Ons Erfdeel. Jaargang 12

‘Mien Moderspraak, wa klingst du schön’!

Het Verein für niederdeutsche Sprachforschung is een Duitse vereniging die vooral mensen groepeert die het Nederduits (of Platduits) willen onderzoeken en/of in ere houden. De toestand van het Nederduits is allesbehalve rooskleurig: daar het niet meer als taal maar als dialekt wordt beschouwd (wat het eigenlijk ook is), ondergaat het het lot van de dialekten in alle moderne, centraliserende staten: eerst wordt het volledig uit het openbare leven gebannen en na deze sociale achteruitgang (de intellektuelen bedienen er zich niet meer van), volgt een geografische: het dialekt verdwijnt uit de steden en zal enkel nog een tijd op de dorpen standhouden (hoe lang is moeilijk uit te maken). Zitten wij met onze Nederlandse dialekten in België nog nauwelijks in het eerste stadium, dan lijkt het Nederduits al volop in het tweede: het wordt naar het platteland teruggedrongen. Een triest lot voor een eens machtige ‘taal’, een taal ook die uiteraard dichter bij het Nederlands staat dan het Hoogduits.

Een groepering als het Verein für niederdeutsche Sprachforschung nu, beschouwt die toestand een beetje zoals wij dat van hieruit doen: een weliswaar betreurenswaardige maar toch onafwendbare of zelfs noodzakelijke ontwikkeling. Het komt er vooral op aan het ‘Plattdeutsch’ te bestuderen en vast te leggen vooraleer het definitief zal verdwijnen. Toch blijken niet al de leden deze mening te delen. In het Korrespondenzblatt (Jaargang 1968, Heft 75,3) van de vereniging, vinden we de rede die één van de oudere leden uitsprak ter gelegenheid van het laatste kongres dat op 5 juni 1968 in Goslar werd gehouden.

Wij geloven dat het interessant is enkele passages uit deze merkwaardige toespraak aan te halen, niet alleen omdat wij bij het lezen ervan soms onwillekeurig denken aan hetgeen in Vlaanderen is gebeurd of nog meer aan wat in Frans-Vlaanderen geschiedt, maar ook omdat deze Nederduitse ‘partikularist’ inziet dat de Platduitse taal en kultuur eng verbonden is met de haar omringende Nederlandse.

Wilhelm Seedorf, zo heet de man (uit Göttingen) begint zijn interessante redevoering als volgt: ‘Wanneer je 86¾ jaar bent, en zoals pas werd vastgesteld, reeds 58 jaar lid van de vereniging, dan wordt het twijfelachtig of je nog aan verdere kongressen zult kunnen deelnemen. Daarom vraag ik de toelating enkele wensen te uiten of te herhalen. Ik zal mij daarbij, hoewel dat tegen mijn gewoonte indruist, van de Hoogduitse taal bedienen, om U en mij werk te besparen.’ Dan valt hij zijn meer akademisch ingestelde medeleden aan, met een merkwaardig argument. De Hoogduitse taalwetenschap, zo zegt hij, houdt zich niet alleen bezig met de bestudering, maar ook met de ‘Weiterentwicklung’ van het Hoogduits. De Nederduitse filologie hoorde eigenlijk een soortgelijke opdracht te vervullen, maar houdt zich alleen met het eerste bezig. Daarom eist hij de oprichting van een ‘niederdeutsche Akademie’ en herinnert aan het voorbeeld van Zuid-Afrika, waar men er door de oprichting van een akademie in geslaagd is, uit het

[p. 175]

dialekt een nieuwe nationale taal te scheppen, die naast het Engels kan staan.

Verder wijst Wilhelm Seedorf nog op de mogelijkheden die bestaan in school- en kerkverband en komt tenslotte tot een standpunt dat voor ons bijzonder interessant is: ‘Onze vereniging zou dienen over te gaan tot de oprichting van een bestendige werkkommissie “Nederduits - Nederlands - Vlaams”. Een dergelijke kommissie zou het moderne, gesproken Platduits zeker kunnen verrijken door steeds naar de ontwikkeling van het Nederlands te kijken. De reeds bestaande samenwerking lijkt mij onvoldoende. Een dergelijke opgave krijgt nog een bijzondere dimensie wanneer men denkt aan de Europese gemeenschappen, waar Nederduitsers, Nederlanders en Vlamingen elkaar door hun verwante talen veel beter zouden begrijpen. Aan de Nederlandse grens moeten wij op grote schaal Nederlands in het leerplan van onze scholen opnemen.’ Seedorf besluit zijn kongresrede met enkele opmerkingen over de rol van de volkskunde en over enige ‘talentellingen’ die het aantal ‘plattdeutsch’-sprekenden dienden vast te stellen.

Maar laten wij even op het zojuist aangehaalde argument ingaan. Een intensievere studie van het Nederlands moeten wij natuurlijk onvoorwaardelijk toejuichen en ook de werkkommissie zoals hij die voorstelt zou zeker geen slechte zaak zijn en o.i. zowel het Nederlands als het Nederduits ten goede komen, altans de bestudering van beide talen want het komt ons nogal onwaarschijnlijk voor dat zoiets, voor de praktijk van het dagelijkse Nederduits veel zoden aan de dijk zou zetten. Idem voor een akademie: de vergelijking met het Afrikaans gaat niet helemaal op, omdat het ons nogal hersenschimmig voorkomt het Nederduits op gelijke hoogte te willen hijsen als het Hoogduits en tot nationale taal te promoveren. Men begrijpe ons goed, wij willen helemaal niet beweren dat de ene taal meer ‘waard’ zou zijn dan de andere: alleen is zoiets in de moderne omstandigheden, in het kader van een hedendaags centraliserend staatsbestel niet meer mogelijk. Meteen valt ook het EEG-argument weg.

De rede van de 86-jarige Wilhelm Seedorf was ons bijzonder simpatiek, evenals zijn verering voor zijn ‘Moderspraak’, waarvan Klaus Groth reeds schreef:

‘So herrli klingt mi keen Musik
un singt keen Nachdigal;
mi loopt je gliek in 'n Ogenblick
de hellen Tran' hendal’.

Toch moeten wij de kansen van het Nederduits niet met het hart maar met de rede bekijken, en dat komt niet alleen voor de Nederduitsers, maar ook voor ons, Nederlanders, hard aan. Immers, de Duitse staat noch de Hoogduitse algemene omgangstaal zijn erg oud. In het Nederduitse taalgebied zijn voor het Nederlands grote kansen verloren gegaan, omdat de Nederduitsers net zo goed het Nederlands als het Hoogduits als kultuurtaal hadden kunnen hebben: de kerktaal is er trouwens nog lang Nederlands gebleven (in een bepaald deel altans).

Maar goed, jammeren baat hier niet en ik vrees trouwens dat de heer Seedorf met onze beschouwingen evenmin tevreden zou zijn: hij wenst immers het Hoogduits noch het Nederlands maar zijn Nederduits als nationale taal, iets wat wij hem heus wel gunnen maar toch niet zien gebeuren.

Dr. Roland Willemyns, aspirant N.F.W.O., St.-Michiels-Brugge