Ons Erfdeel. Jaargang 12

Tilman Armenaas, een Breugeliaans tafereel op ‘De ongelooflijke avonturen van Tilman Armanaas’ door Gerard Walschap.

In het huis met het rieten dak is voor mij Tilman Armenaas geboren. Zijn vader, de arme bezembinder Felix Armenaas, wel niet slim, maar ze moesten hem alles toch maar een keer voordoen, snijdt er de wilgentwijgen voor nieuwe bezems en alle zaterdagen brengt hij die in zijn stootkar naar Brussel.

Het geboortehuis van Tilman kunt ge vinden op het schilderij - De sombere dag - van Boerenbreugel en gaan bezichtigen in het kunsthistorisch Museum te Wenen, mocht U daar toevallig in de buurt komen.

Weliswaar leefde Pieter Breugel luttele eeuwen voor Gerard Walschap, doch wie op de geest van beide kunstenaars let, zal dit amper een bezwaar noemen.

Aan de hoge horizon woedt de storm, die het Tilman belet om uit zijn armzalige toestand te geraken, doch als het tij gunstig is, kan hij met de vorstenzoon Ali Kan afreizen naar het verre bergrijk Schiras. Voor ons gemak - niet voor Walschap - heeft Breugel ons het bergland even geschetst tijdens zijn reis door de Alpen zo omstreeks 1552. Tilman brengt het zeer ver in dat op velerlei terrein achtergebleven rijk. Hij is de eerste raadsman van de koning en huwt er de fijnzinnige jonkvrouw Atimsa. Maar soms bekruipt hem het verlangen naar een goede Breugeliaanse maaltijd met hesp, vet en spek; met koteletten, waarbij men duim en vingers af kan likken. Zijn overbeschaafde vrouw walgt evenwel van een Boerenbruiloft, waar ge schransen kunt naar 's hartenlust. Ook al smeekt Tilman haar om de liefde Gods toch eens te proeven, één enkel teerlingske brood maar gans in warm vet gedoopt, zij rilt bij de zoen op haar lippen en vol afschuw keert ze zich af van de foto's die Tilman tegen de boeken heeft geplaatst om er heimwee mee te kweken.

In de boerendans van de afbeelding ziet ze hem springen, de eetlepel op zijn hoed; ziet ze hem zoenen, vlakbij een paar zwetende vreters; ja, hij is het die zijn lief zomaar naar buiten trekt naar het voor haar zo platte feestgewoel. Haar trippelende voetjes lopen in zo'n gans andere wereld, dan de lompe voeten van de vrouw rechtsonder in de afbeelding die haar man zo lief is. Opgevoed als alle Schirasaanse meisjes van hoge adel met kunst, muziek, dans en literatuur, kan ze de voorliefde van Tilman voor de doedelzak met de luid-schreeuwende en stampende familieleden niet begrijpen. Wordt trouwens als enige dochter van aristokratische ouders ook maar eens wijs uit de overvloedige familieverhoudingen van het Vlaamse boerenleven, nauwgezet weergegeven door een landgenoot van haar man, ook een Vlaming, die voor de aardigheid door de zijnen in een goede bui Breugel den Drol schijnt te worden genoemd.

Het is U natuurlijk al duidelijk, dat Tilman

[p. 120]

een afbeelding van de Boerenbruiloft, geschilderd door Breugel, in zijn bezit heeft, ook al deelt Walschap ons dat niet mede.

Door intriges aan het hof én door de vervreemding van zijn vrouw ziet Tilman Armenaas de kans schoon om nog eens terug te keren naar zijn geboorteland Vlaanderen. Dan pas bemerkt hij, hoe schoon zijn land is. Hij ziet, dat het groen nergens zo schoon is als in Vlaanderen. En wie Tilman niet geloven wil, sla een blik op de ‘Hooioogst’ waar Breugel eeuwen geleden penseelde, wat Walschap in zijn ongelooflijke avonturen heeft verwoord.

Gewend aan een wijde, woekerende natuur, krijgt Tilman respekt voor de Vlaamse boer, die al wat groeit beheerst, leidt en benuttigt. Datzelfde respekt schiep - De Oogst - en - De terugkeer van het vee - Breugel en Walschap, hoe gemakkelijk zouden ze bij elkaar binnentreden, even gemakkelijk als de schatrijke Tilman in de hut van zijn straatarme jongste broer: ook al herkent hij er niets meer van zijn jeugd, hij gevoelt zich er wonderlijk op zijn gemak.

Misschien, omdat hij binnentreedt in het eeuwenoude huis van 1565 met het rieten dak, in de nabijheid van de woeste rivier, in het Breugeliaanse land, waar de horizon zo hoog ligt, omdat Breugel de aarde zo liefheeft? Ik weet het niet, maar in ieder geval treedt Tilman binnen in de witgekalkte kamer, de lemen vloer belegd met veelkleurige cementstenen, de cuisinière vervangen door het allernieuwste model van de Leuvense stoof. Aan die stoof zit een man, hij doet zijn middagdutje, de armen op de leuning, het voorhoofd op de armen. In het washokje staat een vrouw met de rug naar Tilman aan de afwas. Zij maakt zoveel gerucht, dat zij de bezoeker niet hoort. Tilman zet zich op een stoel tegenover de snorkende man en neemt alles rustig op.

Doch dit tafereel treft ge in geen enkel museum aan en wordt niet bewaakt door een argwanende suppoost van museum Boymans-Van Beuningen. Juist toen Pieter Breugel de Oude in 1569 de penselen klaargelegd had en het doek opgesteld om ook dit schilderij aan te vangen, verstarde zijn blik. Gerard Walschap vatte na eeuwen de pen op om te verwoorden wat de oude Pieter had gezien in Vlaanderen en op zijn reizen door de Alpen.

Kunstkenners menen, dat Breugels visie maar slecht met de Italiaanse werkelijkheid overeenkomt: men heeft nooit precies kunnen vaststellen waar Breugel zijn schetsen heeft gemaakt. Hier volgt dan de onthulling: Dit berglandschap is te vinden in het machtige Schirach, dat juist nu zo'n geweldige bloeiperiode doormaakt.

U twijfelt?

Laat ik U dan zeggen, dat niemand minder dan Monseigneur Floris Armenaas, vicarisgeneraal van het bisdom een telegram naar Schirach heeft verzonden om zijn zuster Silva geluk te wensen op haar trouwdag. Deze gelukwens ging natuurlijk vergezeld van de hartelijke groeten der ganse familie Armenaas, die in het Brabantse woonachtig is.

Ik meen in de buurt van Onze Lieve Vrouwe van Kapelle, waar Pieter Breugel begraven ligt...

Piet van Damme