Ons Erfdeel. Jaargang 12

[p. 23]

over het recente binnensijpelen van de nederlandse poëzie in de spaanse wereld
francisco carrasquer ● leiderdorp, nederland

Vooreerst twee verduidelijkingen: met ‘Nederlandse’ poëzie bedoelen we natuurlijk de poëzie van Nederland en Vlaanderen, die in het Nederlands geschreven is. En met ‘Spaanse wereld’ bedoelen we zowel Spanje als de 19 Spaans-Amerikaanse republieken.

Goed; er staat in de titel dat de Nederlandse poëzie onlangs binnensijpelde in de Spaanssprekende wereld, omdat het vroegste verschijnen van Nederlandse gedichten in Spaanse vertaling pas van oktober 1955 dateert: in nummer 46 van het tijdschrift Poesia Español. In dit nummer, onder mijn toenmalige schuilnaam ‘Francisco Albal’, publiceerde ik de eerstelingen van mijn vertaalwerk uit de Nederlandse poezie: 2 gedichten van A. Roland Holst: Cerrazón en El Vagabundo (respekt. Zwaar weer op til en De Vagebond); 2 van H. Marsman: Lex barbarorum en Polderland (met dezelfde titel in het Spaans); 1 van M. Vasalis: El idiota en el baño (De idioot in het bad); 3 van G. Achterberg: La eterna criada (Werkster), Enfermos (Zieken) en La herencia (Erfdeel); 2 van H. Lodeizen: Noche en el Central Park de Nueva York en A mi padre (Voor vader); 1 van R. Campert: La noche (Nacht), en Epitafiario (Epitaphier) van Lucebert.

Maar het duurde tot juni 1958 eer de Nederlandse poëzie officieel haar intrede deed in Spanje, en dat was toen in die maand mijn Antologia de Poetas Holandeses Contemporáneos (Colección Adonais, Edic. Rialp

[p. 24]

S.A., Madrid, 1958) uitgegeven werd. In dit boekje stelde ik de Noordnederlandse poëzie, na een korte inleiding, voor aan het Spaanse publiek, door middel van de vertaling van 65 gedichten, van de hand van 22 Noordnederlandse dichters, van W. Kloos tot R. Campert. Van deze publikatie kwamen 2.200 eksemplaren van de pers, die na verloop van enkele maanden uitverkocht waren. Een nieuwe uitgave of herdruk kon niet verkregen worden, niettegenstaande de veelvuldige en herhaalde verzoeken in die zin.

Vooral deze Antologia - waarvoor ik in 1960 de Nijhoffprijs kreeg - wekte echo's in de pers in het algemeen en ook bij de Spaanse dichters. Bij mijn weten verschenen over deze Antologia recensies en kommentaren in Pueblo, 3 januari 1959, p. 14; Informaciones, Madrid, 24 mei 1959; El Heraldo, Huesca, 12 januari 1960; El Noticiero Universal, Madrid, 28 januari 1960; El Noticiero, Zaragoza, 14 februari 1960; Semana, Madrid, 2 februari 1960; Estafeta Literaria, Barcelona, oktober 1960, en El avance, Marianao (Cuba), 3 juli 1960. De voorkeur van de recensenten gaat in het algemeen naar de jongste dichters (de ‘eksperimentelen’), en unaniem werd betreurd dat de bloemlezing een beetje karig was:

- ‘Esta armónica antología de Francisco Carrasquer, nos servirá de útil guía para otros intentos. La breve muestra de estos poetas hace muy atrayente la poesia holandesa, repetimos, más aún en los poetas más jovenes, en los que, si acaso, notamos que las influencias Ilegan demasiado depuradas y la propia experiencia está tamizada con exceso por la más general del conjunto.’ (Antonio Leyva, in Gaceta Literaria, noviembre 1958).

We hopen dat de gelegenheid zich zal voordoen een andere en uitgebreider bloemlezing uit de Noordnederlandse poëzie samen te stellen. Aan stof ontbreekt het ons heus niet, want tot op dit ogenblik hebben we meer dan 300 gedichten vertaald, enkel en alleen van Noordnederlandse dichters.

Wat de Noordnederlandse poëzie betreft, in strikte zin, blijven er mij naast de reeds genoemde Antologia slechts 3 boeken te vermelden: 2 in 1960 door de Nederlandse Ambassade in Venezuela uitgegeven werken, en een derde dat zal verschenen zijn in Buenos Aires op het ogenblik dat deze regels verschijnen. De eerste twee heten: Embajadores de las Letras en La literatura neerlandesa a través de 13 temas (allebei in Caracas, 1960). Het eerste boek bevat een serie artikels, allemaal gewijd aan telkens een Noordnederlandse schrijver (en drie

[p. 25]

hoogleraren Spaans) die zich op de een of andere manier ergens in zijn oeuvre op de Spaanse wereld geïnspireerd heeft. In dit boek prezenteren wij in het Spaans vertaalde gedichten van Hendrik de Vries, Gerard Diels, Louis T. Lehmann, Albert Helman, J.J. Slauerhoff, L.P.J. Braat, Jef Last en J.W.F. Werumeus Buning. Het tweede werk is een vertaling-adaptatie van mijn hand van een werk van professor Garmt Stuiveling, waarin de Nederlandse literatuur in enkele tema's voorgesteld wordt, met heel wat voorbeelden in vers en proza (5 anonieme middeleeuwse balladen, en gedichten of prozafragmenten van H. Gorter, Richard Minne, G. Achterberg, P.C. Hooft, A.v. Schendel, A. Roland Holst, R. Campert, J.A. Bredero, Piet Paaltjens, S. Carmiggelt, Guido Gezelle, Multatuli, Gerard Walschap, M. Nijhoff, G. Smit, P.N. van Eyck, J. Engelman, J.K.F. Werumeus Buning, Anna Blaman, E.J. Potgieter, P.A. de Genestet, P.C. Boutens, H. Marsman, Ed. Hoornik, Bertus Aafjes, S. Vestdijk, C.B. Huet, G. Stuiveling, W. Kloos, Stijn Streuvels, Jan Campert, Louis Couperus en M. Vasalis).

Over Embajadores de las Letras heb ik enkele echo's opgevangen in de Spaans-Amerikaanse pers, de Braziliaanse inbegrepen, vooral in literaire bijvoegsels van zondagsbladen van belangrijke kranten, en in literaire tijdschriften, zoals:

- Embaixadores das Letras (p. 7, 8 en 9 van een niet geïdentificeerd tijdschrift, waarvan ik alleen het knipsel ontving), het kapittel over Albert Helman, vertaald in het Portugees;

- Embajadores de las Letras, door R. Olivares Figueroa (p. 6 en 12 van een om dezelfde reden onbekend gebleven tijdschrift), recensie en citaten uit het boek;

- Poesia holandesa de hoy, in Ventana de Holanda, uitgegeven door de Nederlandse Ambassade in Buenos Aires, p. 28 en 29, overname van 10 gedichten;

- El Avance Revolucionario, La Habana, 23-7-1960:

‘Cuanto al tomo intitulado “Embajadores de las Letras”, Francisco Carrasquer glosa la vida y obra lirica de un selecto grupo de poetas holandeses interesados por la cultura de los pueblos de habla hispánica, quienes por lo tanto han servido de superior nexo diplomático entre nuestros países y el holandés, al divulgar en este último los valores de los primeros, propiciando así la mejor comprensión y simpatia entre los mismos.’ (A.M. Bello)

Voor het in boekvorm verscheen was Embajadores de las Letras een serie radiopraatjes, uitgezonden door Radio Nederland Wereldomroep. En nu we het toch hebben over literaire radio-uitzendingen, geloof ik dat het nog belangrijker is twee andere series te vermelden, die ik ook voorbereidde: Galeria de Escritores en Al amor de la lumbre. De eerste is een reeks van 24 praatjes, waarin over het algemeen telkens een grote figuur uit de Nederlandse letteren voorgesteld wordt, van de Middeleeuwen tot nu, altijd gesitueerd in zijn historisch-literair tijdperk en met een overvloed aan vertaald materiaal van elke auteur. Deze serie (die nog op een uitgever wacht) werd vermeld door enkele Spaans-Amerikaanse publikaties, zoals b.v. door La Semana, in een uitvoerig artikel van 10 maart 1963, pp. 5-14.

In dit weekblad uit Ecuador wordt een overzicht gegeven op basis van uittreksels uit mijn tweede praatje in de serie Galeria de Escritores Holandeses, dat probeert een vergelijking te maken tussen de Spaanse en Nederlandse letterkunde, en waarin daarna het Middelnederlands toneel bestudeerd wordt (Esmoreit, Gloriant, Lanseloet van Denemerken, Vanden Winter ende vanden Somer), om tenslotte te komen tot Ruusbroec en Thomas a Kempis.

De tweede serie bestaat uit 28 verhalen, door mij geselekteerd, vertaald en van een korte inleiding voorzien, en met een kolofon van het opgenomen werk. Zoals ze uitgezonden werden, zouden ze uitstekend uitgegeven kunnen worden.

Rest ons het derde boek, waarvan de uitgave imminent is op het ogenblik dat deze regels geschreven worden: Breve antologia de Gerrit Achterberg (Edic. Losada, Buenos Aires, juli 1968). In dit werk stel ik de Nederlandse dichter voor met een voorwoord van een achttal bladzijden en 34 gedichten, door mij gekozen en vertaald. Het wordt uitgegeven in de serie Cotidal, Poetes de Ayer y de Hoy, van de voornoemde uitgeverij in Buenos Aires.

We zouden nog verschillende artikelen kunnen vermelden, gepubliceerd in Spaanse en Spaans-Amerikaanse tijdschriften en handelend over Noordnederlandse dichters of schrijvers, en andere vertaalde en zonder kommentaar ingezonden gedichten. Maar hiermee houden we onze aktiviteit als vertaler en inleider van de Noordnederlandse poëzie voor voldoende belicht (al hebt u al kunnen vaststellen, in La literatura neerlandésa a través de 13 temas, dat er ook enkele Zuidnederlandse auteurs in figureren).

Een afzonderlijke behandeling verdient mijn aktiviteit als vertaler en inleider van de

[p. 26]

Zuidnederlandse poëzie. In de eerste plaats omdat die, in boekvorm, uitgebreider is. De eerste voorstelling van de Zuidnederlandse poëzie in het Spaans vond plaats op 24 november 1960 in de Residentieschouwburg in Brussel, in de vorm van een recital: door mij vertaalde en toegelichte gedichten, voorgedragen door Josefina Vidal de Lorda (van Guido Gezelle, Karel Van de Woestijne, Willem Elsschot, Paul van Ostaijen, Gaston Burssens, Richard Minne, Marnix Gijsen, Karel Jonckheere, Bert Decorte, Herwig Hensen, Erik van Ruysbeek, Ben Cami, Hugo Claus, Albert Bontridder en Christine D'Haen). Kort nadien, in opdracht van het Belgisch Ministerie van Openbaar Onderwijs, publiceerde de uitgeverij Manteau, Brussel, in samenwerking met de uitgeverij Miguel Arimany S.A., Barcelona, de bundel Poesia Moderna Flamenca, die na een voorwoord van 16 bladzijden, de Spaanssprekende lezer vergastte op 108 gedichten van 52 Zuidnederlandse dichters, door mij in het Spaans vertaald.

In 1962 liet ik een ander boek verschijnen, maar deze keer gewijd aan één enkel dichter: Willem Elsschot: Su obra poética (‘La Isla de los Ratones’, Santander, 1962). Meer dan eens werd me gevraagd: Waarom juist Elsschot? Wel, vooreerst omdat hij me de meeste affiniteit scheen te vertonen met de toenmalige Spaanse poëzie, en ten tweede omdat deze auteur, door zijn weinig uitgebreid poëtisch werk, me toeliet een volledig boek aan hem te wijden. Natuurlijk speelde bovendien de simpatie die deze auteur in mij had weten te wekken een rol, al bewonder ik, het weze oprecht en terloops vermeld, nog meer zijn verhalend oeuvre dan zijn poëzie.

Voor dit boek, en vooral voor mijn bloemlezing Poesia Moderna Flamenca, kreeg ik in 1963 de Premie voor Vertalingen in een vreemde taal van het Belgisch ministerie, die ik deelde met mijn zwager Felipe M. Lorda Alaiz, voor zijn vertalingen van modern Zuidnederlands toneel.

Over Willem Elsschot: Su obra poética verscheen een zeer goed kritisch artikel in La Vanguardia Española (28-8-1963), onder de titel: ‘Een recente vertaling. De weinige verzen van Elsschot’, geschreven door de Spaanse dichter en kritikus Carlos Murciano. Daaruit citeer ik:

Seco, irónico, tenso e intenso, su verbo, como su obra misma, restalla y flagela, sacude mentes, despierta conciencias, araña, duele. Cuando anima a Jan Greshoff a seguir siendo fiel a sus principios (‘Adelante, buen Juan, correa en mano / para cruzar la cara a ese rebaño / sórdido y vil que obstruye

[p. 27]

tu camino’), parece estar alentándose a sí mismo. Su actitud de denuncia, su lenguaje prosaico, directo, le convierten en un precursor de la poesía de hoy. Dice Carresquer que, reaccionando frente a los románticos, Elsschot, rico también de exaltaciones afectivas y como ellos propenso a la hemorragia sentimental, ‘tuvo buen cuidado de iyectarse coagulantes cinicos y guardar su tesoro a cal corrosiva y canto hiriente’. Cuando escribe su poema ‘El limpiazanjas’, tiene veintiséis años. Lejano, en Santiago del Chuco, un pueblecito del norte del Perú, cumplía entonces quince el que habría de ser genial poeta de habla hispana, César Vallejo. Con sólo reproducir los cuatro primeros versos del poema citado, se comprenderá por qué traemos a colación el nombre de aquel peruano que también ‘prosaba’, delirante, su poesía:

‘Perdona, pero no me atrevo a ir a tu lado porque aún siento el rubor del rico desayuno y tú debes Ilevar horas y horas curvo deslodando tu zanje número mil cuatro.’

Tenslotte heeft de bekende uitgeverij Aguilar het boek Poesia Belga Contemporánea uitgegeven (Madrid, december 1967). Deze bloemlezing omvat de in het Frans en het Nederlands geschreven poëzie in België. Het eerste deel (het Franse) behelst 121 gedichten van 61 dichters, alles vertaald door Spaanse dichters: Alvarez Ortega (58), J.M. Caballero Bonald (9), José Luis Cano (10), Francisco Carrasquer (13), Gerardo Diego (4), Fco. José Figuerola (5), Sofía Noël (22). En het tweede deel (het Nederlandse) werd volledig door mij vertaald: 109 gedichten van 50 Zuidnederlandse dichters.

Onder de verschillende Spaanse en Spaans-Amerikaanse tijdschriften, waarin wij vertalingen van Nederlandse gedichten publiceerden, met of zonder toelichting, en zowel uit Noord als Zuid (b.v. in Revista de Occidente, over de eksperimentelen, Madrid, nr. 27, juni 1965; Papeles de Son Armadans, Palma de Mallorca-Madrid, bij verschillende gelegenheden; in Poesia de España, nr. 6 en 7, resp. 1961 en 1962, enz.) loont het wellicht de moeite mijn kleine selektie van Tien Nederlandse dichters te vermelden, in het poëzieschrift Cormorán y Delfin (Buenos Aires, jg. 3, nr. 9), waarin ook andere vertalingen van Noord- en Zuidnederlandse dichters verschenen. Maar in de vermelde aflevering, na een voorwoord van anderhalve pagina, stelde ik een gedicht voor in het Spaans van ieder van de volgende tien dichters: Leo Vroman, Paul Rodenko, Gerrit Kouwenaar, Lucebert, Hans Andreus, Hugo Claus, Remco Campert, Hugues Pernath, F. ten Harmsen van der Beek en Jacques Hamelink.

Om te besluiten lijkt het mij interessant de kersverse uitgave te vermelden van Teatro Neerlandés de la Edad Media in de reeks Teatro de Siempre van de uitgeverij Aguilar, Madrid, 1968. Na een inleiding van 8 bladzijden, stelt de vertaler, Felipe M. Lorda Alaiz, de volgende drie onsterfelijke werken uit de Middelnederlandse literatuur voor: Lanseloet van Denemarken, Marieken van Nieumeghen en Elckerlijk.

Kort geresumeerd: we kunnen niet gaan beweren dat de Nederlandse dichtkunst deining verwekt heeft in de Spaanssprekende wereld, maar dit kan evenmin van welke andere poëzie ook verwacht worden; poezie is altijd een zaak van weinigen en van weinig lawaai. Maar zeer zeker is zij een revelatie geweest voor de dichters en kritici die de gelegenheid kregen deze poëzie te benaderen, van zo'n gevarieerde toon, zij het dan dikwijls in mineur. In elk geval is de infiltratie begonnen. De resultaten van dit soort infiltraties zijn nooit overweldigend, maar we zijn er zeker van dat ze blijvend zullen zijn. Dit is slechts een begin. Ons werk zal elke dag vorderen met grotere draagwijdte en hogere kwaliteit. Tenminste, dit is onze hoop.