Ons Erfdeel. Jaargang 12

[p. 5]

enige komplikaties bij lucebert
c.w. van de watering ● nijmegen

Ter verdediging van een ook voor zijn eigen gevoel wat erg ingewikkelde analyse van een sonnet van Shakespeare wijst William Empson er in zijn Seven Types of Ambiguity⁽¹⁾ op, dat hij niet de eerste of de enige is die bij Shakespeare verborgen betekenissen zoekt en vindt. Dat heeft men altijd al gedaan, zegt hij, ‘secure in the feeling, “If it means less, why is it so beautiful?”’.

Met dat laatste heeft hij een ervaring omschreven, die ook de lezer van Luceberts poëzie maar al te goed kent - tenzij hij zo bevooroordeeld is dat hij ervan uitgaat dat het allemaal onzin is wat er staat. Tegen de letter van de omschrijving zal de wat gevorderde Lucebertlezer wel enig bezwaar aantekenen, maar de geest ervan zal hij willen onderschrijven. Hij zal wat vreemd aankijken tegen het impliciet gelegde verband tussen betekenis en schoonheid (‘mooi’-heid), en met name voor dat ‘beautiful’ zou hij een ander woord kiezen. Intrigerend bijvoorbeeld. Want dat is het ongeveer: je hebt voortdurend het gevoel dat er van alles en nog wat en veel van niet gering belang wordt gezegd (beter misschien: gebeurt), zonder dat je vaak ook maar bij benadering weet wàt er gezegd wordt, c.q. gebeurt. En wat mogelijk het meest bijzondere is, de lezer is slechts zelden geneigd de oorzaak van de kommunikatiestoornis bij de dichter en het gedicht te zoeken. Hij blijft heel lang, misschien wel onbeperkt lang, de ‘schuld’ zoeken bij zichzelf. Als dit inderdaad voor veel lezers geldt, betekent het dat deze poëzie een hoge graad van suggestitiveit bezit. Ik meen dat daarmee een van de grootste kwaliteiten ervan genoemd is.

Veelzijdigheid is een tweede kwaliteit. Maar daarmee en daardoor is het aantal algemene karakteristieken uitgeput. Wat die veelzijdigheid betreft, kan het jury-rapport geciteerd worden, op grond waarvan Lucebert onderscheiden is met de Staatsprijs voor Letterkunde (P.C. Hooftprijs) 1967; dat zegt daarover onder andere: ‘... vrijwel alles wat

(1) Third Edition, London 1956, pag. 138.

[p. 6]

Lucebert (foto J. Van der Keuken - Amsterdam).

[p. 7]

men van poëzie mag vragen en verwachten vindt men binnen het werk van deze éne dichter’.

Men miskent die veelzijdigheid, als men - met de pretentie een algemene kwalifikatie te geven, zoals toch nog al eens gebeurt - beweert dat Luceberts poëzie visionair is, of surrealistisch, of mystiek, magisch, lyrisch, irrationeel of dionysisch. Het geldt zelfs voor de bewering dat zijn poëzie moeilijk is. Ze is dat allemaal óók, en ze is ook - soms - primitief, chaotisch, moralistisch, satirisch, ironisch, speels en eenvoudig. En daarmee is dan over de vormenrijkdom nog bijna niets gezegd. (Vergelijk bijvoorbeeld Waar ben ik met Romeinse elehymne 3 en Herfst der muziek; let bij het laatste ook op een detail als de verseinden: in de eerste en de tweede vierregelige strofe zijn ze nagenoeg uitsluitend slepend en glijdend, in de vierde uitsluitend staand.)

Het is dan ook onmogelijk, in een korte beschouwing als deze zelfs maar een globaal overzicht van het werk te geven. In dit verband past ook een opmerking over de keuze van de hier opgenomen en vertaalde gedichten. Die keuze is niet representatief. Men kan op zijn best zeggen dat enkele aspekten vertegenwoordigd zijn. Een zo beperkte keuze zal morgen anders uitvallen dan ze vandaag doet.

Een meer dan oppervlakkige behandeling van een van die aspekten behoort eveneens tot de onmogelijkheden. Zoekend naar een zinvolle beperking ben ik uitgekomen bij een bewuste eenzijdigheid. Er is tot op heden zo vaak en met zoveel klem gewezen op (dat wil niet zeggen: indringend aandacht besteed aan) het visionaire, magische en superlyrische bij Lucebert, dat enig tegenwicht in de vorm van een wat rationeler benadering m.i. geen kwaad kan. Ik zal hier daarom niet meer doen dan met enkele losse voorbeelden laten zien, dat de zojuistgenoemde kwalifikaties en ook enige der eerdergenoemde, zoals met name ‘irrationeel’ en uitdrukkelijk ook de door mij vooropgestelde suggestiviteit, niet inhouden dat nu ook de lezer zijn ratio maar buiten werking moet stellen. Natuurlijk pleit ik niet voor een manier van lezen die alleen maar uit is op verstandelijk begrijpen van de tekst. Wel wil ik beweren dat de lezer met oog (oor, neus, tong, vingertoppen) voor het irrationele in deze poëzie vaak even verkeerd terecht komt als de rationele zoeker. De derde strofe van het hieropgenomen gedicht Communiqué moge dat illustreren.

in het westen is het goed wonen
immers daar gaat de zon onder
daar is het warm dicht bij het vuur

Eenvoudiger kan het niet, is men geneigd te zeggen. Geen moeilijke woorden of wilde neologismen, geen geradbraakte grammatika, keurig verbonden zinsstukken, een rustig ritme onopvallend gedragen door een alliteratietje hier en een assonantietje daar, en tenslotte een bewering waartegen men bij spontaan aanvoelen weinig of geen bezwaar zal hebben. Toch zal men om de feitelijke strekking van deze strofe te achterhalen en haar funktie in het geheel van het gedicht, het spontane aanvoelen maar even moeten laten voor wat het is, en vooral zijn ratio gebruiken. ‘In het westen is het goed wonen’, goed, dat kan. ‘In het westen gaat de zon onder’, dat is zelfs juist. Maar een kombinatie van beide termen met ook nog een oorzakelijk verband (‘immers’), dat is onmogelijk. En wel omdat ‘het westen’ in deze twee mededelingen een andere betekenis heeft. In de eerste is het een plaatsaanduiding, een deel van een land of van de wereld; in de tweede een windstreek, een richting. Anders gezegd: in Oost-Nederland, Oost-Europa of Oost-

[p. 8]

Azië gaat de zon ook onder; weliswaar in het westen, dat is in westelijke richting, maar ‘in westelijke richting’ kan men niet wonen. De bewering in het gedicht is schijnbaar vanzelfsprekend, vooral door het suggestieve ‘immers’, maar daarom niet minder (opzettelijk) onzinnig. Dat geldt ook voor de derde regel van de strofe: ‘daar (in het westen) is het warm dicht bij het vuur’. Zou het elders - in het oosten, om maar eens een voorbeeld te noemen - dicht bij het vuur niet warm zijn?

Zo gelezen is dit een schoolvoorbeeld van wat in de filosofie een sofisme heet. Dus is het tóch onzin, wat Lucebert schrijft? Zeker, maar hij doet het in kommissie. De strofe is immers een onderdeel van een gedicht dat Communiqué heet, en in ieder geval voor wat de derde strofe betreft, moet men ‘communiqué’ blijkbaar in zijn slechtste betekenis opvatten: nietszeggende mededelingen, loze beweringen. We hebben - nogmaals: in deze derde strofe, het geldt niet zonder meer voor het hele gedicht - te maken met een kwasi-communiqué, een parodie op een communiqué. Het zijn clichés, op een bedrieglijk-slimme manier aan elkaar gebreid. Ook daarmee is niet alles gezegd. Want de feitelijke beweringen mogen nog zo zinloos zijn, er is tegelijk een strekking die buiten die beweringen omgaat, namelijk: zo redeneert men! Zie daarvoor het begin van de onmiddellijk volgende strofe:

met logika schiet men op

Natuurlijk moet men die regel in tweede instantie doorverbinden met ‘ratten wolven gespuis’, maar de tussenvoeging van ‘voor zijn plezier’ dwingt eerst tot zelfstandige lezing van de regel. Die is dan een ironisch-sarkastische uitroep: kijk eens aan hoe ver men het met logika brengt!

Het is duidelijk - daarover kan amper gediskussieerd worden - dat Lucebert deze logika verwerpt, maar dat neemt niet weg dat de lezer bijzonder rationeel te werk moet gaan om deze strekking te achterhalen.

Aanleiding tot misverstaan in dit en vele andere gevallen is natuurlijk de al even genoemde ironie. Over ironisch taalgebruik bij Lucebert (‘er staat wel wat er staat, maar het tegendeel wordt bedoeld’) kan een boek geschreven worden. Daarin zou met name ook aandacht besteed kunnen worden aan de ironie als gevaar voor juist de suggestibele lezer.

Elders⁽²⁾ - en dat is het tweede, hier slechts aangeduide voorbeeld - heb ik een poging gedaan, de honderden malen verkondigde stelling als zou Luceberts credo en program vervat zijn in de regel ‘de ruimte van het volledig leven tot uitdrukking te brengen’, uit de wereld te helpen. Mijns inziens is die regel een aanhaling, dat is: een vorm van ironie. De jury voor de P.C. Hooftprijs wil daar blijkens haar citeren van de regel niet aan. Daar staat dan weer tegenover dat helemaal in Zuid-Afrika iemand bijna tegelijk met mij op andere goede gronden tot eenzelfde interpretatie van deze regel kwam.⁽³⁾

In het volgende voorbeeld is het niet zozeer ironisch als wel onverwacht traditioneel taalgebruik dat de lezer op een dwaalspoor kan brengen. Het betreft de konstruktie van de eerste regels van het hier opgenomen Mijn gedicht. In die eerste regels levert de identiteit van de ‘ik’ nog geen moeilijkheden op; in de vierde en vooral in de vijfde strofe wordt dat anders. Die ‘ik’ is zo vlak na de titel: mijn gedicht.

(2) Merlyn IV, nr. 5 (september 1966), pag. 416-418.

(3) F. Ponelis in Standpunte XX, nr. 2 (desember 1966) Nwe reeks 68, pag. 49-56.

[p. 9]

Ik waag de veronderstelling dat heel wat lezers in gedachte een komma plaatsen tussen ‘spook’ en ‘een lichtbak’ en zodoende de twee zelfstandige naamwoorden zien als twee nevengeschikte termen aan het begin van de lange reeks beelden voor ‘mijn gedicht’, die de rest van het gedicht vult. Het gedicht is dan onder andere: het spook. Uiteenzetting van de redenen waarom die lezing volgens mij onjuist is, zou veel plaatsruimte vergen. Ik zet er daarom maar zonder al te veel meer mijn lezing tegenover. Die houdt in dat ‘het spook’, met een term uit de traditionele spraakkunst, meewerkend (of nóg traditioneler: oorzakelijk) voorwerp is: ik (= het gedicht) ben voor het spook een lichtbak. Een van de kleinste maar niet onbelangrijkste argumenten hiervoor is het gebruik van de lidwoorden: het spook een lichtbak; bij een opsomming zou daarvoor geen reden - en geen verklaring - zijn. In plaats dus van spook te zijn, (ik zie de suggestibele lezer die het zo aardig voor elkaar dacht te hebben met zijn enge, want nihilistische Lucebert, al schrikken) in plaats van zelf het spook te zijn, is het gedicht een middel om spoken onschadelijk te maken. Het beeld klopt en klopt niet. Het klopt niet inzoverre met een (brandende) lichtbak het spook wel niet gelokt en verblind zal worden zoals het wild met de lichtbak van de stroper. Maar de uitwerking van een plotseling aanflitsende lichtbak (‘opgesteld in een donkere nis’) op het bestaan van het spook is zo mogelijk nog definitiever: het spook - levend bij de gratie van nacht en duisternis - houdt op te bestaan. Ter adstruktie hiervan een grote sprong naar het eind van het gedicht: ‘het gedicht is een amulet’. Een amulet is (Van Dale): afweermiddel, talisman, voorwerp (...) dat men bij zich draagt om zich tegen ziekte, verwonding, betovering enz. te vrijwaren. (In het openingsgedicht van de bundel Van de afgrond en de luchtmens staan ‘spook en talisman’ onmiddellijk naast elkaar als polaire tegenstelling.) Hoe alles wat ertussen staat ook zij, begin en eind van het gedicht sluiten wonderwel op elkaar aan. Bij nader inzien blijkt de hier voorgestelde lezing van regel 1 bovendien een belangrijke sleutel voor hele stukken uit de rest van het gedicht. Zonder het helemaal te kunnen behandelen, wijs ik op de konsekwentie van het voorgaande.

Strofe 2 begint met precies dezelfde konstruktie: ik ben (voor) het schrikbeeld (vgl. het spook) een blik op het gevulde ei van mijn verdriet. Strofe 3 heeft de bedoelde konstruktie niet. Overigens kan bij deze strofe worden aangetekend dat ze gemakkelijk in verband te brengen is met de volgende uitspraak van Lucebert in een interview: ‘Brecht en ik waren het eens: Poëzie is een a-sociale daad. Brecht zei: “Een geslaagd gedicht is een inbraak.” Dat is waar. Hij bedoelde dat een gedicht de buit weghaalt, de meubels uit een huis steelt, leegte maakt.’⁽⁴⁾

Strofe 4 lijkt even duidelijk als strofe 3 een opsomming, een naast elkaar staan, nu van twee beelden: ‘de bleke despoot in de witte ochtend’ en ‘zijn hond’. Maar kan dat, het ene moment ‘de despoot’ en het volgende moment diens hond? Tegenwerping: het gedicht is achtereenvolgens al lichtbak, blik, chaos, huisraad enzovoorts geweest en straks wordt het o.a. nog meisje, stem en amulet. Waarom dan niet na elkaar despoot en hond? En toch, en toch...

Kijken we eerst even naar strofe 5. Daar is de identiteitswisseling nog aperter: ik (het gedicht) ben het meisje... ik (het gedicht) spreek tot haar...!! Dat kan normaal gesproken niet. Zonder veel argumenten weer maar meteen mijn oplossing: ik spreek tot haar als de zomerwind

(4) Interview in De Nieuwe Linie, 15-1-1966.

[p. 10]

tot de zieke = ik ben voor het meisje (als) de zomerwind (voor de zieke). De zinskonstruktie is een niet eens erg ingewikkelde anakoloet: ik ben voor het meisje... (iemand/iets dat tot haar spreekt = ik spreek tot haar) als de zomerwind (die) spreekt tot de zieke.

De desintegratie van de syntaksis is in strofe 4 als het ware voorbereid. Daar is niet meer aan de hand dan dat door het uitlopen van tussenbepalingen en tussenzinnen de beginwoorden van de hoofdzin (voor de duidelijkheid - o ironie) worden herhaald: ik ben de bleke despoot (in de witte ochtend - zijn klok loopt achter maar zijn hart loopt voor op het doodvonnis dat hij straks ondertekent - ik ben) zijn hond = ik ben de bleke despoot zijn hond.

Een niet gering winstpunt van alle hier aangeduide konstrukties is, dat in deze interpretatie elke strofe maar één beeld voor ‘mijn gedicht’ bevat. Dat geldt bij nader inzien ook voor strofe 3, want daar vormen alle omschrijvingen slechts uitwerking en invulling van het eerste beeld: ‘de grote chaos na de brand’. En wat strofe 1 betreft: een juweel is (Van Dale) iets dat uitmunt in zijn soort; ‘het juweel’ is dus het juweel van een spook. En omdat een juweel schittert, wordt het verschalken ervan bijna vanzelfsprekend ‘verduisteren’. Bovendien is het aardig een spook te laten zeggen: het spookt hier, wat, ook alweer volgens Van Dale, de betekenis is van ‘het is niet pluis hier’.⁽⁵⁾

Ter afsluiting van de voorbeelden een korte aantekening bij de eerste regel van het eerste hier opgenomen gedicht, niet om de verwarring kompleet te maken, maar alleen om de lezer ervan te doordringen dat hij - zoals hij, naar ik hoop, ook uit de andere voorbeelden al gekonkludeerd zal hebben - bij Lucebert letterlijk op alles bedacht moet zijn. Het gedicht als geheel is gekompliceerd genoeg (wat zijn ‘bijtels’? wat is ‘frijs’ voor een vorm? imperatief van frijzen = frizeren = krullen? dan zijn ook ‘men’ en ‘letter’ imperatieven, resp. van mennen en letteren - in ieder geval is het gedicht een inkantatie), maar de regel waar ben ik lijkt geen moeilijkheden op te leveren. Natuurlijk is het evenals de vijf volgende verzen een vraagzin: waar ben ik? waar bevind ik mij? Maar zolang en omdat het vraagteken ontbreekt, is het ook een geïnverteerde mededelingszin: ik ben waar. En het is niet het een óf het ander, het is beide ineen: ik ben waar(heid), maar wat is waarheid, wat ben ik als waarheid, waar gaat (mijn) waarheid heen, wie verneemt (mij als) waarheid? In drie simpele woorden wordt de (eigen) waarheid geponeerd en tegelijk ‘im Frage gestellt’.

Ik bedoel maar, zolang elk van Luceberts gedichten nog deze en soortgelijke komplikaties als hier gesignaleerd zijn, bevat, en zolang die komplikaties niet gedicht voor gedicht zijn ontvouwd, zolang moeten lezers en, vooral, kritici maar bescheiden zijn en voorzichtig met grote woorden als visionair, magisch, irrationeel enzovoorts enzovoorts.

Toch één algemenere konklusie: nagenoeg alles wat bij Lucebert gebeurt, gebeurt - kijkt U de voorbeelden er maar op na - in en met taal. Nu is dat in poëzie niet zó uitzonderlijk, maar de mate waarin het hier gebeurt, is dat wel en in ieder geval moet de lezer er ten zeerste van doordrongen zijn, dat gebeurtenissen in en met taal iets anders zijn dan het uitspreken van een levensbeschouwing of iets van dien aard.

(5) Ten aanzien van dit gedicht, lopen beschouwing en vertaling uiteen.

[p. 11]

Lucebert
Romeinse elehymnen 3

wit en licht ligt mijn geest op de maan
als mijn lijf op de goudschaal der zon
van de zuil van de nacht kraait de haan
als de taal van de donkre kolom mijner tong

ei en oer in de dans van het zaad
straalt de mens - hij kent de pijl hij kent de boog -
ben ik de jacht ben ik de jager van de laat
op land gebrachte ziel - zij staat gehoord zij staat gevangen in mijn oog

oh dans als de lopende borst van genot
leng mij mijn ijlte pijlen - vlug van getal en van droom
tis in volt van het vuur of in stilt van het steen
dat gij rust als de vrucht als de vondeling god

(uit Apocrief, 1952)

Lucebert
Traduit du néerlandais par Liliane Wouters
Elégie romaine 3

blanc et léger mon esprit sur la lune
comme mon corps dans la main du soleil
du pilier de la nuit monte le chant du coq
comme l'accent de ma langue la sombre colonne

l'antre le ventre et ta danse semence
rayonne l'homme - il connaît la flèche il sait l'arc -
suis-je la chasse ou le chasseur de l'âme
tard débarquée - entendue et captive en mon oeil

oh danse les seins ruisselants de plaisir
m'allonge me sonde - prompt au songes aux comptes
au sommet de la flamme au coeur muet des pierres
que tu dormes le fruit l'enfant trouvé de dieu

[p. 12]

Lucebert
Waar ben ik

waar ben ik
waar ga ik
wie verneemt mij
wie neemt mij mee
wie overhoort mij
wie heeft mijn oren
zij zijn verstolen
zij zijn gestolen
zij zijn verborgen
borsten
bijtels weten daarvan

hoeveel begeerte belegt mijn mond
eten
ik spreek melkglazen bevruchting in de lucht
een ieder zij voorzichtig
een ieder bukt zich
er is geweldig
er is de toen
er is de thans
nu is er een hol
dan is er een kom
waar ga ik
waar ben ik
men mij
letter mij
is mij is mij
mij
frijs
mij
is mij

(uit: Apocrief, 1952)

[p. 13]

Lucebert
Traduit du néerlandais par Liliane Wouters
Où suis-je

où suis-je
où vais-je
qui me perçoit
qui m'emporte
qui m'interroge
qui a mes oreilles
elles sont cachées
elles sont volées
elles sont dissimulées
seins
les dents en savent long sur la question

combien de désir m'emplit la bouche
je parle un lait bleu conception dans l'espace
chacun se tienne sur ses gardes
chacun aille courbé
il y a violent
il y a l'alors
y a le maintenant
à présent un creux
tout à l'heure un vide
où vais-je
où suis-je
mène-moi
marque-moi
est moi est moi
moi
dans mon moi
moi
est moi

[p. 14]

Lucebert
Er is een grote norse neger

er is een grote norse neger in mij neergedaald
die van binnen dingen doet die niemand ziet
ook ik niet want donker is het daar en zwart

maar ik weet zeker hij bestudeert er
aard en struktuur van heel mijn blanke almacht

hij morrelt eerst aan halfvermolmde kasten
dan voel ik splinters schieten door mijn schouder
nu leest hij oude formulieren dit is het lastigst
te veel slaven trok ik af van de belasting

(uit Val voor vliegengod, 1959)

Lucebert
Traduit du néerlandais par Liliane Wouters
Un grand nègre maussade est descendu en moi

un grand nègre maussade est descendu en moi
il fait des choses que nul ne peut voir
pas même moi car il y fait trop noir

mais je sais bien qu'il analyse la
nature et la structure de mon blanc pouvoir

secoue des meubles presque vermoulus
faisant jaillir leur bois de mes épaules
et puis il lit de vieux papiers c'est le plus dur
j'ai relevé de la gabelle trop d'esclaves

[p. 15]

Lucebert
Herfst der muziek

van dauw rinklen de bloemen
en onder zerken van hurkende larven
geprevel gemurmel. in de dorpen zuchtende
in de steden vlezige fluiten

oh oor o hoor

de vuren gaan schor en de wateren
stotteren om. op de bronnen
druipt een verdrietige toon. voorbij
vol wijn vlogen neuriënde ogen

oh oor o hoor

maar eentonig het eenzame zingt
de dag breekt en de nacht smeit
de zon en de maan gaan heen
het woord zingt alleen

oh oor o hoor

(uit Van de afgrond en de luchtmens, 1953)

Lucebert
Traduit du néerlandais par Liliane Wouters
Automne de la musique

tintantes de rosée
les fleurs et sous les tombes
de larves accroupies
bruit un murmure. gémissantes dans les villages
dans les villes flûtes charnues

entends oreille entends

les feux s'éraillent et les eaux
bégayent. sur les sources
un ton chagrin s'égoutte. Psalmodiants
des yeux s'envolent pleins de vin

oreille entends oreille

le solitaire chante son chant monotone
le jour se brise la nuit fond
le soleil la lune s'en vont
le verbe chante seul

entends oreille entends

[p. 16]

Lucebert
Mijn gedicht

ik ben het spook een lichtbak
opgesteld in een donkere nis
het is niet pluis hier fluistert
het juweel dat van het feest
thuisgekomen door mij wordt verduisterd

ik ben het schrikbeeld een blik
op het gevulde ei van mijn verdriet
en de vogel die zijn nestjong
te pletter laat vallen (zo is zijn soort)
wordt zachtogig geboren

ik ben de grote chaos na de brand
ik ben het huisraad dat druipend
nog nasmeult en ben het handenwringen
en een bittertje drinken in de klamme nacht
ik ben de verkoudheid na de grote brand

ik ben de bleke despoot in de witte ochtend
zijn klok loopt achter maar zijn hart loopt voor
op het doodvonnis dat hij straks ondertekent
ik ben zijn hond ik huil
als ik mensenvlees ruik
maar ik heb in jaren dit genot niet meer gesmaakt

ik ben het meisje dat ik in mijn herinnering
op een heuvel vol bloemen ontmoet
ik spreek tot haar zo zacht als de zomerwind
tot de genezende zieke doet
zij is zeer bleek en gelijk een herinnering

ik ben de stem die geen stem geeft
aan wat al reeds stem heeft
maar die op een pijnlijk zwijgen
het wonderbeeld van een woord legt
en als het dan van alle angst genezen is
weet wat ik met dit alles heb gezegd
het gedicht is een amulet

(uit Amulet, 1957)

[p. 17]

Lucebert
Traduit du néerlandais par Liliane Wouters
Mon poème

je suis le fantôme un projecteur
dressé dans une niche sombre
on n'est pas bien ici chuchote
le joyau qu'au retour de
la fête je ternis

je suis l'épouvantail un oeil jeté
sur l'oeuf gonflé de mon chagrin
et l'oiseau qui laisse tomber
et s'écraser son jeune (ainsi le veut sa race)
est pourtant né avec un regard doux

je suis le grand désordre d'après l'incendie
et je suis le ménage ruisselant
qui fume encore les mains qui se tordent
le verre amer bu dans la nuit humide
le froid soudain qui succède aux grands feux

je suis le blanc despote dans la pâle aurore
sa montre bat trop tard mais son coeur bat trop tôt
sur cet arrêt de mort qu'il signera tantôt
je suis son chien je hurle
lorsque je sens la chair humaine
mais depuis si longtemps je n'ai plus ce plaisir

je suis la fille que dans mon souvenir
je rencontre sur la colline toute en fleurs
je lui parle avec la douceur du vent d'été
pour le malade qui va guérir
elle est très pâle et semble un souvenir

je suis la voix qui demeure sans voix
pour tout ce qui possède voix
mais qui vient mettre sur le douloureux silence
le miracle d'un mot
et qui de toute angoisse alors guérie
comprend enfin ce qu'elle a voulu dire
le poème est une amulette

[p. 18]

Lucebert
Communiqué

alle hongerlijders verruimen hun blik
het best aan een vetvlek
laat dat dan voorlopig genoeg zijn

de doorgewinterde duiven vinden
hun nesten ook in het donker
en een tong smaakt toch naar meer woorden

in het westen is het goed wonen
immers daar gaat de zon onder
daar is het warm dicht bij het vuur

met logika schiet men op
voor zijn plezier ratten wolven gespuis
god is mijn huisdier

wie een rilling wil of op de rug
van redeneren rijden laat hem dromen
als het zomert in het bed dat hem beweent

(uit Mooi uitzicht & Andere kurioziteiten, 1963)

Lucebert
Traduit du néerlandais par Liliane Wouters
Communiqué

tous ceux qui souffrent de la faim ouvrent plus grands les yeux
devant un papier gras
c'est bien assez pour le moment

et les pigeons qui en ont vu de toutes les couleurs
trouvent leur nid même quand il fait noir
la langue aspire à plus de mots

il fait bon vivre dans l'ouest
c'est d'ailleurs là que le soleil se couche
on est au chaud tout près du feu

par la logique l'on débusque
pour son plaisir les rats les loups et la racaille
dieu est un animal domestique

qui cherche le frisson qui veut
patiner sur le dos de la raison qu'il rêve
pendant l'été dans les draps qui pleurent sur lui