Ons Erfdeel. Jaargang 12

[p. 2]

[Nummer 3]

de vlaamse beweging van buitenaf gezien
prof. dr. m.c. fort ● villanova university
villanova, penssylvania, usa

Een van de eerste vragen die Vlamingen aan een Amerikaan stellen is niet ‘Hoe bevalt U Vlaanderen?’ maar ‘Waarom bent U naar Vlaanderen gekomen?’. Hoe komt het, vraagt men, dat een Amerikaan van Vlaanderen, zijn taal en taalkwestie heeft gehoord.

Van 1966 tot 1967 was ik stipendiaat (Post-Doctoral Fellow) van de Belgisch-Amerikaanse Stichting aan de Rijksuniversiteit te Gent. Ik studeerde Nederlandse taalkunde onder de leiding van Prof. Willem Pée en Dr. V.F. Vanacker. Tijdens mijn verblijf leerde ik Vlaanderen en de belendende gebieden, Zeeuws- en Frans-Vlaanderen, kennen. In een jaar kan men geen deskundige inzake Vlaanderen worden, maar men begint verschillende aspekten van de Vlaamse Beweging vanuit een heel ander oogpunt te beschouwen. Het door de buitenlandse pers steeds geschetste beeld van de Vlaming als een halve fascist wiens lievelingsgerecht Wallon en brochette is, begint stilaan te verdwijnen.

Er valt ook te vermelden dat sociale problemen aan een Amerikaan helemaal niet vreemd zijn, vooral problemen die op het samenleven van verschillende volkeren of rassen betrekking hebben. De situatie in Vlaanderen is een buitengewoon kritisch voorbeeld voor de hele wereld, want als voor de Vlaams-Waals-Brusselse kwestie geen oplossing gevonden kan worden, hoe kunnen wij dan verwachten dat etnische groepen die van godsdienst of huidkleur verschillen naast elkaar in vrede kunnen leven? De taalkwestie is dus niet minder belangrijk omdat België geen reusachtig land is of omdat de beide volksgroepen er elkaar niet wederzijds uit pogen te roeien.

Het gaat in Vlaanderen vooral erom of een volk zijn eigen taal en kultuur mag behouden waarbij men zich keert tegen het argument dat

[p. 3]

een volk een vreemde taal en een vreemde kultuur moet aannemen omdat zijn eigen taalgebied ‘te klein’ of zijn eigen kultuur ‘minderwaardig’ is.

Iedere Vlaming is dus aan een zekere druk blootgesteld, die niet alleen buiten maar ook binnen het Vlaamse land zijn oorsprong heeft. Verschillende krachten, soms menselijk, soms zuiver geografisch, hebben dikwijls bij hem gevoelens van minderwaardigheid opgewekt. De Vlaming is het slachtoffer van een minderheid-mentaliteit. Hij voelt zich opgesloten in een kultuur, een maatschappij van de tweede rang. In de volgende paragrafen zal het onze taak zijn, verscheidene van deze ‘drukbronnen’ na te gaan.

Dialekt en ABN.

Buitenlanders die hun Nederlands in Amsterdam, Bonn of Tokyo geleerd hebben, klagen er dikwijls over dat zij bij hun aankomst in Vlaanderen op heel wat taalmoeilijkheden stuiten. De kelners, kappers en verkoopsters spreken vaak een taal die van het ABN sterk afwijkt. De tegenstelling tussen klank en letter schijnt de bewering van de Franstaligen te bevestigen dat het ‘Vlaams’ een ‘klein taaltje’ is, een samenraapsel van dialekten die Noordnederlanders niet eens begrijpen.

Het bestaan van een beschaafde omgangstaal veronderstelt dat die taal overal door de min of meer beschaafde leden van de betreffende maatschappij wordt gebruikt. De vreemdeling beseft niet dat tot voor kort de taal van onderwijs en kantoor in Vlaanderen het Frans was. Pas sedert de jaren dertig en de vernederlandsing van de Rijksuniversiteit te Gent is een zuiver Nederlandse opvoeding mogelijk voor een Vlaamse student. Voor deze tijd was het Nederlands in Vlaanderen verminkt. Alle grote gedachten, alle grote beslissingen, alle grote plechtigheden gebeurden in het Frans. Nederlands was de taal van de keuken en de markt.

Pas toen de taalwetten de Vlamingen het recht op eigen taal verzekerden, kon de kulturele en linguïstieke integratie met Nederland beginnen. Men moet er dus niet verbaasd over zijn dat er nog zo veel dialektsprekers in Vlaanderen zijn, vooral bij de oudere generatie. Wij kunnen nauwelijks verwachten dat mensen boven de zestig jaar allemaal plotseling ABN zouden beginnen te praten als zij alleen maar die taalvorm horen wanneer zij naar de radio gaan luisteren.

De Vlaamse studenten van vandaag vormen de eerste generatie van ABN-sprekers in Vlaanderen. Hun ouders hebben thuis nog een of ander dialekt gesproken. Deze jonge mensen zullen de leiders zijn van een Vlaanderen dat vrij is van minderwaardigheidskompleksen inzake taal en kultuur. Zij kunnen als normale, vrije mensen leven, zonder door een vreemde taal ‘status’ te moeten zoeken. Voor hen zal de oude leuze waar zijn: de taal is gans het volk.

Hoofdstad Brussel.

Volgens het Belgisch statuut is Brussel een tweetalige stad. Iedere Brusselaar heeft er het recht op zijn eigen taal. De werkelijkheid ziet er heel anders uit. Op het station, in de elegante restaurants, in de grote warenhuizen draagt alles - de uithangborden, de menu's, de etiketten - de Brusselse stempel van deftigheid: het Frans. Een Nederlandssprekende die een bezoek brengt aan Brussel wordt dikwijls met haat en minachting ontvangen als hij er poogt zijn eigen taal te spreken. Men kan er niet verwonderd over zijn dat Noordnederlanders Frans spreken wanneer zij naar Brussel komen.

Hoe voelt men zich als Vlaming in een dergelijke situatie? Is Brussel zijn hoofdstad als hij een vreemde taal moet spreken om zich er

[p. 4]

enigszins thuis te kunnen voelen? Worden te Brussel ook de Vlamingen vertegenwoordigd als men in sommige stadswijken nauwelijks een uithangbord met een tweetalig opschrift kan vinden? In de meeste gevallen vormt het recht op eigen taal voor de Vlaming het recht om zich met zijn Nederlands te vernederen.

De Vlaming wordt uitgesloten. Zijn hoofdstad is een uitstalkast voor buitenlanders. Zijn taal, zijn kultuur, zijn wezen komen er niet te voorschijn. De gebouwen, de kunstwerken in de musea zijn als sauriërs uit een verleden waarvoor hij nauwelijks nog wat kan voelen. De verfransing van de hoofdstad heeft de Vlaming van zijn eigen verleden vervreemd.

‘Die Romanisten haben mit groszer Behendigkeit eine Mauer umb sich zogen,’ schreef Luther. Te Brussel is de hoge muur van de Franse taal opgericht. Welke buitenlander zou vermoeden dat Brussel tweetalig is? Welke vreemdeling zou niet denken na een kort verblijf in de Belgische hoofdstad dat heel België Frans spreekt? De oude grap van de Amerikaanse dame die vraagt ‘Is Belgium somewhere near Brussels?’ houdt veel waarheid in. Voor de meeste buitenlanders is Brussel België. Naar hun mening spreekt Brussel Frans terwijl in de verste uithoeken van het land enkele pittoreske boeren nog een paar woorden ‘Vlaams’ babbelen.

Er ontbreekt tot nu toe een présence flamande te Brussel. De tweetaligheid is in feite een belachelijke fiktie. De enige oplossing zou een intensivering zijn van de kulturele werkzaamheden van de Vlamingen, niet alleen te Brussel maar ook in het buitenland. Er zijn nog te veel mensen, vooral in Amerika, die de woorden Vlaams en Vlaming alleen maar met een schilderschool verbinden.

Schotjesgeest.

De lange jaren van verdrukking, jaren waarin de Vlaming, een vreemdeling in zijn eigen land, voortdurend onder vreemde vlaggen heeft moeten leven, hebben diepe sporen in het Vlaamse volkskarakter nagelaten. Vreemdelingen hebben zijn land herhaaldelijk verwoest in oorlogen waarbij hij steeds verloor.

Wij moeten er ons niet over verwonderen dat in Vlaanderen een zeker wantrouwen tegenover buitenlanders bestaat. Maar, zoals Dr. Van Haegendoren heeft beklemtoond, wij leven in een snel veranderende maatschappij. De Vlaamse Beweging heeft haar doel, de volledige ontvoogding van de Vlaamse mens, nog niet bereikt, maar dat doel ligt niet ver af. De eindfase bestaat erin dat de Vlaming met de buitenwereld kontakt opneemt. De ‘schotjesgeest’ van de negentiende eeuw moet verdwijnen.

De bevrijding van deze benauwing is echter een kwestie van zelfoverwinning. Een Vlaamse student die de afstand tussen Brussel en Oostende ‘reusachtig’ vindt zal nooit solliciteren naar een studiebeurs om in de VS te kunnen studeren. Een Vlaams zakenman die zich niet over de nieuwste buitenlandse produkten en metoden op de hoogte houdt zal nooit vooruitgang in zijn bedrijf kunnen boeken.

In New York hebben de Noordnederlanders een Netherlands Information Service opgericht. Is het niet ook hoog tijd dat er een afzonderlijk Flemish Information Service komt? Enkel op die manier kan men de propaganda-macht van het verfranste Brussel aan.

De Vlaming van nu moet alles zijn: Vlaming en Europeaan en wereldburger. Het kleine knusse vaderland bestaat voor niemand meer. De minderwaardigheidskompleksen kan de Vlaming zelf overwinnen en... het zal wel gaan.