat nieuwe vlak worden wisselende kleuren en vormen en zelfs vluchtige bewegingen opgevangen en geïntegreerd die het ‘schilderij’ de mogelijkheid geven zich onafgebroken te vernieuwen.

Deze vernieuwing naar vorm en geest werd bovendien sterk gestimuleerd door de naoorlogse kunstenaarsgeneratie uit de States. Ook zij brachten nieuwe alternatieven, met name de assemblage en het environment.

Lapidair uitgedrukt zijn assemblages ‘schilderijen’ waar je omheen wandelt, environmenten schilderijen die je binnenwandelt. Talrijk zijn de environmenten die sedert 1960 zijn ontstaan. Ze zijn ofwel buiten in de natuur gemaakt, of in de beslotenheid van een kamer.

Hierbij mag echter niet over het hoofd worden gezien dat een schilder als Jackson Pollock (†1956) avant la lettre reeds volop in de geest van het environment werkte. Het was voor hem een behoefte als het ware in het schilderwerk te worden opgenomen. Terwijl Pollock zijn werk kreëerde, was hij letterlijk zowel onder hem als om hem heen door de doeken omgeven. Zijn kunst staat dan ook terecht geboekstaafd als ‘environmental painting’.

In 1967 wordt door de Vlaamse schilder Luc Peire een zeer aparte vorm van environment verwezenlijkt.

Wie Peires evolutie als kunstenaar volgt, ervaart dit Environment 67 als uitermate logisch. Doch niet alleen is dat zo vanuit de schilder zelf gezien maar ook uit het standpunt der geschetste algemene kunstontwikkeling.

Wat is in dit environment het tematische materiaal, wat is de werkwijze

[p. 54]

en wat zijn de middelen van de schilder die door Michel Seuphor werd genoemd ‘le peintre du meilleur aujourd'hui’?

Bondig en gebald als zijn kunst kan het antwoord in enkele trefwoorden worden geformuleerd.

Zijn tema: opgang en ruimte.

Zijn werkwijze: soberheid en zuiverheid.

Zijn middelen: vier formikawanden (waarop streng lineaire vertikale zwartwit grafieën zijn aangebracht) - twee spiegelvlakken (die respektievelijk vloer en zoldering uitmaken) - enkele (verborgen) fluorescentielampen.

Daar tussenin worden verwacht: de kleurige menselijke verschijningsvorm - het geluid van zijn stem - een speciaal daartoe (door Johan De Meester) gekomponeerde elektronische muziek.

Luc Peires Environment 67 is een boeiende en aangrijpende realisatie waarvan de ervaring reeds bij het naderen ervan aanvangt.

Vóór men de toegang tot deze witte cel gevonden heeft, leest men de introverte askese aan haar vier buitenmuren af die werken als de schutpanelen van een modern veelluik.

Eenmaal de drempel overschreden en de toegang achter zich gesloten, ervaart men de ideale verwezenlijking van de wens van Kandinsky: ‘het schilderkunstig vlak te zien opengaan om er naar binnen te treden, zich door de vormen te laten omgeven en deel te nemen aldus aan hun ritmen en het spel van hun kleuren’.

En kijk! De kapsule die zopas nog, van buiten gezien, afbakening en beperking van de ruimte was, wordt thans door de bewoner als louter ruimte ervaren.

De muren van daarstraks zijn nog slechts herinnering. De buitenwaartse onbewogen statigheid van het blanke, blinde bouwsel wordt binnen tot op- en nederwaartse ruimtevlucht langsheen de zwart-witte deelstrepen van een spektrum op oneindig. Op die duizelingwekkende ladder van Jacob wordt het menselijke ik uit zichzelf tot veelvouden van tegengestelde paren ontdubbeld. Zo is deze kamer het oord van de paradoks geworden: wie beperking verwachtte, vond eindeloosheid, wie eenzaamheid zocht, werd tot menigte vermenigvuldigd.

En nog is er meer.

Er is meer dan de twee dimensies der panelen.

Er is meer dan de derde dimensie van de ruimtelijkheid. Er is meer dan de vierde dimensie van de wervelende tijdsvlucht.

Er is vooral de spirituele dimensie waarmee het hele werk doortrokken is. De geestelijke inhoud is hier verwekker van de onwezenlijke, gewichtloze vorm. Deze nieuwe werkelijkheid heeft iets gemeen met die der vroegste grotschildering.

Dit werk is geen symbool van een realiteit, noch haar tegenwaarde - het is die realiteit zelve. Opnieuw wordt de voorstelling - nu van de nieuwe mens - ervaren als reële substantie in reële ruimte. De mens is hier opnieuw ‘omgeven’ door zijn eigen droom en obsessie, door de Werkelijkheid waarvan hij de magie en het kosmische totaal, d.i. met zijn hele wezen, ondergaat.